بهترین کتاب های ایرج پزشکزاد و ترتیب خواندن آن‌ها

این رمان طنز مشهور‌ترین و به‌زعم برخی از منتقدین، بهترین کتاب ایرج‌ پزشکزاد است که نخستین بار در سال ۱۳۴۹ روانه‌ی کتاب‌فروشی‌ها شد. ماجراهای اصلی «دایی جان ناپلئون» در دوران پهلوی اتفاق می‌افتند و دورنمایی از زندگی مردم را در این دوره نشان می‌دهند. طنّازی‌های شیرین نویسنده و قلم توانای او در خلق شخصیت‌های این کتاب، عامل اصلی موفقیت و محبوبیت دایی جان ناپلئون بوده است.
و اما ماجرای کتاب! کل داستان حول محور پسر نوجوانی می‌چرخد که ازقضا عاشق دختردایی‌اش، لیلا، شده است. این پسر عاشق‌پیشه که آرزویی جز رسیدن به لیلا ندارد، با مشکلات و مخالفت‌های خانوادگی و دخالت‌های دایی‌اش مواجه می‌شود. در این رمان خواندنی، شخصیت‌های دیگری نیز حضور دارند که اگرچه نقششان فرعی است اما بر جذابیت و کشش کتاب افزوده‌اند. «مش قاسم» به‌عنوان خدمتکار خانه و «اسدالله میرزا»، مرد خوش‌مشربی که اتفاقاً علاقه‌ی عجیبی به معاشرت با زنان دارد، دو شخصیت اثرگذار این رمان هستند که حتماً توجه شما را به خود جلب خواهند کرد.
دایی جان ناپلئون مملو از اصطلاحات عامیانه است و گوشه‌ای از باورهای طبقه‌ی متوسطه جامعه را نشان می‌دهد. در این رمان، نشانه‌هایی از انتقادات سیاسی و اجتماعی نویسنده نیز دیده می‌شود؛ بدون آن‌که از حلاوت و درون‌مایه‌ی عاشقانه‌ی آن بکاهد.
این کتاب بعد از انتشار، به‌سرعت توجه مخاطبان فارسی‌زبان را به خود جلب کرد. در سال ۱۳۳۵، ناصر تقوایی براساس دایی جان ناپلئون، سریالی تلویزیونی را ساخت که بیش از کتاب توانست مردم را به خود علاقه‌مند کند. اگرچه سال‌ها از انتشار این رمان می‌گذرد، همچنان پرطرفدارترین کتاب پزشکزاد و یکی از پرطرفدارترین رمان‌های ایرانی به شمار می‌آید.

«ماشاءالله‌ خان در بارگاه هارون‌الرشید» (۱۳۳۷) رمانی است اجتماعی و انتقادی که با زبانی طنز، مسائل فرهنگی و سیاسی را نقد می‌کند. پزشکزاد در این کتاب هم به‌عنوان نویسنده‌ای طنزپرداز و دغدغه‌مند ظاهر می‌شود تا رسالت اجتماعی و فرهنگی خود را با ابزار ادبیات به‌جا بیاورد.
ماجرای این کتاب در مورد فردی ساده‌لوح است که در تهران دوران معاصر زندگی می‌کند اما طی اتفاقات عجیبی سر از دوران خلافت هارون‌الرشید درمی‌آورد. در حقیقت، ایرج پزشکزاد این تغییر زمانی را دستاویزی قرار می‌دهد تا استبداد و حاکمان مستبد را مورد انتقاد و هجو قرار بدهد. همچنین نشان می‌دهد که در حوزه‌ی سیاست، چه در زمان معاصر و چه در دوران گذشته، تملق و فریب‌کاری حرف اول را می‌زند و با استفاده از همین دو ابزار، هر نالایقی می‌تواند بر مسند قدرت تکیه بزند.
ماشاءالله که در دوران معاصر فردی بی‌دست‌و‌پا بوده، اکنون در دربار هارون‌الرشید می‌تواند با زرنگی و شانس، موقعیت مناسبی برای خود دست‌و‌پا کند. او در حقیقت، شخصیتی عامی و پرمدعاست که نمی‌تواند در زندگی روزمره گلیم خود را از آب بکشد اما وقتی وارد بازی‌های سیاسی و درباری می‌شود، هم بخت با او یار است و هم عملکرد بهتری دارد. گفتنی است در این رمان، شخصیت‌های واقعی تاریخی، مانند «جعفر برمکی» و «زبیده»، همسر هارون، نیز حضور دارند اما نویسنده با چاشنی خیال و طنز، چهره‌ی تازه‌ای از آن‌ها را به مخاطبان نشان می‌دهد. در عین حال، نقش پررنگ چاپلوسی، عوام‌فریبی، جاه‌طلبی و ریاکاری را در دنیای سیاست روشن می‌کند.
در آخر باید به این نکته اشاره کنیم که ماشاءالله‌خان در بارگاه هارون‌الرشید هم لب‌هایتان را به خنده باز می‌کند و هم ذهنتان را به تفکر وامی‌دارد. همچنین با مطالعه‌ی آن در واقع، با یکی از آثار شاخص ادبیات طنز ایران آشنا خواهید شد.

چند سالی می‌شود که نام رمان «دزیره» (۱۹۵۱) سر زبان‌ها افتاده و بسیاری از مخاطبان فارسی‌زبان آن را در اولویت مطالعاتی خود قرار داده‌اند. البته پزشکزاد این کتاب را سال‌ها پیش به فارسی ترجمه کرده و با برگردان روان و شیوایی که از آن به دست داده، کتاب‌خوان‌های بسیاری را مجذوب این رمان دوجلدی کرده است.
«آن ماری سلینکو» این رمان تاریخی را در مورد زندگی «دزیره کلاری»، نامزد ناپلئون بناپارت و ملکه‌ی سوئد، نوشته است. دزیره دختر یک تاجر ابریشم بوده که در جوانی با ناپلئون بناپارت آشنا شده و نامزد او می‌شود. مدتی بعد ناپلئون به او خیانت می‌کند و با فرد دیگری به نام ژوزفین ازدواج می‌کند. دزیره، دل‌شکسته از این اتفاق، به همسری ژنرالی درمی‌آید که بعدها پادشاه سوئد می‌شود. نویسنده ماجراهای این کتاب را در قالب خاطرات شخصی دزیره نگاشته و از این طریق، یکی از دوران پرتلاطم تاریخ اروپا را از نگاه این بانو به تصویر کشیده است.
درون‌مایه‌ی اصلی این اثر عشق است اما بخش‌های گسترده‌ای از آن به بازگویی دسیسه‌های سیاسی، جنگ‌ها و مسائلی از این دست اشاره دارد. پزشکزاد در برگردان این کتاب بسیار امانت‌دار بوده و کوشیده است تا در عین دقت، آن را به‌طوری که برای فارسی‌زبانان ملموس باشد، ترجمه کند. ترجمه‌ی این رمان آن‌چنان روان است که مخاطب ممکن است تصور کند کتاب از ابتدا به زبان فارسی نوشته شده است!
کتاب دزیره یکی از محبوب‌ترین کتاب‌های ترجمه‌شده است و نباید از یاد برد که ترجمه‌ی پزشکزاد نقش مهمی در محبوبیت این اثر بازی کرده است.

پزشکزاد با انتشار کتاب «حافظ ناشنیده پند» به دوستدارانش نشان داد که نه‌تنها در ادبیات معاصر، که در ادبیات کلاسیک هم دستی بر آتش دارد. نویسنده در این کتاب، نگاه و قلم طنز خود را حفظ کرده و در تلاش بوده تا با نگاهی انتقادی، نگفته‌های شعرهای حافظ را برای مخاطبانش شرح بدهد. در واقع، پزشکزاد در خلال شعرهای حافظ، مسائل تاریخی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی ایران را کندوکاو کرده و آن‌ها را مورد نقد قرار داده است.
قرار دادن «حافظ ناشنیده‌پند» به‌عنوان نام کتاب ممکن است در ابتدا کمی عجیب به نظر برسد. گویا نویسنده از این طریق، کنایه‌ای به «پندناپذیری» اندیشمندان و مردم دارد و بی توجهی آن‌ها را به سخنان و پندها بزرگانی چون حافظ نشان می‌دهد.
اگر اهل حافظ‌خوانی باشید حتماً بارها با مفاهیم «ریا»، «ظلم»، «عشق»، «آزادی» و…. در شعرهای او مواجه شده‌اید. پزشکزاد اتفاقاً به سراغ همین مفاهیم رفته است و به‌نحوی آن‌ها را با جریان‌های اجتماعی و سیاسی معاصر پیوند زده است. او به این شکل، مقایسه‌ای از دوران کنونی و دوران حیات حافظ ارائه کرده است. همچنین یادآور شده است که فساد اجتماعی دوران حافظ در دوران کنونی هم حضور دارد و گویا از دوران حافظ تاکنون، فکری به حال معضلات اجتماعی و حل آن‌ها نشده است. شاید بهتر باشد این بار برای ریشه‌کن کردن مشکلات دیرپای جامعه و فرهنگمان، دیوان حافظ را با دقت بیشتری ورق بزنیم و پندهایش را به گوش جان بشنویم.
اگر از هواداران ادبیات طنز هستید، گوشه‌چشمی به ادبیات کلاسیک ایران دارید و مشتاق خواندن آثار انتقادی هم هستید، توصیه می‌کنیم در اولین فرصت، سری به کتاب «حافظ ناشنیده‌پند» بزنید.

«زندانی کازابلانکا» رمانی عاشقانه از «موریس دوکبرا» است که با ترجمه‌ی بی‌نظیر ایرج بزشکزاد در اختیار مخاطبان فارسی‌زبان قرار گرفته است. «مادام لیدیا»، بانویی انگلیسی‌تبار، قهرمان اصلی کتاب است که در محله‌ای ممنوعی زندگی می‌کند. البته او خودش را درگیر آداب‌و‌رسوم خاص این منطقه نمی‌کند و خود را با محدودیت‌های این منطقه وفق نمی‌دهد. بعدها به همین خاطر سوءظن همسایه‌ها و اطرافیانش را برمی‌انگیزد با مشکلات بزرگی مواجه می‌شود؛ تا جایی که پایش به زندان هم باز می‌شود!
قهرمان این کتاب در واقع، سمبلی از تمامی افرادی است که پا را از حدو‌مرزهای تعیین‌شده فراتر می‌گذارند و می‌خواهند متفاوت با آن‌چه از آن‌ها انتظار می‌رود، زندگی کنند. هرچند در این راه ممکن است مورد سوءظن اطرافیان قرار بگیرند و حتی مقامات رسمی هم آن‌ها را به سبب گناه ناکرده روانه‌ی زندان کنند.
این کتاب از ماجرایی گیرا و جذاب برخوردار است. در عین حال، برگردان فارسی آن که خبر از مهارت بالای مترجمش می‌دهد، بر جذابیت و گیرایی آن افزوده است. کتاب‌خوان‌های فارسی‌زبان از مطالعه‌ی این اثر دوچندان لذت می‌برند: هم یکی از آثار شاخص ادبیات فرانسه را می‌شناسند و هم شیفته‌ی ترجمه‌ی استوار و منسجم آن می‌شوند.