بهترین کتاب‌های فیلمنامه‌نویسی و آموزش آن

سید فیلد یکی از مهم‌ترین افراد در حوزه فیلمنامه‌نویسی است، او به دلیل مطرح کردن ساختار سه‌پرده‌ای به شهرت رسید. ساختار سه‌پرده‌ای مدلی محبوب است که به تبعیت تمامی فیلم‌های موفق از ساختاری یکسان اشاره دارد. در پرده‌ی اول که شروع داستان است، شخصیت و داستان معرفی می‌شود، موقعیت و شرایط شرح داده می‌شود و روابط بین شخصیت‌ها شکل می‌گیرد. پرده‌ی دوم رویایی یا تقابل نام دارد، زیرا در این نقطه شخصیت اصلی با موانع مختلفی روبه‌رو می‌شود که هدفشان جلوگیری از دستیابی شخصیت به خواسته‌هایش است. پرده سوم به گره‌گشایی معروف است، سید فیلد تاکید می‌کند: «به نظر من، مهم است یادآوری شود که گره‌گشایی به معنی پایان کار نیست، بلکه گره‌گشایی راه‌حل است.» پرده‌های اول تا سوم که به آن‌ها آغاز، میانه و پایان گفته می‌شود؛ بخش‌های اصلی تشکیل‌دهنده‌ی یک کل هستند و ارتباط بین این اجزاست که کل را تعیین می‌کند.
در این کتاب مثال‌های زیادی از فیلم‌ها آورده شده است تا به خوبی مفاهیم مطرح شده جا بیفتد و خواننده بتواند نظریه را به صورت ملموسی درک کند.

چارلی موریتس در مقدمه کتاب توضیح می‌دهد که این کتاب برای مبتدیان است. اگر قصد نوشتن فیلم کوتاه و بلند یا سریال را دارید مناسب شما نیست. نویسنده به خوبی سراغ منابع مختلف می‌رود و آن‌ها را معرفی می‌کند اما مهم‌تر اینکه به چیزی می‌پردازد که کمتر مورد توجه قرار می گیرد:‌ توانایی نوشتن درام. در ابتدا برخی اصول اولیه را می‌گوید، سپس به سراغ تبدیل ایده‌ها به کنش می‌رود و مخاطب را دعوت می‌کند که کنش را تصویر و تجسم کند. در ادامه به شخصیت، دیالوگ، صحنه و شیوه‌ی ایجاد توالی می‌پردازد. اما کار را اینجا متوقف نمی‌کند و پس از مفاهیم ساده‌تر به سمت مفاهیمی که برای درکشان به توجه بیشتری نیاز است می‌رود. در ادامه خواننده را با اقتباس، استعاره و زیر متن آشنا می‌کند. در انتها به قرار دادن همه‌ی موارد ذکر شده کنار هم می‌پردازد.
با خواندن این کتاب متوجه می‌شویم که هیچ‌چیز تصادفی‌ای درباره‌ی یک فیلمنامه خوب وجود ندارد. هر چیزی که درام خوب را در فیلمنامه شکل می‌دهد با تلاش زیاد و مهارت به وجود آمده است. در یک کلام: هیچ راه میانبری وجود ندارد.

الن کیسبی‌‌یر کتاب درک فیلم را در سه بخش کلی تدوین کرده است. بخش اول، فیلم را همچون وسیله‌ی بیانی بررسی می‌کند و با تقسیم‌بندی عنصرهای تصویری، صدا، انفعالات سینمایی و ظرفیت‌های تماشاگر به خواننده کمک می‌کند تا با مبانی اولیه آشنا شود. در بخش دوم به قدرت‌های تصویرگری سینما می‌پردازد و با کمک نظریه‌های معروف راجع به چیزهای واقعی یا ناواقعی درون فیلم و فراواقعیت صحبت می‌کند. بخش سوم، تشریح نقد فیلم نام دارد. تفاوت این بخش با قسمت‌های دیگر کتاب در این است که فیلم به یک کل منسجم و فرآورده‌ای نهایی مورد بررسی قرار می‌گیرد. نویسنده از توصیف خصوصیات بصری، سمعی و عاطفی فیلم‌ها فراتر می‌رود و به تفسیر انتقادی آن‌ها می‌پردازد. کتاب درک فیلم،‌ اثری مناسب برای دانشجویان و علاقه‌مندان است زیرا فقط روی یک مبحث تمرکز نمی‌کند و بخش‌های مهمی از آنچه لازم است درباره‌ی سینما بدانیم را شرح می‌دهد.

این کتاب بخش اول از مجموعه‌ی راهنمای مطالعات فیلم آکسفورد است که به صورت مستقل هم منتشر شده و شامل مهم‌ترین مباحث نظری است. ویژگی مهم کتاب نگارش موجز و دقیق بدون پرداختن به حواشی است و در نتیجه‌ی حوصله‌ی مخاطب امروزی سر نمی‌رود. نویسندگان -جان هیل و پاملا چرچ گیبسن‌- هدف کتاب را پرداختن به روش‌های مختلف درک فیلم با دیدگاه انتقادی و از دریچه‌ی نگاه‌های گوناگون می‌دانند. رویکردهای انتقادی در مطالعات فیلم، مکمل کتاب تاریخ سینمای جهان آکسفورد است. در این کتاب اهمیت فیلم از نظر ارزش‌های هنری و از وجوه دیگر به خوبی مورد بررسی قرار می‌گیرد.

عباس کیارستمی، کارگردان معاصر ایرانی پرافتخار و بلندآوازه‌ای است. او با ساخت فیلم‌هایش موفق به دریافت جوایز متعددی شد، از جمله نخل طلایی جشنواره‌ی‌ کن برای فیلم «طعم گیلاس». نکته‌ی جالب کتاب سرکلاس با کیارستمی در این است که توسط پال کرونین به زبان انگلیسی نوشته شده است و سپس همزمان با انتشار کتاب به فارسی نیز ترجمه می‌شود. کرونین چندین سال در کارگاه‌های کیارستمی شرکت می‌کند و از دل جمع‌آوری گفته‌های او به تدوین این کتاب می‌پردازد. این کتاب تنها برای افرادی که فیلم‌های کیارستمی را دیده‌اند نیست، کیارستمی به مسیر فیلم‌سازی مانند سیر و سلوک فلسفی نگاه می‌کند و از این نگرش می‌توان آموخت. کیارستمی در جایی از کتاب می‌گوید: «نمی‌دانم آیا هنوز جسارت ساختن فیلمی چون طعم گیلاس را دارم. این شهامت دیگر در من نیست.» شاید انتقال این نکته که کارگردانی به بزرگی کیارستمی نیز می‌تواند از خودش چنین سوالی بپرسد، به فیلم‌‌نامه‌نویس تازه‌کار کمک قابل‌توجهی کند.

یکی از مهم‌ترین مواردی که به یک فیلم شکل می‌دهد، شخصیت‌های آن است و در روان شخصیت است که انگیزه‌ها و کنش‌ها شکل می‌گیرند. در اینجاست که اهمیت کتاب روان‌شناسی در فیلم مشخص می‌شود. ویلیام ایندیک با کندوکاو روان انسان، نکات عملی و دقیقی برای خلق شخصیت ارائه می‌دهد. همچنین از فیلم‌ها مثال می‌زند تا خواننده به خوبی اصول روانشناختی را فهم کند. نویسنده برای تحلیل از آرای بزرگان روان‌شناسی استفاده می‌کند و فصل‌بندی کتاب بر این اساس انجام شده است: زیگموند فروید، اریک اریکسون، کارل یونگ، جوزف کمپبل، آلفرد آدلر و رولو می. از این طریق با نظریه‌های مهمی مانند عقده‌ی ادیپ، تحلیل رویا، بحران هویت، کهن‌الگو، قهرمان هزار چهره، عقده‌ی حقارت و تعارض وجودی در فیلم‌ها آشنا می‌شویم.
این کتاب برای کسانی که می‌خواهند شخصیت‌های عمیق‌تر و پیچیده‌تر بسازند، احساسات و انگیزه‌های انسانی را بهتر متوجه شوند و آن‌ها را باورپذیر خلق کنند مناسب است.

این کتاب بخشی از سه‌گانه‌ی انتشارات بلک‌ول درباره‌ی نظریه معاصر فیلم است. دو کتاب دیگر، فیلم و نظریه (گلچین مقالات انتقادی از دهه‌ی هفتاد تا زمان حاضر) و راهنمای نظریه‌ی فیلم نام دارند. رابرت استم نظریه‌ی فیلم را بخشی از سنت اندیشه‌ی نظری در هنر می‌داند و در ادامه توضیح می‌دهد که نظریه‌پردازان فیلم از نظریه‌پردازان حوزه‌های دیگر جدا نیستند و روی هم تاثیر می‌گذارند.
کتاب از ابتدای تاریخ سینما و از اولین نظریه‌هایی که در دوره‌ی سینمای صامت وجود داشته‌اند شروع می‌کند و به پساسینما می‌رسد. در این بین به نظریه‌ها و جنبش‌های مهمی که در تاریخ منجر به تغییر اندیشه و سپس ورود اندیشه‌ی جدید به سینما شده‌اند می‌پردازد. چند مورد از آن‌ها نام برده می‌شود: فرمالیسم روسی و مکتب باختین، مکتب فرانکفورت، پدیدارشناسی واقع‌گرایی، آمریکایی شدن نظریه‌ی مولف، ۱۹۶۸ و تغییر موضع چپ‌ها، ورود فمینیسم، ظهور مطالعات فرهنگی، ظهور نظریه‌ی هم‌جنس‌خواهی، فیلم و امر پسااستعماری.
با کمک این کتاب به خوبی می‌توان با نظریه‌ی فیلم و شیوه‌های شکل‌گیری آن آشنا شد.

پیلار الساندرا در این کتاب بر لحظه‌های ده‌دقیقه‌ای از زندگی انسان تمرکز می‌کند؛ لحظه‌هایی که توجه به آن‌ها می‌تواند به شکل‌گیری رویای بیان تجربه‌ی زیسته کمک کند. نویسنده معتقد است افراد عادی‌ای که در خود نمی‌بینند که بتوانند فیلم‌نامه بنویسند، با استفاده از روش‌های کتاب می‌توانند صدای خود را منعکس کنند. در کتاب فصلی با عنوان «نویسنده‌ها از نشست ده دقیقه‌ای می‌گویند» وجود دارد که در آن فیلمنامه‌نویسان مطرح به چند سوال یکسان درباره‌ی بهتر کردن متن، صحنه، سکانس و حرفه‌ی خود در ده دقیقه پاسخ می‌دهند. این مسئله نشان می‌دهد که استفاده زیاد از عبارت «ده دقیقه» در زیرعنوان و بخش‌های مختلف کتاب، فقط یک تبلیغ نیست بلکه می‌تواند یک راه‌‌حل برای آغاز فیلمنامه‌نویسی باشد.

کتاب آناتومی فیلم توسط برنارد اف دیک نوشته شده و پایه‌ای محکم از اصول اساسی فیلم ارائه می‌دهد. این کتاب منبعی برای آموزش در دانشگاه است و از لحاظ پژوهشی کتابی مهم محسوب می‌شود. اثر برنارد افک دیک ده فصل دارد. در فصل اول به درک رسانه سینما به عنوان هنری ترکیبی و متنوع پرداخته می‌شود. در فصل دوم و سوم گرافیک، صدا، میزانسن و فضا توضیح داده می‌شود. فصل چهارم به تقویت قدرت تصویر با کمک نور، رنگ و جلوه‌های بصری می‌پردازد. ژانرهای فیلم در فصل پنجم بررسی می‌شوند. فصل ششم به زیرمتن فیلم‌ها مانند مبحث اسطوره می‌پردازد. فصل هفتم و هشتم به سمت کارگردانان فیلم و ارتباط فیلم و ادبیات می‌رود. فصل نهم فیلم‌ها را تحلیل می‌کند. و فصل آخر گریزی به نظریه و نقد فیلم می‌زند.

کتاب چگونه می‌نویسم یکی از کتاب‌های «مجموعه چگونه می‌نویسم» است که توسط کاظم رهبر گردآوری شده است. این کتاب شامل سیزده فصل است که هر فصل آن تجربیات یک نویسنده را دربردارد. افرادی که قرار است با خواندن کتاب با تجربه‌‌شان همراه شویم: خسرو سینایی، منوچهر طیاب، لیندا سیگر، رابرت مک‌ کی، پائولا میلن، جان رانسن، رابرت گیتس، ریچارد اورت، تینا ولینگ، ربکا سویفت، پگی تیلر، ویکی فیور، پیتر ماینکه.

«فیلمنامه نویسی ژانر: چگونه فیلمنامه‌های عامه‌پسندی بنویسیم که بتوان آن‌ها را فروخت» نوشته‌ی استفن و. دانکن است. ویژگی بارز این کتاب از اسمش پیداست؛ قرار نیست به نظریه و تفکرات کارگردانان مشهور بپردازد یا عناصر شکل‌دهنده‌ی فیلم‌ها را توضیح دهد. به زبان ساده قرار است بگوید که چطور در هر ژانر می‌تواند فیلمنامه‌ای محبوب نوشت که بر اساس فرمول‌های صنعت سینما امکان فروش آن بیشتر باشد. با همین صراحت در ابتدا مبانی فیلمنامه‌نویسی را توضیح می‌دهد،‌ سپس به نوشتن در ژانرهای مختلف می‌پردازد و در انتها نکاتی درباره‌ی بازاریابی و فروش فیلمنامه‌ی تمام شده ارائه می‌دهد.

این کتاب توسط درین و ترویس دانلی نوشته شده است و هر دو تجربیات زیادی در نگارش فیلمنامه و فروش آن دارند. نویسندگان معتقدند نوشتن یک فیلمنامه به مدت زیادی نیاز ندارد و بسیاری از فیلمنامه‌های موفق در چند روز نوشته شده‌اند. نکته مهم این کتاب غلبه بر کمال‌گرایی و حرکت به سمت عمل‌گرایی است. کتاب شامل دو بخش کلی می‌شود: بخش اول کتاب به آمادگی برای نوشتن و اقداماتی که باید پیش از آغاز نگارش انجام شود اختصاص دارد؛ بخش دوم برنامه‌ای ده روزه ارائه می‌دهد و مشخص می‌کند فیلمنامه‌نویس در هر روز چه کاری باید انجام دهد. برای مثال روز چهارم به آغاز سفر قهرمان می‌پردازد و در روز هشتم بدترین اتفاق ممکن می‌افتد. پس از پایان ده روز، نوبت به بازنویسی و ویرایش فیلم‌نامه می‌رسد. نویسندگان توصیه می‌کنند که پیش از آغاز بازنویسی چند روز از فیلمنامه فاصله بگیرید؛ سپس با نگاهی تازه، وجود عوامل کلیدی در متن را بررسی کرده و بازنویسی را آغاز کنید.