بهترین کتاب‌های روانشناسی اخلاق

شاید از اینکه در این یادداشت، به کتابی با موضوع عزت نفس اشاره شده است تعجب کرده باشید اما یکی از عوامل اثبات شده و موثر بر رفتار و عمل اخلاقی همین عزت نفس است. نویسنده‌ در این کتاب می‌نویسد: «یکی از عوامل اصلی که انسان را از حیوانات دیگر متمایز می‌کند، آگاهی او نسبت به خودش است» و این آگاهی یعنی فرد بتواند هویت خود را تعریف کند و بعد تصمیم بگیرد که آیا این هویت را دوست دارد یا نه؟ که بر اساس این تصمیم، عزت نفس بالا و پایین معنا پیدا می‌کند.

اما چرا دانستن این موضوع مهم است؟ اثبات شده است افرادی ک عزت نفس بالایی دارند، به هنگام ارتکاب رفتار غیراخلاقی زودتر از افراد با عزت نفس پایین برآشفته می‌شوند؛ به بیان دیگر، برای کسی که عزت نفس پایینی دارند خیلی مشکل نیست که مرتکب عمل غیراخلاقی شوند چون ارتکاب یک عمل غیراخلاقی با خودپنداره (یعنی تصوری که ما از خودمان داریم) هماهنگ است. اما شخصی که عزت نفس بالایی دارد احتمالا در برابر وسوسه‌ی ارتکاب یک عمل خلاف، مقاومت می‌کند؛ چون رفتار خلاف، ناهماهنگی زیادی را در او به‌وجود می‌آورد.

یکی از کتاب‌های جالب در حوزه عزت نفس کتاب پرورش عزت نفس با هنر درمانی است که با یک رویکرد درمانی جدید به تقویت این اخلاق در شما می‌پردازد. هنر درمانی یکی از رویکردهای درمانی است که عمدتا به‌عنوان یک درمان حمایتی شناخته می‌شود و در درمان بسیاری از مشکلات کاربرد فراوان دارد. در فصل اول این کتاب مفصلا به انواع تکنیک‌ها اشاره می‌شود؛ مثل، «کاسه‌ی شادی»، «صندوقچه گنج»، «برج عزت نفس»، «باغ علف هرز و بسیاری دیگر» از تکنیک‌ها که در این کتاب توضیح داده شده است. این رویکرد به‌خصوص می‌تواند برای کودکان جالب‌توجه باشد ولی به‌طور کلی، انجام این روش‌ها در هر سن‌و‌سالی میسر است و می‌تواند با ایجاد یک جَو سازنده و مثبت، به شما کمک کند تا بیشتر خودتان را بپذیرید و دوست داشته باشید.

همدلی از دیگر ویژگی‌هایی است که مهارتِ داشتنِ آن، شما را به سمت اخلاقی عمل کردن سوق می‌دهد اما چرا؟ زمانی که شخصی را همدل دیدیم و یا از دیگران توقع همدلی داریم یعنی نیاز داریم دیگران ما را در شرایط سخت و دشوار درک کنند و کمتر به ما آسیب بزنند. همچنین، طبق مقدمه‌ی این کتاب، همدلی به حل‌و‌فصل اختلافات و بهبود روابط بین افراد کمک می‌کند. حتی به این موضوع نیز اشاره شده است که همدلی و آموزش آن سبب کاهش قلدری، نژادپرستی و تعصب می‌شود و اراده‌ی افراد را برای کمک به دیگران افزایش می‌دهد که یاری رسانی به دیگران یکی از مصادیق اخلاقی عمل کردن است. این اثر نیز جزو آن دسته کتاب‌های فوق‌العاده مفید و کاربردی است؛ به‌ویژه برای مدرسان این حوزه. این کتاب در ۶بخش، گام‌به‌گام شما را به این فضا وارد می‌کند و در هر بخش به شما راهکارهایی می‌دهد که چگونه عمل کنید. در ابتدا به شما کمک می‌کند که چگونه مخاطب خود را با اهمیت و ضرورت این موضوع آشنا کنید و سپس مهارت‌های اساسی مثل گوش دادن فعال، انعکاس محتوا و احساسات را توضیح می‌دهد، نشان‌ می‌دهد چگونه می‌توانید از حالات چهره‌ای و بدنی افراد، حال‌و‌هوای درونی‌شان را متوجه شوید و در آخر چه ابزارهای سنجشی در این مورد وجود دارد.

ممکن است هر کدام از ما با درک احساسات دیگران مشکل داشته باشیم. همدلی کردن با فردی که با او تجربه‌ زیسته‌ی مشترکی نداریم می‌تواند چالش‌ برانگیز باشد و ما را در درک احساس دیگران عاجز کند. هوش هیجانی همان چیزی است که در اینجا نقش اساسی ایفا می‌کند. دانیل گولمن در این کتاب، هوش هیجانی را نوعی هوش تعریف می‌کند که توانایی فرد برای تشخیص و مدیریت یا کنترل احساسات و هیجانات خود و دیگران را نشان می‌دهد. بنابراین، ما در این کتاب یاد می‌گیریم چگونه هیجانات و تمایلات و … را در خود و دیگران شناسایی کرده و آن‌ها را مدیریت کنیم. گلمن برای هوش هیجانی چهار بعد را مطرح کرده است که دو بعد اول، در رابطه‌ی با تعامل فرد با خودش (درون فردی) و دو بعد دیگر، در رابطه‌ی با نحوه‌ی برخورد فرد با دیگران (برون فردی) می‌باشد و شامل: خودآگاهی، خودمدیریتی (خودگردانی)، آگاهی اجتماعی و مدیریت رابطه (مهارت‌های اجتماعی) است. به‌طورکلی، توانایی در مهارت‌های بالای ارتباطی، برای تمام افراد جامعه با هر جایگاه اجتماعی از نان شب واجب‌تر است و اگر همگی در این مورد توانا شویم، بهتر می‌توانیم از نیازهای یکدیگر مطلع شویم و یکدیگر را درک کنیم.

از دیگر مواردی که افراد به‌عنوان عمل اخلاقی می‌شناسند، مسئولیت‌پذیری است و این ویژگی در هر نقشی که در آن «ارتباط» معنا داشته‌ باشد، حضور پررنگ دارد و تقریبا یکسان معنا می‌شود. بنابراین، ما نسبت به همکاران، خانواده و دوستان و حتی خودمان مسئولیت‌هایی داریم که نپرداختن به آن می‌تواند موجب سلب آرامش و رضایت از زندگی شود. این اثر سعی بر آن دارد تا نحوه و شیوه‌ی برخورد فعالانه برای حل مشکلاتی که گاه بنیان خانواده‌، گروه‌های اجتماعی و محیط کار را در معرض آسیب قرار می‌دهد را به ما بیاموزد و یا به بیان ساده‌تر، ما را نسبت‌ به آن‌ها مسئولیت‌پذیرتر نماید.

در توضیح اثر قبلی به این موضوع اشاره کردیم که اکثر افراد در برابر عمل غیراخلاقی غالبا سکوت می‌کنند اما عده‌ای هم بودند که اعتراض خود را با لحنی توهین‌آمیز و پرخاشگرانه مطرح کنند و این عمل، با اینکه در یک آزمایش رفتاری انجام شده بود اما مشاهده‌گران از انجام چنین برخوردی اجتناب می‌کردند و در یک تحقیق دیگر اثبات شد اگر از لحن همدلانه‌ و مهربانانه‌تر استفاده شود، قطعا دیگران از این برخورد تقلید خواهند کرد. کتاب ارتباط بدون خشونت یکی از معروف‌ترین و کاربردی‌ترین کتاب‌ها در زمینه‌ی کنترل خشم است؛ زمانی که ما با ناکامی و بی‌عدالتی روبه‌رو می‌شویم طبیعتا سعی می‌کنیم از حقوق خود دفاع کنیم اما احتمالا این تجربه را داشته‌اید که در تمامی شرایط نیازی به پرخاشگری نیست و گاهی عواقب عکس داشته است. روشی که نویسنده رد این کتاب ارائه می‌دهد از چهار مرحله تبعیت می‌کند: مشاهده، احساس، نیازها و تقاضا. به این صورت که اول آنچه را که رخ داده است با دقت مشاهده کنید. سپس، احساساتتان را بیان کنید، در گام بعد، مشخص کنید این احساس برخاسته از کدام نیاز شماست و در آخر، تقاضای مشخصی ارائه نمایید و بنابراین، بدون نیاز به انجام عمل غیراخلاقی، می‌توانید فرد را به پذیرش مسئولیت دعوت کنید.

یکی از مصادیق دیگر اخلاقی عمل کردن، وفاداری است که البته این خصوصیت بیشتر در روابط عاطفی نزدیک، بسیار با اهمیت‌ جلوه کرده است. وفاداری در زندگی زناشویی از ضرورت‌های اخلاقی است و به‌نظر نمی‌رسد کسی با آن مخالف باشد اما با این وجود، چرا این اتفاق می‌افتد؟ اگر این اتفاق رخ داد چه باید کرد؟ آیا راهی برای ترمیم وجود دارد؟ و درنهایت،‌ چگونه می‌توان از آن پیشگیری کرد؟ جواب تمام این سوالات را می‌توانید در این کتاب بیابید چراکه نویسنده‌ی این کتاب تلاش کرده است به شکل جامع و کامل به جوانب این موضوع بپردازد. در ابتدا بحث را با این شروع می‌کند که بی‌وفایی چه علائمی دارد و به هنگام آشکار شدن این واقعه، چه باید کرد. سپس به علت و ریشه‌یابی این موضوع پرداخته و عوامل دخیل را توضیح می‌دهد. این کتاب همچنین به وضوح توضیح می‌دهد که خیانت به چه عملی گفته می‌شود و به بارزترین درگیری‌های افرادی که با این پدیده مواجه می‌شود، پاسخ می‌دهد؛ مواردی همچون ادامه دادن یا خاتمه ازدواج بعد از کشف بی‌وفایی. همچنین، نباید از اثر این پدیده بر فرزندان و خانواده‌ها زوجین غافل شد که در انتهای کتاب، مفصلا به این موضوع و حواشی آن پرداخته شده است.