کتاب‌‌هایی درباره‌‌ی مولانا

اگر کسی خود را خواننده یا شنونده‌‌ی حرفه‌‌ای رمان‌‌های امروزی می‌‌داند قطعا نام رمان «ملت عشق» الیف شافاک را شنیده است. کتابی که روایتی دوگانه و موازی از قرن هفتم هجری در قونیه و قرن بیست‌و‌یکم میلادی در آمریکا را پی می‌‌گیرد. روایتی که از سویی مواجهه‌‌ی شمس و مولانا و چهل قانون عشقِ شمس به مولانا و از سویی دیگر ماجرای آشنایی اللا روبینشتاین زنی چهل ساله که درگیر روزمرگی‌‌های زندگی است؛ با چهل قانون عشق شمس و مولانا را روایت می‌‌کند. فرم روایت در این کتاب به‌‌گونه‌‌ای است که ابتدا دو داستان به صورت موازی حرکت می‌‌کنند اما پس از چند بخش، دو روایت در هم تنیده گشته و با هم تلاقی می‌‌کنند. شافاک در این رمان بنیان عشق عرفانی از دید شمس را برای باورپذیر کردن با روایتی که از اللا در قرن بیست‌و‌یکم می‌‌آورد، تلفیق می‌‌کند. همین مورد باعث خواندنی‌‌تر شدن این کتاب شده است. شافاک با نوشتن این اثر یکی از رکوردداران فروش و ترجمه‌‌ی رمان در تاریخ معاصر ترکیه و جهان شده است؛ تا جایی که نسخه‌‌ی چاپی کتاب به بیش از 30 زبان زنده‌‌ی دنیا ترجمه شده است. همچنین بیش از 200 نسخه‌‌ی صوتی منحصربه‌‌فرد از این کتاب به دلیل جذابیت گفتاری و سیالیت زمانی‌‌اش روانه‌‌ی بازار کتاب‌‌های صوتی شده است.

هر وقت شروع به خواندن یا شنیدن اشعار مولانا می‌‌کنیم، سرمست از درک این اشعار، با خود می‌‌گوییم مولانا که بوده است؟ حوادثی که در دوران مولانا به وقوع پیوسته است، کدام‌‌ها بوده‌‌اند؟ یا مولانا به چشم خود چه دیده است که توانسته گنج‌‌های عظیمی را به یادگار بگذارد؟ اگر شما هم در پی یافتن پاسخ چنین سؤالاتی هستید، حتما کتاب «به دنبال مولانا» اثر ماهرخ دبیری را بخوانید. این کتاب از آن دست کتاب‌‌‌‌هایی است که تاریخ را به صورت داستان به خواننده ارائه می‌‌دهد. تاریخی که مولانا در آن زیست می‌‌کرده، تاریخی که بسیار مهم در شکل‌‌گیری شخصیت وی و اندیشه‌‌های اوست. دبیری به زیبایی، این تاریخ را به جای گزارش وقایع صرف، تبدیل به داستانک‌‌های کوتاه و بلندی کرده است که مخاطب با خواندن آن، می‌‌تواند وقایع هم‌‌عصر با زندگی مولانا را دریابد. شاید هر کسی حوصله‌‌ی خواندن تاریخ را در خود نبیند اما دبیری با تمهیدی که در این کتاب اندیشیده است، علاقه‌‌مندان به داستان را با خود همراه می‌‌کند تا روایت تاریخی دورانِ زندگی مولانا را به آن‌‌ها از طریق داستان‌‌گویی، ارائه دهد. نزدیک شدن به خواننده با تکیه بر ادبیات بی‌‌تکلف و ساده‌‌ی داستانی ویژگی شنیدنی و منحصربه‌‌فرد این اثر است. این کتاب در سال 1393 با کمک انتشارات ققنوس منتشر گردید.

تاکنون کتاب‌‌های گوناگونی پیرامون زندگی، اندیشه‌‌ها و حالات عرفانی مولانا نوشته شده‌‌اند، اما آن چیزی که «عارف جان‌‌سوخته‌‌» نوشته‌ی نهال تجدد را از دیگر آثار متمایز می‌‌کند، نگاه زمینی و انسانی وی نسبت به مولانا است. بسیاری از افراد وقتی نام مولانا را می‌‌شنوند، گمان می‌‌برند وی به‌‌واسطه‌‌ی عشق آتشین و عرفانی‌‌اش به شمس، شخصیتی به‌‌غایت اسطوره‌‌ای و آسمانی دارد ولی تجدد در این کتاب تلاش می‌‌کند هم شخصیت عرفانی مولانا را نشان دهد و هم این‌‌که با روایت داستان زندگی مولانا از اخلاق خوب و بد وی که شبیه انسان‌‌های عادی است، سخن بگوید. از ویژگی‌های دیگر اثر بیان عشق مابین مولانا و شمس از نگاه دیگران است. او با بررسی نوشته‌‌های باقی‌‌مانده از آن زمان به‌‌خصوص دست‌‌نوشته‌‌های حسام‌‌الدین چلبی که یکی از شاگردان مولانا بوده، این عشق را بازگو می‌‌کند.

پس از گذشت سال‌‌ها از انتشار «پله پله تا ملاقات خدا» اثر عبدالحسین زرین‌‌کوب، این اثر همچنان جزو مطرح‌‌ترین و مهم‌‌ترین آثاری است که در زمینه‌‌ی زندگی و بیان اندیشه‌‌های مولانا به نگارش درآمده است. اثر وزین و بسیار آموزنده‌‌ی دکتر زرین‌‌کوب، زندگی مولانا را از تولد تا پس از مرگ، شرح داده است. در جای جایِ این کتاب رد و نشانی از پژوهش و ارجاع به آثار پیشین دیده می‌‌شود. همین مورد باعث غنای هرچه بیش‌‌تر این اثر ادبی شده است. دکتر زرین‌‌کوب، در این اثر آرام‌آرام به شخصیت مولانا نزدیک می‌‌شود و او را به عنوان شخصی ناظر، دنبال می‌‌کند. این ویژگی باعث شده است که مخاطب، به تدریج اتفاقات پیرامونی تصوف، عشق عرفانی مولانا به شمس، رابطه‌‌ی مولانا با شاگردان و فرزندش را درک کند. نثر گیرا و پرجاذبه‌‌ی دکتر در بیان زندگی و مولانا باعث شده است که در نزدیک به سه دهه از گذشت چاپ ابتدایی این کتاب، همچنان این اثر خوانده شود. اولین چاپ کتاب در سال 1370 توسط انتشارات علمی صورت گرفت. این کتاب تاکنون بیش از 44 بار تجدید چاپ شده است و استقبال از آن همچنان ادامه دارد. خواندن این کتاب برای کسانی که علاقه‌‌مند به مولانا و آثارش هستند و می‌‌خواهند شخصیت و زندگی مولانا را واکاوی کنند، واجب است.

زمانی که مولانا شیفته‌‌ی شمس و درگیر عشق اوست، کیمیا خاتون دخترخوانده‌‌اش را به ازدواج شمس درمی‌‌آورد. ازدواج نامتعارف دختری 15 ساله با پیرمردی 60 ساله، بستر اصلی داستانِ «کیمیا خاتون» اثر سعیده قدس است. این کتاب شخصیتِ دیگری از شمس و مولانا را به خواننده ارائه می‌‌کند که بیش‌‌تر متکی بر پایه‌‌های داستانی این رمان هستند. بنابراین براساس ادله‌‌های حقیقی و تاریخی نمی‌‌توان این اثر را تحلیل نمود. بهتر است زمانی که خواننده‌‌ی اثر قدس می‌‌شوید به این توجه کنید که این اثر، یک رمان است و نویسنده الزامی به وفاداری به خصوصیات شخصیت‌‌های تاریخی نداشته است. همین خصیصه‌‌ای که ذکر شد، کتاب را در جایگاه جدیدی برای مخاطب قرار می‌‌دهد. عشق نافرجام پسر کوچک مولانا به کیمیا خاتون، ازدواج اجباری کیمیا خاتون با شمس و در نهایت مرگ کیمیا بر اثر خشونت‌‌هایی که شمس بر وی روا می‌‌دارد، پایه‌‌های اصلی این رمان را تشکیل می‌‌دهند.

یک‌بار دیگر، نگاه به زندگی مولانا و اندیشه‌‌هایش در کتابی نمود یافته است. کتاب «رومی» اثر بهمن شکوهی به جای این‌‌که صرفا سیر وقایع زندگی مولانا را دنبال کند، متکی به اندیشه‌‌ و فلسفه‌‌ی اوست. این کتاب با نام اصلی «جلال‌‌الدین محمد رومی» به مانند دیگر آثاری که ذکر شد، زندگی مولانا را از بدو تولد و کودکی تا دوران کهنسالی و در نهایت مرگ وی، پوشش می‌‌دهد.