معرفی بهترین کتاب‌های خاطرات سیاسی

علاقه‌‌ی اولین رئیس‌‌جمهور سیاه‌‌پوست آمریکا به فرهنگ، هنر و کتاب در بازه‌‌ی زمانی ریاست‌‌جمهوری‌‌اش و پس از آن بر کسی پوشیده نیست. باراک اوباما پس از پایان دوران ریاست‌‌جمهوری‌‌، به فکر انتشار خاطرات سیاسی خود از دوران قبل از حضور در مسند ریاست‌‌جمهوری تا اتمام دوره‌‌ی آن افتاد. در سال ۲۰۲۰ میلادی، او توانست خاطرات سیاسی خود را در کتابی با نام «سرزمین موعود» به چاپ برساند. استقبال از «سرزمین موعود» به‌‌حدی بود که در دو سال پیاپی در فهرست پرفروش‌‌‌‌های نیویورک تایمز جا خشک کرد. همین استقبال باعث شد که اوباما جلد دوم این کتاب را در سال ۲۰۲۱ میلادی به دست ناشران بسپرد و در همین سال، جلد دوم «سرزمین موعود» به چاپ رساند.

منتقدان دلیل اشتیاق خوانندگان به «سرزمین موعود» را خود اوباما می‌‌دانند؛ این‌‌که او اولین رئیس‌‌جمهور سیاه‌‌پوست آمریکا شناخته می‌‌شود و سیر طولانی و پرفراز و نشیبی را برای رسیدن به این مسند طی نموده است. «سرزمین موعود» دو ویژگی دارد: یک این‌‌که برای علاقه‌‌مندان حوزه‌‌ی جامعه‌‌شناسی بین‌‌الملل مفید است، چون این کتاب نشان می‌‌دهد که نظام اجتماعی-فرهنگی آمریکا در مواجهه با یک سیاه‌‌پوست، چه برخوردهایی را انجام داده است. دوم این‌‌که برای علاقه‌‌مندان حوزه‌‌ی تاریخ‌‌نگاری، خاطرات دوران هشت ساله‌‌ی ریاست‌‌جمهوری اوباما در این کتاب، سیر منظمی از وقایع این دوران را ارائه داده است.

خیلی از اوقات می‌‌توان از درون خاطرات سیاسی، روایت‌‌هایی جذاب و دستِ اول پیدا کرد که تا پیش از روایت، کسی از آن خبر نداشته است. کتاب «مأمور زیگزاگ» با نام اصلی «مأمور زیگزاگ: زندگی، عشق و خیانت یک جاسوس دوجانبه» نوشته‌‌ی بن مکینتایر درباره‌‌ی ادی‌‌ چپمن -جاسوس دوجانبه‌‌ی بریتانیا و آلمان در خلال جنگ جهانی دوم- است. «مأمور زیگزاگ» یک روایت استنادی است که از خلال یادداشت‌‌ها، مصاحبه‌‌ها، خاطرات و گزارش‌‌هایی که چپمن برای هر دو کشور ارسال می‌‌کرده است، به دست آمده است.

مأمور زیزاگ» به شیوه‌‌ای داستانی با بر هم زدن سیر خطی و عقب و جلو کردن روایت، تهییج بیش‌‌تری به خواننده می‌‌دهد. وسواسِ مکنتایر در تأیید اتفاقات پیش‌آمده از سوی منابع مختلف درباره‌‌ی ادی چپمن، باعث  شده که کتاب، نگاهی تدقینی به تاریخ آن روزها کند. کتابِ بن مکنتایر از چندین جهت خواندنی است: اول این‌‌که روایتی دستِ اول از خلال جنگ جهانی دوم می‌‌دهد. دوم این‌‌که با مرور خاطرات و گزارش‌‌های به‌دست‌آمده از ادی چپمن، تاریخ مرور می‌‌شود. سوم به دلیل شیوه‌‌ی روایت نویسنده، خواننده گمان می‌‌برد که یک رمان تاریخی را می‌‌خواند. 

زمانی که اولیور استون فیلم «اسنودن» را در سال ۲۰۱۶ ساخت و مخاطبان سینما را با کاراکتر ادوارد اسنودن آشنا ساخت، افکار عمومی بار دیگر نگاهشان به جاسوس سیا جلب شد. پس از اکران فیلم، ادوارد اسنودن به فکر چاپ خاطرات خود افتاد. او در سال ۲۰۱۹، کتاب خاطرات خود را تحت عنوان «بایگانی همیشگی» روانه‌‌ی بازار نمود.

اسنودن در کتاب خاطراتش، از مطالب محرمانه‌‌ی سازمان جاسوسی سیا پرده برمی‌‌دارد. بخش اول کتاب، بیش‌‌تر شخصی است. اسنودن در این بخش، خاطرات خود را تا پیش از پیوند خوردن با سازمان سیا، روایت می‌‌کند. بخش دوم و سوم کتاب «بایگانی همیشگی» برای کسانی که علاقه‌‌مند به شیوه‌‌ی جاسوسی سازمان سیا و آژانس امنیت ملی آمریکا هستند، مورد پسند خواهد بود. اسنودن در این بخش‌‌ها اطلاعات محرمانه‌‌ی جاسوسی سیا و آژانس امنیت ملی از کشورهای مختلف را طوری بیان می‌‌کند که برای خواننده‌‌ی کتاب، هیچ نقطه‌‌ی پنهانی از این پروژه‌‌ها باقی نمی‌‌ماند.

دلیل اسنودن برای چاپ این کتاب، به افشاگری شش سال قبل او از این پروژه‌‌ها بازمی‌‌گردد. خودش بارها در مصاحبه‌‌های مختلف این افشاگری‌‌ها را آموزش نوجوانان و جوانان در جهت کشف حقیقت پنهانی درون نظام اطلاعاتی آمریکا عنوان کرده است. به هر ترتیب، خواندن «بایگانی همیشگی» برای کسانی که می‌‌خواهند از کُنهِ نظام سیاسی و اطلاعاتی آمریکا، آگاه شوند، به شدت توصیه می‌‌شود.

پُر بیراه نیست که بگوییم «نبرد من» آدولف هیتلر، بیش‌‌تر و بهتر از هر اثری، مختصات یک کتاب حاوی خاطرات سیاسی را داراست. کتاب بسیار مشهور هیتلر که بارها و بارها تجدید چاپ شده، ذیل مهم‌‌ترین خاطرات سیاسی قرن بیستم جای می‌‌گیرد. شاید برای خیلی از افراد، شخصیت آدولف هیتلر، انگیزه‌‌های او برای رهبری حزب نازی، تفکر جهانگشایی‌‌اش و… نامشخص به نظر برسد اما «نبرد من» تا حد زیادی به این مباحث پاسخ می‌‌دهد.

کتاب دوبخشی هیتلر، مبین زندگی او و شیوه‌‌ی به وجود آمدن تفکر ناسیونال سوسیالیسم در وجود اوست. بخش اول کتاب، خاطرات هیتلر از زمان کودکی تا زمان جدی شدن حزب کارگر ناسیونال سوسیالیسم در آلمان را شامل می‌‌شود. «نبرد من» در نگاه اول شاید شبیه کتاب‌‌های معمول راجع به خاطرات سیاسی به نظر نرسد چون بخش دوم کتاب بیش‌‌تر شبیه به یک مانیفست سیاسی است. اما در یک نگاهِ جزءنگر باید گفت که اتفاقا بخش دوم، مکمل بخش اول است. هیتلر مابه‌‌ازای مدلول‌‌های بخش دوم، دال‌‌هایی را  در بخش اول برای خواننده متصور شده است.

پس از گذشت نزدیک به یک قرن از نگارش کتاب «نبرد من»، همچنان این کتاب، خوانندگان بی‌‌شماری را به سمت خود جذب می‌‌کند. کسی که می‌‌خواهد با افکار و رفتار هیتلر آشنا شود، ضروری است که حداقل یک بار این کتاب را بخواند.

برخی از کتاب‌‌ها با مضمون خاطرات سیاسی از درون مصاحبه‌‌ی اشخاص سیاسی با اصحاب رسانه، دانشگاهیان و صاحب‌‌نظران بیرون می‌‌آیند. سال‌‌هاست که اخبار ضد و نقیضی درباره‌‌ی سرنوشت امام موسی صدر (رهبر سیاسی-مذهبی شیعیان و لبنان) منتشر می‌‌شود. گاهی گفته می‌‌شود او پس از سفر به لیبی توسط اطرافیان معمر قذافی به قتل رسیده است. در پاره‌‌ای از روایت‌‌ها هم، او در لیبی سال‌‌ها اسارت کشیده و در نهایت در اثر شدت شکنجه‌‌ها، به شهادت رسیده است. خوانندگان تاریخ سیاسی برای درک این روایت‌‌ها، ضروری است که با افکار امام موسی صدر آشنا شوند.

کتاب «آن‌‌چه خود گفت» که اصل آن، مصاحبه با امام موسی صدر بوده است، تحلیل اجمالی از تاریخ قرن بیستم لبنان و احوالات شیعیان در خاورمیانه به دست می‌‌دهد. این مصاحبه، یک سال قبل از مفقود شدن امام موسی صدر در سال ۱۹۷۷ میلادی انجام شد و پس از سال‌‌ها به همت انتشارات امام موسی صدر در سال ۲۰۱۹، منتشر گردید.

امام موسی صدر در «آن‌‌چه خود گفت» با بیان خاطرات سیاسی خود از دوران مجاهدت در لبنان، چگونگی تشکیل مجلس اعلای شیعیان لبنان و رابطه‌‌اش با سایر رهبران شیعه را تبیین می‌‌کند. خاطرات امام موسی صدر در کتاب «آن‌‌چه خود گفت» منبع مناسبی برای علاقه‌‌مندان علوم سیاسی و حوزه‌‌ی روابط بین‌‌الملل، خاصه خاورمیانه، است.

وقتی اسم حادثه‌‌ی یازده سپتامبر را می‌‌شنویم، یک آن واژگانی کلیدی همچون اُسامه بن لادن، القاعده، برج‌‌های دوقلو، جرج بوش، حمله به افغانستان و… از ذهنمان می‌‌گذرد. کتاب «در قلمرو پادشاهان» از زاویه‌‌ی تازه به ابعاد این حادثه و شخصیت اُسامه بن لادن می‌‌پردازد. همیشه قرار نیست خاطرات سیاسی یک واقعه‌‌ی مشخص را نمایان سازد. خاطرات می‌‌تواند حول محور ابعاد شخصیتی سیاسی شکل گیرد که اطرافیانش او را تعریف می‌‌کنند. «در قلمرو پادشاهان» نیز به همین منوال نوشته شده است.

عروسِ خانواده‌‌ی بن لادن، خاطرات خود را از روزهایی که در این خانواده حضور داشته، به تحریر درآورده است. کارمن -زنِ برادرِ اُسامه بن لادن-  که نیمه‌‌‌ایرانی و نیمه‌‌‌سوئیسی است در سال ۱۹۷۴ با یسلم -برادر بزرگ‌‌تر اُسامه– ازدواج کرد. او در سال ۲۰۰۴، کتابی با عنوان «در قلمرو پادشاهان» را به نگارش درآورد که خواننده را با خاندان بن لادن بیش‌‌تر آشنا می‌‌کند.

خاطرات کارمن بن لادن از زمانی آغاز می‌‌شود که او به یکباره عروس این خاندان شده بود؛ بی‌‌آن‌‌که فرهنگ و رسم و رسوم آن‌‌ها را بداند. زندگی در عربستان برای او سختی‌‌هایی داشت اما بالاخره خود را با آن محیط سازگار کرد. نوع نگاه عربستانی‌‌ها به این خاندان و نوع رفتار این خاندان با سایر مقامات در خاطرات کارمن، بیش‌‌تر نمایان می‌‌شود. بخش قابل توجهی از خاطرات کارمن، به دیدارهای خانواده‌‌ی او با اُسامه بن لادن و توصیف ویژگی‌‌های شخصیتی اُسامه از زبان کارمن بازمی‌‌گردد. در سال ۱۹۸۸ میلادی، کارمن از همسر خود جدا می‌‌شود و از آن زمان به دنبال گرفتن حضانت فرزندان خود است که این مورد بخش دیگری از خاطرات کارمن را تشکیل می‌‌دهد. به هر روی از خلال خوانشِ کتابِ «در قلمرو پادشاهان» می‌‌توان ابعاد رفتاری و فرهنگی خاندان بن لادن، به‌‌خصوص اُسامه را  فهمید و جوانب دیگر حادثه‌‌ی یازده سپتامبر را متوجه شد.

آمریکا در دهه‌‌ی ۶۰ میلادی، محل نزاع میان طیف‌‌های مختلف افراد در برابر جنبش سیاهان بود، به‌‌طوری که مبارزات سخت و سنگین سیاسی این دوره ذیل مبارزات ضدنژادپرستی تعریف شده است. فعالان اجتماعی و مدنی متعددی در این سال‌‌ها به علت حمایت از جنبش‌‌های ضد نژادپرستی، دستگیر و روانه‌‌ی زندان ‌‌شدند. یکی از این افراد آنجلا دیویس است. او به دلیل تبلیغات علیه سیاست کمونیستی و پایان دادن به نظام تبعید نژادی موجود در آمریکا، مورد محاکمه قرار می‌‌گیرد و در سال ۱۹۷۰ میلادی، روانه‌‌ی زندان می‌‌شود.

کتاب «در اسارت زنجیرها و خوک‌‌ها» خاطرات آنجلا دیویس -که چهار سال بعد از این اتفاقات و در سال ۱۹۷۴، به چاپ رسید- از روزگاری است که اف بی آی، او را بازداشت کرد و یک سال و نیم در زندان‌‌های ایالتی آمریکا در زندان باقی ماند. از خلال خاطرات آنجلا دیویس، به روشنی می‌‌توان فضای سیاسی-اجتماعی آمریکا در دهه‌‌ی شصت و مانیفست جنبش سیاهان را که علیه تبعیض نژادی بود، درک کرد. شیوه‌‌ی روایت دیویس، به دلیل لحن ساده و گزنده‌‌ی وی، به دل خواننده می‌‌نشیند. به همین دلیل آرمان‌‌های ضدنژادپرستی که او به دلیل حمایت از همان‌‌ها، محاکمه و زندانی می‌‌شود، بیش از پیش قابل درک و فهم می‌‌شود. او از روایت به‌عنوان وسیله‌‌ای برای رسیدگی به مشکلات نژادی و سیاسی موجود در نظام آمریکا استفاده می‌‌کند، به‌‌گونه‌‌ای که برای خوانندگان اثر در هر سطح فهمیده شود. دلیل استقبال خوانندگان و پرفروش شدن خاطرات آنجلا دیویس از جنبش‌‌ سیاهان که در نهایت به زندانی شدن او می‌‌انجامد، امیدی است که وی در طول این روایت، به خواننده‌‌ی خود می‌‌دهد. کتاب «در اسارت زنجیرها و خوک‌‌ها»، یکی از بهترین کتاب‌‌های روایت‌شده در زمینه‌‌ی تحولات سیاسی و اجتماعی آمریکای دهه‌‌ی شصت و هفتاد میلادی است که خواندنش خالی از لطف نخواهد بود.