ساختن رابطه سالم با سه‌گانه تحلیل رفتار متقابل

کتاب «وضعیت آخر» اولین کتاب از این سه گانه است. محتوای کلی کتاب، خواننده را به این سمت می‌برد که بفهمد تمام اتفاقات زندگی او، از درون خود او نشات می‌گیرد و نه از جهان بیرون. بعدتر، می‌بینیم که نه فقط رفتار خودمان، که رفتار تمامی اطرافیانمان را می‌توانیم به همین ترتیب تحلیل کنیم. در واقع راهکار تحلیل رفتار متقابل که این کتاب پیش روی ما می‌گذرد، جان می‌دهد برای حل کردن مسائل فردی روزمره. اما چگونه؟

جان مایه‌ی اصلی وضعیت آخر، سه نفری است که درون ما زندگی می‌کنند. احتمالا اسمشان را بسیار شنیده‌ایم.  اما وضعیت آخر، به ساده‌ترین شکل ممکن، آن‌ها را معرفی کرده و ابزار زندگی کردن ما می‌کند. آن سه نفر عبارتند از: والد، کودک و بالغ.

والد درون ما، آن بخشی است که از پدر و مادر، بزرگ‌ترها، معلم، رسانه و غیره در وجود ما باقی مانده است. بخشی که به ما فرمان می‌دهد که مثلا فلان خطر را نکنیم یا بلند بلند نخندیم! بخشی که ما را در چارچوب‌ها محدود می‌کند. کودک، بخشی از ماست که شبیه به دوران کودکی ما رفتار می‌کند. یعنی در مواجهه با مسائل یا رفتارهای دیگران، آن عکس‌العملی را نشان می‌دهد که ما اگر کودک بودیم، نشان می‌دادیم. و در نهایت بالغ، بعد عقلانی درون ماست که رفتار متعادل را از خود به نمایش می‌گذارد. اصل بر این است که بالغ، بر آن دوتای دیگر، مسلط باشد.

حالا سوال این است که موضوعی که کتاب مطرح می‌کند، چگونه می‌تواند در معاشرت با دیگران به ما کمک کند؟ جواب، یک فرمول ساده است! وقتی شما با کسی از طریق والدتان ارتباط برقرار می‌کنید، احتمالا او متقابلا به کودک خود بدل می‌شود! همین فرمول ساده می‌تواند به ما کمک کند تا از قدرت خود برای پیشبرد درست رفتارهای متقابل بهره ببریم.

این کتاب توسط ام بی هریس و همسرش، در ادامه‌ی کتاب «وضعیت آخر» نوشته شده است. در واقع اتفاق پیش آمده به این ترتیب بود که میلیون‌ها خواننده‌ی «وضعیت آخر»، آن قدر با آن ارتباط برقرار کردند که از نویسنده خواستند مثال‌های بیشتری در ارتباط با موقعیت‌های مختلفی که تحلیل رفتار متقابل به کار می‌آید، مطرح کند. در نتیجه حتما لازم است که «وضعیت آخر» را خوانده باشید تا به سراغ «ماندن در وضعیت آخر» بروید. این کتاب به دنبال توضیح مفاهیم پایه تحلیل رفتار متقابل به کمک تصویر و نمودار است.

در واقع این کتاب، تلاشی است برای دادن راهکارهایی در جهت این که ما بتوانیم کماکان در وضعیت برنده باقی بمانیم. همان وضعیتی که در آن من خوب هستم و شما هم خوب هستید. راهکار این کتاب، بیش از هر چیز پاسخ به این سوال است که اگر من خوب هستم و شما هم خوب هستید، چرا من حس خوبی ندارم. یا به عبارتی، چرا خاطرات بد و افسوس های زندگی ما، این طور بی‌رحمانه به سراغمان می‌آیند و ماندگار می‌شوند اما احساسات و خاطرات خوب، این طور نیستند. و در نهایت، چه کنیم که بر این مساله غلبه کنیم؟ تمام صحبت این کتاب در این است که نشان دهد که هر فرد درون خود مقداری جنبه کودکی و مقداری جنبه والد بودن دارد. وظیفه بالغ درون است که درست و غلط را تشخیص دهد، از اطلاعات صحیح و کافی استفاده کند و میان کودک و والد تعادل برقرار کند.

با دست گرفتن کتاب «تحلیل رفتار متقابل»، به سر منشا اصلی این نظریه رفته‌ایم. در واقع، اریک برن، نویسنده‌ی این کتاب، بنیانگذار اصلی این نظریه و کسی است که استفاده از آن در روان‌درمانی‌های فردی و گروهی را آغاز کرده است.

او، در این کتاب، علاوه بر توضیح نظریه‌اش، به سراغ چیزی می‌رود که به آن «بازی» می‌گوید. بازی در واقع مجموعه رفتارهای متقابل افراد و کنش و واکنش‌های آنها در زندگی است.  بازی‌ها از نظر اریک برن در شش دسته تقسیم می‌شوند. بازی‌های زندگی، بازی‌های ازدواج، بازی‌های مهمانی، بازی‌های روابط جنسی، بازی‌های دنیای تبهکاری، بازی‌های اتاق مشاوره و بازی‌های خوب. برن معتقد است که هر خانواده‌ای، بازی خاص خود را دارد. ما در کتاب او، با مجموعه‌ای از این بازی‌ها آشنا می‌شویم و برای حل آن‌ها به نحو احسن، راهکارهایی را می‌یابیم.