مشهورترین جوایز ادبی ایران و جهان
تصور کنید در یک روز تعطیل و آفتابی سری به کتاب‌فروشی می‌زنید یا در فروشگاه کتاب آن‌لاینی جستجو می‌کنید. دنبال داستان یا رمان جذابی می‌گردید که بتوانید با خیال راحت روی صندلی لم بدهید و بخوانید. به کتاب‌ها نگاهی می‌اندازید. تعداد صفحات، عکس روی جلد، نام نویسنده و چند کلمه‌ای که پشت جلد نوشته شده است می‌تواند در انتخاب کمکتان کند. اما روی جلد بعضی کتاب‌ها علاوه بر اینها نام جوایزی نوشته شده است که آن کتاب یا نویسنده برنده شده است. در این یادداشت می‌خواهیم تعدادی از این جوایز را معرفی کنیم تا دفعه‌ی بعد که به کتاب‌فروشی سری زدید یا برای صرفه جویی در کاغذ به دنبال خرید یک کتاب الکترونیکی بودید بتوانید انتخاب بهتری داشته باشید.
جایزه‌های ادبی جهانی
نوبل ادبیات
نام جایزه‌ی نوبل ادبیات حتما به گوشتان خورده است. نوبل یکی از معروف‌ترین جوایزی است که در ۵ زمینه اهدا می‌شود: فیزیک، شیمی، پزشکی، ادبیات و صلح. اولین جایزه نوبل ادبیات در سال ۱۹۰۱ اهدا شده و تا کنون ادامه داشته است. جایزه‌ی نوبل به یک اثر اهدا نمی‌شود بلکه به مجموعه کارهای نویسنده تعلق می‌گیرد. به گفته‌ی آلفرد نوبل این جایزه به کسی اهدا می‌شود که «برجسته‌ترین آثار از نظر ایده‌آل بودن را دارا باشد». با توجه به تعریف غیر دقیق این معیار بسیاری اعتقاد دارند این جایزه یک جایزه‌ی سیاسی است و به همین دلیل گاهی اهدای جایزه جنجال‌هایی را نیز به دنبال دارد. خیلی از اوقات انتقادی که به این جایزه وارد شده این است که نویسنده‌ی برنده یک فرد گمنام بوده و بسیاری از مردم و نویسندگان کشورش او را نمی‌شناخته‌اند.
جایزه معمولا به کتاب‌های انگلیسی زبان تعلق می‌گیرد و بیشتر برندگان آن نویسندگان اروپایی بوده‌اند. نویسندگانی مانند یون فوسه، کازوئو ایشی‌گورو، پاتریک مودیانو، آلیس مونرو، ماریو بارگاس یوسا، دوریس لسینگ و اورهان پاموک از برندگان سال‌های اخیر این جایزه هستند.
جالب است بدانید جایزه‌ی نوبل در واقع آخرین وصیت آلفرد نوبل بوده است که چند سال پس از مرگ او به اجرا درآمد. او تقریبا تمام دارایی خود را وقف اجرایی شدن این وصیت کرد.
بستن تبلیغپولیتزر
جایزه‌ی پولیتزر در ۳ حوزه‌ی روزنامه‌نگاری، ادبیات و موسیقی اهدا می‌شود که شهرت بیشتری در بخش روزنامه‌نگاری دارد. این جایزه نیز مانند جایزه‌ی نوبل حاصل وصیت جوزف پولیتزر خبرنگار بوده است. پولیتزر مختص آثار آمریکایی است و از سال ۱۹۱۷ هر سال به روزنامه‌نگاران، نویسندگان و موسیقی‌دانان اهدا شده است. معیار اهدای این جایزه در طی سال‌ها تغییر کرده است. عبارت زیر توصیف کننده‌ی اثری است که باید برنده‌ی جایزه باشد:
جایزه تعلق می‌گیرد به داستانی متمایز از نویسنده‌ای آمریکایی که ترجیحا در آن به زندگی آمریکایی پرداخته شده باشد.
این جایزه بر خلاف نوبل به آثار نویسندگان تعلق می‌گیرد و تنها آثاری را بررسی می‌کنند که در سال اخیر منتشر شده باشند.
کتاب بربادرفته نوشته‌ی مارگارت میچل، خوشه‌های خشم نوشته‌ی جان اشتاین بک و پیرمرد و دریا نوشته‌ی ارنست همینگوی از جمله برندگان جایزه‌ی پولیتزر هستند که به فارسی ترجمه شده‌اند.
بوکر
جایزه‌ی بوکر از سال ۱۹۶۹ کار خود را آغاز کرده است و متعلق به کتاب‌هایی است که به زبان انگلیسی نوشته شده‌اند. از سال ۲۰۰۵ جایزه دیگری به نام جایزه جهانی بوکر نیز معرفی شد که هر نویسنده‌ای از هر نقطه‌ی جهان می‌تواند در آن شرکت کند. کتاب‌هایی که به عنوان نامزد دریافت جایزه بررسی می‌شوند توسط ناشران معرفی می‌شوند. هر ناشر بر اساس معیارهای تعیین شده می‌تواند بین ۱ تا ۴ کتاب را معرفی کند. علاوه بر این، کتاب‌های نویسندگانی که قبلا جایزه‌ی بوکر گرفته‌اند یا در ۱۰ سال گذشته جزء فهرست نهایی آن بوده‌اند نیز بررسی می‌شود. هیئت داوران توسط کمیته‌ی مشورتی انتخاب می‌شود که این کمیته شامل افراد مختلف از جمله نویسندگان، منتقدان و ناشران است. برنده شدن این جایزه معمولا باعث افزایش قابل توجه فروش کتاب می‌شود و جایزه نقدی آن نسبت به سایر جوایز بیشتر است.
کتاب‌های لینکن در برزخ نوشته‌ی جورج ساندرز، زندگی و زمانه مایکل. ک نوشته‌ی جی. ام کوئتزی، ببر سفید نوشته‌ی آراویند آدیگا، تالار گرگ نوشته‌ی هیلاری منتل و میهن‌فروش نوشته‌ی پل بیتی برنده‌ی این جایزه در سال‌های مختلف بوده‌اند.
اگر می‌خواهید درباره‌ی جایزه‌ی بوکر و کتاب‌هایی که این جایزه را گرفته‌اند بیشتر بدانید، پیشنهاد می‌کنیم یادداشت «معرفی کتاب‌های برنده جایزه من بوکر به همراه اینفوگرافیک» را مطالعه کنید.
گنکور
گنکور یکی از معتبرترین جایزه‌های جهان است که معیار خوبی برای خواندن آثار درخشان فرانسوی به‌شمار می‌رود. ادموند دو گنکور، نویسنده و مورخ بزرگ فرانسه، این جایزه را برای یادبود برادرش ژول بنا گذاشت. از سال ۱۹۰۳ تابه‌حال، جایزه‌ی گنکور هر سال برای شناخت بهترین آثار فرانسوی برگزار می‌شود و آن اثر را در سرتاسر دنیا به شهرت می‌رساند. «اصالت ادبی، تلاش‌های نوجویانه و جسور به لحاظ شکل و محتوا» ویژگی‌هایی است که آثار با آن‌ها سنجیده می‌شوند.
نکته‌ی جالب در مورد جایزه‌ی گنکور این است که مبلغ بسیار ناچیزی به اثر برنده تقدیم می‌کند، ولی به قول بنیان‌گذارش، نویسنده‌ی برنده در عرض یک سال پولدار می‌شود. چرا؟ چون جایزه‌ی گنکور به شکل شگفت‌انگیزی به اعتبار کتاب می‌افزاید و فروشش را چندین برابر افزایش می‌دهد.
نکته‌ی جالب دیگر این است که هر کس در طول عمرش تنها یک بار می‌تواند برنده‌ی این جایزه باشد، ولی این قانون یک بار نقض شده است! بله، رومن گاری، نویسنده‌ی مشهور و بزرگ فرانسوی دوبار این جایزه را به خود اختصاص داد. یک بار با نام خودش و برای کتاب «ریشه‌های آسمان» و یک بار با نام مستعار امیل آژار و برای کتاب «زندگی در پیش رو»!
از دیگر برندگان این جایزه‌ی معتبر می‌توانیم به مارسل پروست با کتاب «در جست‌وجوی زمان از دست رفته»، لویی فردینان سلین با کتاب «سفر به انتهای شب»، سیمون دوبووار با کتاب «ماندارین‌ها»، مریم مجیدی نویسنده ایرانی فرانسوی با کتاب «مارکس و عروسک» و ژان باپتیست آندرآ با «مراقبش باش» اشاره کنیم.
جایزه گنکور یکی از قدیمی‌ترین جایزه‌های جهان است که می‌توانید با خیال راحت به سراغ برندگانش بروید و از آثار درخشان فرانسوی لذت ببرید.
منتخب گاردین
جایزه‌ی گاردین با تصمیم روزنامه بریتانیایی گاردین از سال ۱۹۹۹ به کتاب اولی‌ها تعلق می‌گیرد. روزنامه گاردین هر سال آثار تازه منتشرشده را بررسی می‌کند تا بهترینشان را به دنیا معرفی کند.
برای یک نویسنده تازه‌کار، چیزی بهتر و معتبرتر از این نیست که روزنامه‌ی معتبری مثل گاردین اثرش را تبلیغ کند. نویسندگان بزرگی مثل جومپا لاهیری و هاروکی موراکامی جزو برندگان این جایزه بوده‌اند که در ادامه‌ی مسیر نویسندگی‌شان هم خوش درخشیده‌اند.
از دیگر برندگان این جایزه ارزشمند می‌توانیم به الکساندرا هریس با کتاب «مدرن‌های احساساتی»، کالین برت با کتاب «پوست‌های جوان»، ریچارد رابرتز با کتاب «سلام دوست، دلمان برایت تنگ شده است»، جی جی بالارد با کتاب «امپراتوری خورشید»، دونال رایان با کتاب «قلب چرخان» و… اشاره کنیم.
اگر به دنبال شناختن استعدادهای تازه‌ی دنیای نویسندگی هستید، جایزه‌ی منتخب گاردین می‌تواند راهنمای خوبی برایتان باشد.
آیا دوست دارید با صد کتاب برتر جهان از نظر گاردین آشنا شوید؟ پیشنهاد می‌کنیم این یادداشت ما را بخوانید.
منتخب نیویورک‌تایمز
روزنامه نیویورک‌تایمز یکی از معتبرترین و پرنفوذترین روزنامه‌ها در سرتاسر دنیاست که بیشتر از ۱۲۰ جایزه‌ی پولیتزر در حوزه‌های مختلف را به خود اختصاص داده است. این روزنامه از سال ۱۹۳۱ شروع به معرفی کتاب‌های داستانی و غیرداستانی پرفروش کرد. حالا بعد از سال‌ها، لیست منتخبان نیویورک‌تایمز، یکی از لیست‌های تاثیرگذار دنیاست که برای هر کتاب و هر نویسنده‌ای، افتخاری بزرگ به‌شمار می‌رود.
لیست پرفروش‌های نیویورک‌تایمز، معیار خوبی است تا بدانیم کدام آثار در سطح جهان مورد استقبال قرار گرفته‌اند و طرفدارهای زیادی دارند. از کتاب‌های مهم منتخب گاردین می‌توانیم به کتاب «شدن» میشل اوباما، «مردی به نام اوه» فردریک بکمن، «عادت‌های اتمی» جیمز کلیر، «خودت باش دختر» ریچل هالیس و… اشاره کنیم.
در یادداشت «آشنایی با جدیدترین و پرفروش‌ترین کتاب‌های نیویورک تایمز تا سال ۲۰۲۲» با جزئیات این کتاب‌ها بیشتر آشنا می‌شوید. پرفروش‌های نیویورک‌تایمز را هم می‌توانید در اینجا ببینید:
منتخب گودریدز
برای کتاب‌خوان‌های سرتاسر دنیا، گودریدز نامی آشناست. گودریدز یکی از محبوب‌ترین بسترهای دورهم جمع‌شدن کتاب‌خوان‌هاست که مخاطبان در آن در مورد کتاب‌هایی که خوانده‌اند می‌نویسند. از سال ۲۰۰۹، گودریدز تصمیم گرفت بهترین آثار ادبی دنیا را به انتخاب کاربرانش معرفی کند.
آثار منتخب گودریدز چون از سمت کتاب‌خوان‌ها و بدون دخالت ناشران یا منتقدان انتخاب شده‌اند، معمولاً بیشتر محبوب مخاطبان قرار می‌گیرند و توجه آن‌ها را به خود جلب می‌کنند. درواقع اگر به دنبال بهترین آثار هر سال هستید، لیست منتخبان گودریدز راهنمای خوبی است که شما را به دیگر کتاب‌خوان‌های دنیا وصل می‌کند.
از بین آثار منتخاب گودریدز می‌توانیم به کتاب‌های «دریای آرامش» نوشته‌ی امیلی سنت جان مندل، «سرزمین موعود» نوشته‌ی باراک اوباما، «کتاب‌خانه نیمه‌شب» نوشته مت هیگ، «صداقت، دیوانگی، گناه» نوشته‌ی لیان موریارتی، «برو دیده‌بانی بگمار» نوشته هارپر لی و… اشاره کنیم.
در یادداشت «معرفی بهترین رمان‌های جهان بر اساس امتیاز سایت گودریدز» با رمان‌هایی که منتخب گودریدز شدند بیشتر آشنا خواهید شد.
من بوکر عربی
جایزه بوکر عربی یا به قول برگزارکنندگانش جایزه‌ی جهان رمان عربی، همان‌طور که از نامش برمی‌آید، جایزه‌ای برای بهترین آثار عربی است. این جایزه از سال ۲۰۰۷ در ابوظبی به بهترین رمان عربی تعلق می‌گیرد. جهان ادبیات عرب علی‌رغم مهجور ماندنش، آثار درخشانی دارد که برای ما به دلیل شباهت‌های فرهنگی می‌توانند بسیار قابل‌توجه باشند. بوکر عربی در این سال‌ها عملکرد خوبی داشته و آثار برگزیده‌اش مورد توجه خوانندگان هم قرار گرفته‌اند، بنابراین برای هر کتاب‌خوانی فرصتی تازه‌اند تا آثاری متفاوت، زیبا و قدرتمند را بخواند.
نکته‌ی قابل‌توجه در مورد بوکر عربی این است که در گزینش اثرها جنسیت، دین و مذهب، ملاحظات سیاسی و کشور نویسنده اهمیتی ندارد و تنها ارزش ادبی اثر مورد سنجش قرار می‌گیرد.
«دفترچه‌های کتاب‌فروش» نوشته‌ی جلال برجس، «پست شبانه» نوشته‌ی هدی برکات، «عزازیل» نوشته یوسف زیدان، «فرانکنشتاین در بغداد» نوشته احمد سعداوی، «با آتش می‌کشد» نوشته‌ی عبده خال و… از کتاب‌هایی هستند که این جایزه را به خود اختصاص داده‌اند.
هانس کریستین اندرسن
در دنیای ادبیات بزرگسالان، جایزه‌های ادبی مختلفی هستند که می‌توانند اعتبار و اصالت اثر را تایید کنند، ولی در دنیای ادبیات کودک جایزه‌های معتبر کم‌تعدادترند و به همین دلیل جایزه‌ی ادبی «هانس کریستین اندرسن» برای مخاطبان اهمیت زیادی دارد. جایزه‌ی «هانس کریستین اندرسن» که به نام یکی از بهترین نویسندگان کودک تاریخ نام‌گذاری شده، معیاری برای سنجش آثار کودک و نوجوان است.
هانس کریستین اندرسن نویسنده‌ی دانمارکی، خالق داستان‌های بسیار مشهوری مثل پری دریایی، جوجه اردک زشت، ملکه برفی، دختر کبریت‌فروش بود و بعدها روز تولدش یعنی دوم آوریل، روز جهانی کتاب کودک نام‌گذاری شد.
جایزه‌ی هانس کریستین اندرسن هر دو سال یک بار به یک نویسنده و یک تصویرگر کودک به پاس یک عمر تلاش برای کودکان اهدا می‌شود و آن‌ها را به جهان معرفی می‌کند. تداوم در تولید ادبیات کودک، خلق آثار بدیع، اصیل و هنرمندانه و داشتن سهمی در پیشرفت ادبیات کودک جهان از معیارهای اهدای این جایزه هستند.
از برندگان این جایزه ارزشمند می‌توانیم به هاینز یانیش نویسنده اتریشی، سیدنی اسمیت تصویرگر کانادایی، ماریت تورن کویست نویسنده و تصویرگر هلندی، ژاکلین وودسون نویسنده آمریکایی، فرشید مثقالی تصویرگر ایرانی و… اشاره کنیم.
در این یادداشت از وبلاگ طاقچه با جایزه‌ی هانس کریستین اندرسن بیشتر آشنا خواهید شد.
کافکا
جایزه‌ی کافکا که به نام یکی از بهترین نویسندگان تاریخ، فرانتس کافکا نام‌گذاری شده، یکی از معتبرترین جوایز ادبی است که می‌توانید با خیال راحت به سراغ برندگانش بروید و از جادوی ادبیات لذت ببرید. جایزه‌ی فرانتس کافکا از سال ۲۰۰۱ با همت انجمن ادبی فرانتس کافکا در جمهوری چک راه‌اندازی شد و حالا معیار معتبری برای سنجش آثار ادبی است.
نگاهی به چهره‌هایی که برنده‌ی این جایزه شده‌اند، نشان می‌دهد برندگان جایزه کافکا همگی نویسندگانی مهم و قابل‌اعتنا هستند. مارگارت آتوود، میلان کوندرا، یان لیانکه، واتسلاف هاول، پیتر هاندکه، هاروکی موراکامی و… نام‌های مهمی هستند که این جایزه را به خانه برده‌اند.
سروانتس
جایزه سروانتس که به نام نویسنده مشهور میگل دو سروانتس نام‌گذاری شده، یکی از ارزشمندترین و گران‌ترین جایزه‌های ادبی دنیاست. این جایزه به نویسنده‌های اسپانیایی‌زبان اهدا می‌شود و بین اهالی ادبیات اعتبار بسیار زیادی دارد. اسپانیایی دومین زبان پرگویش دنیاست و ادبیات اسپانیا آثار ارزشمند و نویسنده‌های بزرگی را دربرمی‌گیرد.
اکتاویو پاز، بورخس، کارلوس فوئنتس، ارنستو ساباتو و ماریو بارگاس یوسا از نویسندگانی هستند که این جایزه‌ی مهم را در کارنامه‌شان ثبت کرده‌اند. همین نام‌ها نشانی از اعتبار جایزه سروانتس هستند.
جایزه‌های ادبی ایرانی
هوشنگ گلشیری
پس از مرگ هوشنگ گلشیری همسرش، فرزانه طاهری، بنیادی به نام او تاسیس کرد. یکی از کارهایی که این بنیاد از سال ۱۳۸۰ تا ۱۳۹۳ انجام میداد اهدای هر ساله‌ی جایزه‌ی هوشنگ گلشیری بود. این جایزه در ۴ حوزه‌ی رمان، رمان اول، مجموعه داستان و مجموعه داستان اول اهدا می‌شود. در سال ۱۳۹۳ بنیاد اعلام کرد که از این به بعد قصد دارد هزینه‌ی بخش جایزه را صرف گسترش سایر بخش‌های بنیاد کند و در نتیجه سال ۱۳۹۳ آخرین سال اهدای جایزه‌ی هوشنگ گلشیری بود.
این جایزه به آثاری که در یک سال قبل منتشر شده بودند تعلق می‌گرفت. از جمله کتاب‌هایی که برنده‌ی این جایزه شدند می‌توان به «دکتر داتیس» نوشته‌ی حامد اسماعیلیون، قلعه مرغی، روزگار هرمی نوشته‌ی سلمان امین و کتاب ویران نوشته‌ی ابوتراب خسروی اشاره کرد.
جلال آل احمد
جایزه‌ی جلال آل احمد یک جایزه‌ی دولتی است که هر سال همزمان با روز تولد این نویسنده‌ی صاحب نام برگزار می‌شود. وب‌سایت این جایزه هدف آن را به این شکل توصیف کرده است:
هدف از اهدای جایزه ملی جلال آل‌احمد «ارتقای زبان و ادبیات ملی ـ دینی» از رهگذر بزرگداشت پدیدآورندگان آثار ادبی برجسته، بدیع و پیشرو است.
این جایزه کار خود را از سال ۱۳۸۷ آغاز کرد و هر سال در ۳ حوزه‌ی رمان، داستان کوتاه، مستندنگاری و نقد ادبی جوایزی اهدا می‌کند. از جمله برندگان این جایزه می‌توان به آه با شین نوشته‌ی محمدکاظم مزینانی، بازار خوبان نوشته‌ی آرش صادق بیگی و پاییز فصل آخر سال است نوشته‌ی نسیم مرعشی اشاره کرد.
مهرگان ادب
نام مهرگان از مهر آمده است و به همین دلیل است که جایزه‌ی مهرگان در مهر ماه، هر دو سال یکبار برگزار می‌شود. این جایزه یک جایزه‌ی غیر دولتی است که در ۴ زمینه‌ی رمان، مجموعه داستان کوتاه، یک عمر تلاش در عرصه نوشتن و رمان نوجوان جوایزی را اهدا می‌کند. این جایزه از سال ۱۳۷۸ شروع به کار کرد و از سال ۱۳۸۵ روند برگزاری‌اش به هر ۲ سال یکبار تغییر کرد. کتاب‌های بازی آخر بانو نوشته‌ی بلقیس سلیمانی، «اسفار کاتبان» نوشته‌ی ابوتراب خسروی و «شبیه عطری در نسیم» نوشته‌ی رضیه انصاری از جمله برندگان این جایزه هستند.
جستجو در بین برندگان جوایز ادبی یک راه خوب برای پیدا کردن کتاب‌های خوب است. ممکن است در این میان کتاب‌هایی هم باشند که با سلیقه‌مان جور از آب در نیایند اما بیشتر اوقات با کتاب‌ها و نویسنده‌های بسیار خوبی آشنا خواهیم شد که قبلا اسمشان هم به گوشمان نخورده است. جوایز ادبی میراثی هستند که خیلی از نویسندگان و انسان‌های بزرگ پس از خود به جا گذاشته‌اند. باید فرصت را غنیمت بشماریم و تا می‌توانیم از این میراث ارزشمند بهره ببریم.
صادق هدایت
در دنیای ادبیات ایران، جایزه صادق هدایت یکی از معتبرترین و مهم‌ترین جایزه‌هاست که از سال ۱۳۸۱ به داستان‌کوتاه‌های منتشرنشده تعلق می‌گیرد. بنیاد صادق هدایت این جایزه را به یاد پدر داستان کوتاه ایران و یکی از بزرگ‌ترین نویسندگان تاریخ ادبیات کشورمان، به نویسندگان تازه‌نفس و قدرتمند اعطا می‌کند.
از برندگان این جایزه می‌توانیم به من دانای کل هستم نوشته مصطفی مستور، همسایه نوشته امیرحسین خورشیدفر، حالا مگر چه می‌شود؟ نوشته امیررضا بیگدلی، دنیپر یخ زده نوشته شیوا کریمی، نازبانو نوشته نوشین غریب دوست و… اشاره کنیم.
پروین اعتصامی
جایزه پروین اعتصامی هر دو سال یکبار، به بهترین اثر فارسی زبان اعطا می‌شود. این جایزه از سال ۱۳۸۳ با هدف بزرگداشت مقام یکی از بهترین شاعرهای ایران بانو پروین اعتصامی، رشد و اعتلای خلاقیت‌ها و آفرینش‌های ادبی زنان، ترویج و تقویت زبان فارسی، در سال‌روز پروین اعتصامی برگزار می‌شود.
در بخش شعر کلاسیک «پیانو» سروده مریم جعفری آذرمانی، در بخش شعر نو «سیب حوا» سروده سودابه امینی و «خاطرات بی‌تأویل» سروده شراره کامرانی از برندگان این جایزه ارزشمند هستند. همچنین در رشته‌های مختلف شعر و ادبیات داستانی هم چهره‌های مهمی موفق به دریافت این جایزه شده‌اند.
اگر این مطلب را دوست داشتید، پیشنهاد می‌کنیم که مطلب زیر را هم مطالعه کنید
پی‌نوشت: بخش‌هایی از یادداشتی که خواندید به قلم سپیده بیگدلی، نویسنده‌ی وبلاگ طاقچه، بود.
بستن تبلیغ
الهه ابوالحسنی
