جایزههای ادبی؛ از نوبل ادبیات تا جایزهی گلشیری
تصور کنید در یک روز تعطیل و آفتابی سری به کتابفروشی میزنید یا در فروشگاه کتاب آنلاینی جستجو میکنید. دنبال داستان یا رمان جذابی میگردید که بتوانید با خیال راحت روی صندلی لم بدهید و بخوانید. به کتابها نگاهی میاندازید. تعداد صفحات، عکس روی جلد، نام نویسنده و چند کلمهای که پشت جلد نوشته شده است میتواند در انتخاب کمکتان کند. اما روی جلد بعضی کتابها علاوه بر اینها نام جوایزی نوشته شده است که آن کتاب یا نویسنده برنده شده است. در این یادداشت میخواهیم تعدادی از این جوایز را معرفی کنیم تا دفعهی بعد که به کتابفروشی سری زدید یا برای صرفه جویی در کاغذ به دنبال خرید یک کتاب الکترونیکی بودید بتوانید انتخاب بهتری داشته باشید.
در یادداشت «۶ نکته برای خرید کتاب مناسب» به مواردی که باید هنگام خرید کتاب دقت کنید، اشاره کردیم. پیشنهاد میکنیم آن یادداشت را نیز بخوانید.
جایزههای جهانی
نوبل ادبیات
نام جایزهی نوبل ادبیات حتما به گوشتان خورده است. نوبل یکی از معروفترین جوایزی است که در ۵ زمینه اهدا میشود: فیزیک، شیمی، پزشکی، ادبیات و صلح. اولین جایزه نوبل ادبیات در سال ۱۹۰۱ اهدا شده و تا کنون ادامه داشته است. جایزهی نوبل به یک اثر اهدا نمیشود بلکه به مجموعه کارهای نویسنده تعلق میگیرد. به گفتهی آلفرد نوبل این جایزه به کسی اهدا میشود که «برجستهترین آثار از نظر ایدهآل بودن را دارا باشد». با توجه به تعریف غیر دقیق این معیار بسیاری اعتقاد دارند این جایزه یک جایزهی سیاسی است و به همین دلیل گاهی اهدای جایزه جنجالهایی را نیز به دنبال دارد. خیلی از اوقات انتقادی که به این جایزه وارد شده این است که نویسندهی برنده یک فرد گمنام بوده و بسیاری از مردم و نویسندگان کشورش او را نمیشناختهاند.
جایزه معمولا به کتابهای انگلیسی زبان تعلق میگیرد و بیشتر برندگان آن نویسندگان اروپایی بودهاند. نویسندگانی مانند یون فوسه، کازوئو ایشیگورو، پاتریک مودیانو، آلیس مونرو، ماریو بارگاس یوسا، دوریس لسینگ و اورهان پاموک از برندگان سالهای اخیر این جایزه هستند.
جالب است بدانید جایزهی نوبل در واقع آخرین وصیت آلفرد نوبل بوده است که چند سال پس از مرگ او به اجرا درآمد. او تقریبا تمام دارایی خود را وقف اجرایی شدن این وصیت کرد.
اگر علاقه دارید لیسیتی از کتابهایی که نوبل ادبیات بردهاند، داشته باشید، پیشنهاد میکنیم به دستهی کتابهای نوبل در طاقچه سری بزنید. همچنین میتوانید یادداشت «همه چیز درباره جایزه نوبل ادبیات» را هم بخوانید.
پولیتزر
جایزهی پولیتزر در ۳ حوزهی روزنامهنگاری، ادبیات و موسیقی اهدا میشود که شهرت بیشتری در بخش روزنامهنگاری دارد. این جایزه نیز مانند جایزهی نوبل حاصل وصیت جوزف پولیتزر خبرنگار بوده است. پولیتزر مختص آثار آمریکایی است و از سال ۱۹۱۷ هر سال به روزنامهنگاران، نویسندگان و موسیقیدانان اهدا شده است. معیار اهدای این جایزه در طی سالها تغییر کرده است. عبارت زیر توصیف کنندهی اثری است که باید برندهی جایزه باشد:
جایزه تعلق میگیرد به داستانی متمایز از نویسندهای آمریکایی که ترجیحا در آن به زندگی آمریکایی پرداخته شده باشد.
این جایزه بر خلاف نوبل به آثار نویسندگان تعلق میگیرد و تنها آثاری را بررسی میکنند که در سال اخیر منتشر شده باشند.
برای آشنایی بیشتر با جایزه پولیتزر میتوانید یادداشت «معرفی جایزه پولیتزر» را بخوانید.
کتاب «بر باد رفته» نوشتهی مارگارت میچل، «خوشههای خشم» نوشتهی جان اشتاین بک و «پیرمرد و دریا» نوشتهی ارنست همینگوی از جمله برندگان جایزهی پولیتزر هستند که به فارسی ترجمه شدهاند.
بوکر
جایزهی بوکر از سال ۱۹۶۹ کار خود را آغاز کرده است و متعلق به کتابهایی است که به زبان انگلیسی نوشته شدهاند. از سال ۲۰۰۵ جایزه دیگری به نام جایزه جهانی بوکر نیز معرفی شد که هر نویسندهای از هر نقطهی جهان میتواند در آن شرکت کند. کتابهایی که به عنوان نامزد دریافت جایزه بررسی میشوند توسط ناشران معرفی میشوند. هر ناشر بر اساس معیارهای تعیین شده میتواند بین ۱ تا ۴ کتاب را معرفی کند. علاوه بر این، کتابهای نویسندگانی که قبلا جایزهی بوکر گرفتهاند یا در ۱۰ سال گذشته جزء فهرست نهایی آن بودهاند نیز بررسی میشود. هیئت داوران توسط کمیتهی مشورتی انتخاب میشود که این کمیته شامل افراد مختلف از جمله نویسندگان، منتقدان و ناشران است. برنده شدن این جایزه معمولا باعث افزایش قابل توجه فروش کتاب میشود و جایزه نقدی آن نسبت به سایر جوایز بیشتر است.
کتابهای «لینکن در برزخ» نوشتهی جورج ساندرز، «زندگی و زمانه مایکل. ک» نوشتهی جی. ام کوئتزی، «ببر سفید» نوشتهی آراویند آدیگا، «تالار گرگ» نوشتهی هیلاری منتل و «میهن فروش» نوشتهی پل بیتی برندهی این جایزه در سالهای مختلف بودهاند.
برندههای جایزه بوکر را در یک اینفوگرافیک معرفی کردیم و آنها که به فارسی ترجمه شدهاند را مشخص کردیم. پیشنهاد میکنیم یادداشت «معرفی کتابهای برنده جایزه من بوکر» را بخوانید.
جایزههای ایرانی
هوشنگ گلشیری
پس از مرگ هوشنگ گلشیری همسرش، فرزانه طاهری، بنیادی به نام او تاسیس کرد. یکی از کارهایی که این بنیاد از سال ۱۳۸۰ تا ۱۳۹۳ انجام میداد اهدای هر سالهی جایزهی هوشنگ گلشیری بود. این جایزه در ۴ حوزهی رمان، رمان اول، مجموعه داستان و مجموعه داستان اول اهدا میشود. در سال ۱۳۹۳ بنیاد اعلام کرد که از این به بعد قصد دارد هزینهی بخش جایزه را صرف گسترش سایر بخشهای بنیاد کند و در نتیجه سال ۱۳۹۳ آخرین سال اهدای جایزهی هوشنگ گلشیری بود.
این جایزه به آثاری که در یک سال قبل منتشر شده بودند تعلق میگرفت. از جمله کتابهایی که برندهی این جایزه شدند میتوان به «دکتر داتیس» نوشتهی حامد اسماعیلیون، «قلعه مرغی، روزگار هرمی» نوشتهی سلمان امین و «کتاب ویران» نوشتهی ابوتراب خسروی اشاره کرد.
جلال آل احمد
جایزهی جلال آل احمد یک جایزهی دولتی است که هر سال همزمان با روز تولد این نویسندهی صاحب نام برگزار میشود. وبسایت این جایزه هدف آن را به این شکل توصیف کرده است:
هدف از اهدای جایزه ملی جلال آلاحمد «ارتقای زبان و ادبیات ملی ـ دینی» از رهگذر بزرگداشت پدیدآورندگان آثار ادبی برجسته، بدیع و پیشرو است.
این جایزه کار خود را از سال ۱۳۸۷ آغاز کرد و هر سال در ۳ حوزهی رمان، داستان کوتاه، مستندنگاری و نقد ادبی جوایزی اهدا میکند. از جمله برندگان این جایزه میتوان به «آه با شین» نوشتهی محمدکاظم مزینانی، «بازار خوبان» نوشتهی آرش صادق بیگی و «پاییز فصل آخر سال است» نوشتهی نسیم مرعشی اشاره کرد.
مهرگان ادب
نام مهرگان از مهر آمده است و به همین دلیل است که جایزهی مهرگان در مهر ماه، هر دو سال یکبار برگزار میشود. این جایزه یک جایزهی غیر دولتی است که در ۴ زمینهی رمان، مجموعه داستان کوتاه، یک عمر تلاش در عرصه نوشتن و رمان نوجوان جوایزی را اهدا میکند. این جایزه از سال ۱۳۷۸ شروع به کار کرد و از سال ۱۳۸۵ روند برگزاریاش به هر ۲ سال یکبار تغییر کرد. کتابهای «بازی آخر بانو» نوشتهی بلقیس سلیمانی، «اسفار کاتبان» نوشتهی ابوتراب خسروی و «شبیه عطری در نسیم» نوشتهی رضیه انصاری از جمله برندگان این جایزه هستند.
جستجو در بین برندگان جوایز ادبی یک راه خوب برای پیدا کردن کتابهای خوب است. ممکن است در این میان کتابهایی هم باشند که با سلیقهمان جور از آب در نیایند اما بیشتر اوقات با کتابها و نویسندههای بسیار خوبی آشنا خواهیم شد که قبلا اسمشان هم به گوشمان نخورده است. جوایز ادبی میراثی هستند که خیلی از نویسندگان و انسانهای بزرگ پس از خود به جا گذاشتهاند. باید فرصت را غنیمت بشماریم و تا میتوانیم از این میراث ارزشمند بهره ببریم.