راهنمای خواندن کتاب‌های کانت و ترتیب مطالعه آثار او

107 بازدید

ایمانوئل کانت (Immanuel Kant) در ۲۲ آوریل ۱۷۲۴ در شهر کونیگسبرگ واقع در پروس شرقی به دنیا آمد. او در یک خانواده‌ی مذهبی و متوسط‌الحال بزرگ شد. پدرش زین‌ساز بود و مادرش نقش مهمی در تربیت اخلاقی و مذهبی او داشت. کانت تحصیلات ابتدایی و متوسطه را در مدرسه‌ی پیتیستی گذراند. پیتیسم، یک جنبش پروتستانی بود که بر ایمان شخصی و زندگی اخلاقی تأکید داشت و تأثیر عمیقی بر کانت گذاشت. کانت در سال ۱۷۴۰، در ۱۶سالگی، وارد دانشگاه کونیگسبرگ شد و در آنجا به تحصیل فلسفه، علوم طبیعی و ریاضیات پرداخت. او تحت تأثیر اساتیدی چون «مارتین نوتزن» قرار گرفت که او را با فلسفه‌ی لایب‌نیتس و ولف و همچنین فیزیک نیوتن آشنا کرد. پس از فوت پدرش در سال ۱۷۴۶، کانت برای تأمین معاش خود به‌عنوان معلم خصوصی در اطراف کونیگسبرگ کار کرد. در سال ۱۷۵۵، موفق به دریافت مدرک دکترا از دانشگاه کونیگسبرگ شد و به‌عنوان مدرس خصوصی در همان دانشگاه به تدریس منطق، متافیزیک، اخلاق، ریاضیات و فیزیک پرداخت. او به دلیل سخنرانی‌های جذاب و پرمحتوایش شهرت یافت. کانت سال‌های زیادی را به تدریس و تحقیق گذراند و آثار متعددی در زمینه‌های مختلف منتشر کرد، اما نقطه‌ی عطف زندگی فکری او انتشار کتاب «سنجش خرد ناب (نقد عقل محض)» (Critique of Pure Reason) در سال ۱۷۸۱ بود. این اثر که به بررسی حدود و امکانات عقل نظری می‌پردازد، سرآغاز دوره‌ی نقادی فلسفه کانت محسوب می‌شود. پس از آن، او آثار مهم دیگری در حوزه‌های اخلاق و زیبایی‌شناسی منتشر کرد که نظام فلسفی او را تکمیل کردند. کانت هرگز ازدواج نکرد و زندگی نسبتاً منزوی و منظمی داشت. او به دقت از یک برنامه‌ی روزانه‌ی ثابت پیروی می‌کرد و به ندرت از کونیگسبرگ خارج شد. کانت فردی بسیار دقیق، منظم و وظیفه‌شناس بود. او در ۱۲ فوریه‌ی ۱۸۰۴ در ۷۹سالگی در کونیگسبرگ درگذشت. تأثیر کانت بر فلسفه‌ی غرب بسیار عمیق و ماندگار بوده است.

مهم‌ترین اندیشه‌ها و آرای ایمانوئل کانت

فلسفه‌ی کانت که به‌عنوان فلسفه‌ی نقادی یا ایدِئالیسم استعلایی شناخته می‌شود، بر بررسی حدود و امکانات عقل انسان در حوزه‌های مختلف تمرکز دارد. مهم‌ترین بخش‌های آرای او در ادامه آمده است.

فلسفه‌ی نظری (معرفت‌شناسی و متافیزیک)

کانت معتقد بود که فیلسوفان پیش از او به اشتباه تصور می‌کردند که ذهن باید خود را با اشیا مطابق کند. او پیشنهاد کرد که برعکس، اشیا باید خود را با ساختارهای ذهنی ما (صورت‌های شهود و مقولات فاهمه) مطابق کنند. این تغییر دیدگاه اساسی را «انقلاب کوپرنیکی» در فلسفه نامیدند. کانت استدلال می‌کند که ما فقط می‌توانیم جهان را آنگونه که بر ما ظاهر (پدیدار) می‌شود بشناسیم، نه آنگونه که فی‌نفسه هست (شیء فی نفسه). ساختارهای ذهنی ما (زمان، مکان و مقولات فاهمه مانند علیت، وحدت، کثرت و غیره) تجربه‌ی ما از جهان را شکل می‌دهند و شیء فی‌نفسه برای ما ناشناختنی باقی می‌ماند. کانت معتقد است که زمان و مکان صورت‌های پیشینی شهود هستند، یعنی ساختارهای ذاتی ذهن ما که تجربه‌ی حسی ما را سازماندهی می‌کنند. ما نمی‌توانیم چیزی را خارج از زمان و مکان تجربه کنیم. مقولات فاهمه مفاهیم پیشینی هستند که فاهمه برای سازماندهی و فهم داده‌های حسی از آن‌ها استفاده می‌کند. کانت ۱۲ مقوله را بر اساس منطق ارسطویی دسته‌بندی می‌کند. کانت تلاش می‌کند توضیح دهد که چگونه می‌توانیم احکامی داشته باشیم که هم اطلاعات جدیدی به دانش ما اضافه می‌کنند (ترکیبی) و هم مستقل از تجربه هستند و ضرورتاً صادق‌اند (پیشینی). او معتقد است که اصول ریاضیات و فیزیک از این نوع هستند و بر پایه‌ی ساختارهای ذهنی ما استوارند. کانت به نقد براهین وجود خدا و نامیرایی روح نیز پرداخته و استدلال می‌کند که برهان‌های سنتی برای اثبات وجود خدا و نامیرایی روح از نظر عقل نظری معتبر نیستند؛ زیرا از حدود تجربه‌ی ممکن فراتر می‌روند. با این حال، او در فلسفه‌ی اخلاق خود استدلال‌های دیگری برای پذیرش این مفاهیم ارائه می‌دهد.

بستن تبلیغ

فلسفه‌ی اخلاق

کانت معتقد بود که ارزش اخلاقی یک عمل نه به نتایج آن، بلکه به انگیزه‌ی انجام آن و مطابقت آن با وظیفه بستگی دارد. انجام عمل از روی وظیفه، یعنی به دلیل احترام به قانون اخلاقی، تنها چیزی است که یک عمل را اخلاقاً خوب می‌سازد. «امر مطلق» (Categorical Imperative (اصل بنیادین اخلاق کانتی است که به صورت‌های مختلف بیان می‌شود. کانت بر این عقیده بوده است که تنها چیزی که بدون هیچ قید و شرطی خوب است، اراده‌ی نیک است. هوش، ثروت یا قدرت می‌توانند برای اهداف بد مورد استفاده قرار گیرند، اما اراده‌ی نیک ذاتاً خوب است و به نیت انجام وظیفه بر اساس قانون اخلاقی عمل می‌کند. کانت آزادی اراده را پیش‌شرط اساسی برای اخلاق می‌داند. اگر ما آزاد نبودیم در انتخاب اعمال خود، نمی‌توانستیم مسئولیت اخلاقی داشته باشیم. او استدلال می‌کند که از دیدگاه عملی (اخلاقی)، ما باید خود را آزاد فرض کنیم، حتی اگر از نظر نظری (متافیزیکی) مسئله‌ی آزادی پیچیده باشد.

فلسفه‌ی زیبایی‌شناسی

کانت در کتاب «سنجش نیروی حکم» به تحلیل تجربه‌ی ما از زیبایی می‌پردازد. او معتقد است که حکم ذوقی یک حکم ذهنی است، اما ادعای جهان‌شمولی دارد (یعنی ما انتظار داریم دیگران نیز همان تجربه‌ی لذت را از یک شیء زیبا داشته باشند). او زیبایی را «لذتی بدون منفعت و بدون مفهوم» تعریف می‌کند. کانت همچنین به تجربه‌ی امر والا می‌پردازد که ناشی از مواجهه با چیزهایی است که از نظر اندازه یا قدرت بی‌نهایت به نظر می‌رسند و در ابتدا باعث احساس ناراحتی می‌شوند، اما درنهایت عظمت و توانایی عقل ما در درک این بی‌نهایت را آشکار می‌کنند.

معرفی آثار کانت

فلسفه‌ی کانت تأثیر عمیقی بر تمام حوزه‌های فلسفه و بسیاری از رشته‌های دیگر داشته است و همچنان موضوع بحث و بررسی فیلسوفان و اندیشمندان است. در ادامه، آثار کانت را معرفی کرده و ترتیب خواندن آثار این فیلسوف آلمانی را شرح داده‌ایم.

سه رساله‌ی پیشانقدی

سه رساله پیشانقدی

نویسنده: ایمانوئل کانت

مترجم: حسن افشار

انتشارات: نشر مرکز

خرید کتاب

دوره‌ی پیشانقدی (Pre-Critical Writings) شامل آثار اولیه‌ی کانت پیش از آنکه به نظام فلسفی نقادی خود برسد، می‌شود. در این دوره، کانت تحت تأثیر فلسفه‌ی ولف و نیوتن قرار داشت و به موضوعاتی مانند متافیزیک، منطق و فلسفه‌ی طبیعی می‌پرداخت. این رساله‌ها نشان‌دهنده‌ی تکامل تدریجی اندیشه‌های او به سوی فلسفه‌ی نقادی هستند. مطالعه‌ی این آثار به ما کمک می‌کند تا زمینه‌های فکری کانت و مسائلی که او را به سوی طرح پرسش‌های نقادی سوق داد، درک کنیم. اگرچه فهم کامل این رساله‌ها بدون آشنایی با فلسفه‌ی نقادی دشوار است، اما مرور آن‌ها می‌تواند دیدگاهی تاریخی از تحول فکری کانت ارائه دهد. آثار مهم این دوره در کتاب با عنوان «سه‌ رساله‌ی پیشانقدی» به فارسی منتشر شده است. قرار دادن این دوره در ابتدا به این دلیل است که از نظر تاریخی مقدم بر سایر آثار هستند و زمینه‌ای برای فهم تحول فکری کانت فراهم می‌کنند. با این حال، تأکید بر این است که مطالعه‌ی عمیق آن‌ها ممکن است بدون آشنایی با آثار نقادی دشوار باشد، بنابراین می‌توان در ابتدا مروری بر آن‌ها داشت یا پس از آشنایی با آثار اصلی به آن‌ها بازگشت. این رساله‌ها حدود ۲۵ سال پیش از نگارش نقدهای سه‌گانه‌ی معروف کانت تحریر شده‌اند و در سه زمینه‌ی کاملاً متفاوت هستند. این رساله‌ها از دو کتاب قطور که مجموعه‌ی آثار کانت تا پیش از نگارش نقدها را در بر می‌گیرند، انتخاب شده‌اند. رساله‌های اول و سوم از مجموعه‌‌ی اول و رساله‌ی دوم از مجموعه‌ی دوم هستند. پیشگفتار «پاتریک فریرسون» نیز در این کتاب آورده شده که توسط مترجم فارسی اندکی خلاصه شده و به رساله‌ی دوم کانت می‌پردازد. مقاله‌ای از «جنیفر مک‌رابرت» نیز در این کتاب آورده شده که به رساله‌ی سوم کانت، یعنی «مقادیر منفی» و اهمیت آن می‌پردازد. نکته‌ی قابل توجه در رساله‌ی اول با عنوان «تنها حجت ممکن در تأیید برهان وجود خدا»، این است که کانت در این دوره هنوز به امکان اثبات عقلی وجود خدا معتقد است، درحالی‌که دو دهه‌ی بعد در «نقد عقل محض» چنین امکانی را محال می‌داند و بر لزوم استفاده از عقل عملی یا اخلاقی برای اثبات وجود خدا تأکید می‌کند. رساله‌ی دوم «مشاهداتی درباره‌ی احساس زیبایی و بشکوهی» نام دارد و در سال ۱۷۶۴ نگاشته شده است. رساله‌ی سوم «تلاشی برای معرفی مفهوم مقادیر منفی در فلسفه» نام دارد و اهمیت آن توسط مقاله‌ی جنیفر مک‌رابرت که به کتاب ضمیمه شده، روشن می‌شود.

سنجش خرد ناب یا نقد عقل محض

نقد عقل محض

نویسنده: ایمانوئل کانت

مترجم: بهروز نظری

انتشارات: گروه انتشاراتی ققنوس

خرید کتاب

سنجش خرد ناب یا نقد عقل محض (Critique of Pure Reason) شاهکار فلسفی کانت و یکی از مهم‌ترین کتاب‌های تاریخ فلسفه است. کانت در این کتاب به بررسی حدود و امکانات عقل نظری می‌پردازد. او سه پرسش اساسی را مطرح می‌کند: چگونه احکام ترکیبی پیشینی ممکن هستند؟ (در حوزه‌ی ریاضیات و فیزیک)، آیا متافیزیک به‌عنوان یک علم ممکن است؟ و حدود عقل چیست؟ کانت با تمایز قائل شدن بین پدیدار (Phenomena) و شیء فی‌نفسه (Noumena) و با طرح مقولات فاهمه و صورت‌های شهود (زمان و مکان)، به تبیین نحوه‌ی شناخت ما از جهان می‌پردازد. او استدلال می‌کند که شناخت ما محدود به جهان پدیدارها است که توسط ساختارهای ذهنی ما شکل می‌گیرد. این کتاب سنگ بنای فلسفه نقادی کانت است و فهم آن برای درک سایر آثار او ضروری است. تمام مباحث بعدی کانت به نوعی بر پایه‌ی مفاهیم و استدلال‌های مطرح شده در کتاب «سنجش خرد ناب» استوار هستند.

با وجود دشواری، قرار دادن این کتاب پس از آشنایی مختصر با زمینه‌های فکری کانت (از طریق رساله‌های پیشانقدی یا شروح اولیه) منطقی است. این به خواننده کمک می‌کند تا با پرسش‌های اساسی کانت آشنا شود، حتی اگر درک کامل آن در همان ابتدا حاصل نشود. این اثر در فارسی با دو عنوان «سنجش خرد ناب» توسط «میرشمس‌الدین ادیب سلطانی» و «نقد عقل محض» با ترجمه‌ی «بهروز نظری» و ویراستاری «محمدمهدی اردبیلی» منتشر شده است.

تمهیدات

کانت کتاب تمهیدات؛ مقدمه‌ای برای هر مابعدالطبیعه‌ی آینده که به‌عنوان یک علم عرضه شود (Prolegomena to Any Future Metaphysics) را به‌عنوان یک نسخه‌ی کوتاه‌تر، قابل فهم‌تر و در دسترس‌تر از سنجش خرد ناب نوشت. او در این اثر تلاش می‌کند تا استدلال‌های اصلی خود در کتاب سنجش خرد ناب را به شیوه‌ای ساده‌تر و با ساختاری روشن‌تر ارائه دهد. این کتاب به طور مستقیم به پرسش چگونه متافیزیک به‌عنوان یک علم ممکن است؟ می‌پردازد و مسیر تفکر کانت را برای رسیدن به فلسفه نقادی شرح می‌دهد. این کتاب یک پل ارتباطی بسیار مهم بین سنجش خرد ناب و سایر آثار کانت است و خواندن آن پس از تلاش برای درک سنجش خرد ناب می‌تواند بسیاری از مفاهیم دشوار آن کتاب را روشن‌تر کند. به همین دلیل، بسیاری از شارحان توصیه می‌کنند که این کتاب پس از مواجهه اولیه با کتاب سنجش خرد ناب مطالعه شود.

بنیان‌گذاری برای مابعدالطبیعه‌ی اخلاق

در کتاب بنیان‌گذاری برای مابعدالطبیعه‌ی اخلاق (Groundwork of the Metaphysics of Morals)، کانت به بررسی مبانی و اصول اخلاق می‌پردازد. او تلاش می‌کند تا یک اصل اعلای اخلاق را کشف کند که برای تمام موجودات عاقل الزام‌آور باشد. مفهوم «امر مطلق» (Categorical Imperative) که به صورت‌های مختلف بیان می‌شود، هسته‌ی اصلی فلسفه‌ی اخلاق کانتی را تشکیل می‌دهد. کانت در این اثر بر اهمیت عقلانیت، وظیفه، و احترام به قانون اخلاقی تأکید می‌کند. این کتاب مقدمه‌ای نسبتاً کوتاه و قابل فهم به فلسفه‌ی اخلاق کانت ارائه می‌دهد. مفاهیم آن نسبت به کتاب «سنجش خرد ناب» انتزاع کمتری دارند و به مسائل عملی‌تر مربوط می‌شوند. فهم این کتاب برای درک کتاب «سنجش خرد عملی» ضروری است.

نقد عقل عملی

نقد عقل عملی (Critique of Practical Reason) دومین اثر مهم کانت در حوزه‌ی فلسفه‌ی اخلاق است که در آن به تفصیل به بررسی مبانی، اصول و کاربردهای عقل عملی می‌پردازد. کانت در اینجا مفهوم آزادی اراده، قانون اخلاقی به عنوان یک «واقعیت عقل» و لوازم اخلاقی مانند وجود خدا و جاودانگی روح را مورد بحث قرار می‌دهد. این کتاب استدلال‌های مطرح‌شده در کتاب بنیان‌گذاری برای مابعدالطبیعه‌ی اخلاق را بسط می‌دهد و نظام اخلاقی کانت را به طور کامل‌تر تبیین می‌کند.

نقد قوه‌ی حکم

نقد قوه‌ی حکم (Critique of Judgment) سومین و آخرین کتاب «سنجش» کانت است که به بررسی دو نوع حکم می‌پردازد: حکم زیباشناختی (judgment of taste) و حکم غایت‌شناختی (teleological judgment). در بخش زیباشناختی، کانت به تحلیل تجربه‌ی ما از زیبایی و امر والا می‌پردازد و تلاش می‌کند تا مبانی یک حکم ذوقی جهان‌شمول را تبیین کند. در بخش غایت‌شناختی، او به بررسی نحوه‌ی تفکر ما در مورد غایت و نظم در طبیعت می‌پردازد و استدلال‌هایی در رد برهان وجودشناختی ارائه می‌دهد. بسیاری معتقدند که این کتاب پلی بین حوزه‌ی شناخت (خرد ناب) و حوزه‌ی اخلاق (خرد عملی) برقرار می‌کند. عبدالکریم رشیدیان ترجمه‌ی این اثر را به فارسی انجام داده است.

صلح پایدار

صلح پایدار (Perpetual Peace) به بررسی اصول صلح و روابط بین‌الملل می‌پردازد و شامل پیشنهادهایی برای ایجاد صلح پایدار در سطح جهانی است. درک مبانی اخلاقی کانت به شما کمک می‌کند تا بهتر با ایده‌های او در مورد صلح و سیاست آشنا شوید.

نزاع دانشکده‌ها

نزاع دانشکده ها

نویسنده: ایمانوئل کانت

مترجم: رضا ماحوزی

انتشارات: انتشارات موسسه مطالعات فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم

خرید کتاب

کتاب‌ نزاع دانشکده‌ها (The Conflict of the Faculties) به بررسی رابطه‌ی بین علوم و فلسفه و همچنین نقش دانشگاه‌ها در جامعه می‌پردازد. این اثر برای درک کلی از فلسفه‌ی کانت به شما کمک می‌کند تا بهتر با بحث‌های او در مورد آزادی و محدودیت‌های دانشکده‌ها (به نمایندگی از هر علم) آشنا شوید.

این کتاب با ترجمهٔ رضا ماحوزی، اثری دربارهٔ اهمیت استقلال اندیشه در دانشگاه است. کانت در این کتاب از نقش حیاتی دانشکدهٔ فلسفه در برابر نفوذ و کنترل دانشکده‌های دولتی‌محور مانند الهیات، حقوق و پزشکی دفاع می‌کند.

ترتیب پیشنهادی برای خواندن آثار کانت

این ترتیب سعی دارد تا حدودی مسیر تکامل فکری کانت، از رساله‌های پیشانقدی به سوی آثار اصلی نقادی را دنبال کند. آثار کانت به گونه‌ای به هم مرتبط هستند که فهم آثار بعدی اغلب نیازمند درک مفاهیم مطرح شده در آثار قبلی است. کتاب سنجش خرد ناب بنیان فلسفه‌ی نقادی است و درک آن برای فهم سایر آثار ضروری است. این ترتیب سعی دارد تا حدودی از آثار دشوارتر به سوی آثار نسبتاً قابل فهم‌تر و سپس به آثار پیچیده‌تر حرکت کند. کتاب تمهیدات به‌عنوان یک راهنمای ارزشمند پس از مواجهه‌ی اولیه با کتاب سنجش خرد ناب قرار گرفته است و کتاب بنیاد مابعدالطبیعه‌ی اخلاق به‌عنوان مقدمه‌ای بر فلسفه‌ی اخلاق کانت قبل از نقد عقل عملی قرار دارد. قرار دادن کتاب نقد قوه‌ی حکم در انتها به این دلیل است که این اثر تلاش می‌کند تا پلی بین حوزه‌های شناخت، اخلاق و زیبایی‌شناسی برقرار کند و درک آن مستلزم آشنایی با مباحث مطرح شده در دو سنجش دیگر است. البته، این تنها یک پیشنهاد است و بسته به پیشینه‌ی فلسفی و میزان علاقه‌ی شما، ممکن است ترتیب دیگری نیز مناسب باشد. با این حال، این ترتیب یک چارچوب منطقی برای ورود به دنیای پیچیده و عمیق فلسفه‌ی ایمانوئل کانت ارائه می‌دهد. مطالعه‌ی کتاب‌های شرح نیز در طول این مسیر بسیار کمک‌کننده خواهد بود.

دوره‌ی پیشانقدی (Pre-Critical Writings):

تنها حجت ممکن در تأیید برهان وجود خدا
مشاهداتی درباره‌ی احساس زیبایی و بشکوهی
تلاشی برای معرفی مفهوم مقادیر منفی در فلسفه
(مجموعه‌شده در کتاب: سه رساله‌ی پیشانقدی)
‌

دوره‌ی نقادی (Critical Philosophy):

سنجش خرد ناب (یا: نقد عقل محض)
تمهیدات؛ مقدمه‌ای برای هر مابعدالطبیعه‌ی آینده که به‌عنوان یک علم عرضه شود
بنیان‌گذاری برای مابعدالطبیعه‌ی اخلاق
نقد عقل عملی
نقد قوه‌ی حکم

‌

آثار مکمل و سیاسی-اجتماعی:

صلح پایدار
نزاع دانشکده‌ها

‌

نتیجه‌گیری

خواندن آثار کانت، مسیری تدریجی و تأمل‌برانگیز است که نیازمند صبر، دقت و علاقه‌ی جدی به فلسفه است. با مطالعه‌ی راهنمای خواندن آثار کانت، می‌توان فهمی عمیق‌تر از نظام اندیشه‌ی این متفکر بزرگ و تأثیرگذار به‌دست آورد.

در هیاهوی دنیا امروز، دسترسی آسان به کتاب‌ها فرصتی گران‌بهاست. طاقچه این امکان را برای شما فراهم کرده تا در هر لحظه و هر کجا که هستید، به دنیای بی‌پایان داستان‌ها و دانش سر بزنید. کافی است سری به سایت خرید کتاب طاقچه بزنید، کتاب موردنظرتان را پیدا کرده و بی‌درنگ مطالعه را آغاز کنید. طاقچه، کتابخانه‌ای همیشه همراه، درست در جیب شما!

107 بازدید

برچسب ها

بستن تبلیغ