لوگو طاقچه
معرفی کتاب هایی درباره خشونت

معرفی کتاب‌هایی درباره‌ی خشونت و خشونت‌ورزی

149 بازدید

 خشونت چیست؟ دردسترس‌ترین معنی این واژه و پذیرفتنی برای جهانیان، تعریف سازمان ملل متحد است. بنابر این تعریف، خشونت عبارت است از استفاده‌ی عمدی از زور یا قدرت فیزیکی، به‌شکل تهدید یا واقعی، علیه شخص دیگری که منجر به جراحت، مرگ و آسیب روانی شود. در سطح بین‌فردی خشونت انواع مختلفی دارد؛ مانند خشونت فیزیکی و جنسی، خشونت عاطفی یا روانی و خشونت خانگی. معنایی گسترده‌تر از خشونت وجود دارد و آن خشونت‌های جمعی است. نماینده‌ی انگیزه‌های چنین خشونتی، گروه‌های بزرگ‌تری از افراد یا دولت‌ها هستند. خشونت‌های دسته‌جمعی برای پیشبرد برنامه‌ای خاص انجام می‌شوند؛ مانند جنایت‌های گروه‌های سازمان‌یافته‌ی تروریستی و اوباش یا خشونت اقتصادی با انگیزه‌ی ضربه‌زدن به منافع اقتصادی یا خشونت موسوم به آهسته و نامرئی مانند تخریب محیط زیست، آلودگی و تغییرات آب‌وهوا. جنگ‌ها نیز حالتی از درگیری خشونت‌آمیز طولانی‌مدت در مقیاس بزرگ هستند که شدیدترین شکل خشونت جمعی محسوب می‌شوند. فارغ از تعریف‌های دسته‌بندی‌شده و همه‌پذیر، توجه به خشونت و کنترل آن، عمری به درازای مناسبات انسانی دارد، به‌اندازه‌ی واژه‌ی سیاست که مراد از آن، تدبیر مناسبات انسانی است و نقطه‌ی کانونی بحث‌های فیلسوفان سیاسی به شمار می‌رود. در سده‌ی اخیر و به‌ویژه پس از دو جنگ ویرانگر جهانی، نظریه‌های زیادی برای کنترل خشونت و ابراز بیزاری از آن و دسته‌بندی‌های سیاسی به وجود آمد و اشکال جدید و غامضی بر آن افزوده شد. چنان‌که نزد عوام، در دسترس‌ترین معادل برای نوعی از خشونت، فاشیسم شده است و هر عامل خشونتی که عملی مطابق با تعریف‌های بسته‌بندی‌‌شده مرتکب شود برچسب فاشیست می‌خورد. پرسش‌هایی نظیر اینکه آیا نبود خشونت در مناسبات انسانی امکان‌پذیر است؟ یا عقلانی است که خشونت را به‌تمامی نفی کنیم؟ پاسخی جدا می‌طلبد. در این یادداشت از وبلاگ طاقچه، چند کتاب موجود در زبان فارسی با موضوع خشونت را معرفی می‌کنیم. تعدادی، نماینده‌ی مکاتب فکری مختلف درباره‌ی پدیده‌ی خشونت هستند، تعدادی، مایه‌ی روان‌شناختی دارند و تعدادی دیگر نیز بررسی جامعه‌شناختی آن به شمار می‌روند.

در باب خشونت

موضوع این کتاب نوشته‌ی هانا آرنت، رابطه‌ی میان جنگ، سیاست، خشونت و قدرت و نیز چیستی و چرایی و نتایج خشونت است. تأملات آرنتْ ناظر به عواقب دهشتناک جنگ جهانی دوم در سراسر دهه‌ی ۱۹۶۰ است. او ضمن بررسی انواع خشونت‌های سیاسی، تأملی انتقادی در فلسفه‌ی خشونت و اعتقاد به ناگزیری خشونت می‌کند و خشونت را چه در باور مبارزانی که خشونت‌ورزی را ضروریِ ساختن جهانی عادلانه و بهتر می‌دانند و چه در باور حکومت‌های اقتدارگرا بررسی و نقد می‌کند. از نظر آرنت، خشونت زاییده‌ی یک وضعیت سیاسی است. او میان خشونت و قدرت خط می‌کشد و این دو را از هم جدا می‌کند. او با زیر سؤال بردن این جمله‌ی مائو مبنی بر اینکه قدرت از لوله‌ی اسلحه رشد می‌کند، استدلال می‌کند که قدرت و خشونت مخالف یکدیگر هستند. جایی که یکی حاکم باشد، دیگری غایب است؛ یعنی این خلأ قدرت است که خشونت را با تمام پیامدهای همراه آن مسلط می‌کند؛ زیرا قدرت، تجلی اراده و مداخله‌ی مردم در سیاست است. درحالی‌که خشونت، زاده‌ی استبداد فردی و حکومتی غیرمردمی است. بخش مهم تأملات آرنت این است که با توجه به اهمیت غرایز طبیعی در انسان و وجود هیجانات و تنش‌های مختلف در زندگی مدرن، این به دور از واقع‌نگری است که خشونت را به‌طور کامل رد کنیم و خواهان طرد آن از قلمروی رفتار بشر باشیم. در مواردی، خشونت تنها راه بازگرداندن ترازوی عدالت به حالت تعادلی‌اش است.

خشونت و نظام‌ های اجتماعی

خشونت و نظام‌ های اجتماعی

نویسنده: باری آر. وینگاست

مترجم: بهنام ذوقی رودسری

انتشارات: انتشارات شیرازه کتاب ما

خرید کتاب

هدف اصلی این کتابْ ارائه‌ی نظریه‌ای تلفیقی و کارآمد از اقتصاد و سیاست به‌منظور تفکر نظام‌مند در مورد مشکل خشونت در جوامع انسانی است. کتاب، مشکل خشونت را در چهارچوب تاریخی و اجتماعی وسیع‌تری قرار می‌دهد تا نشان دهد که رفتار اقتصادی و سیاسی تا چه حد روابط تنگاتنگی با هم دارند و کار خود را با این پرسش آغاز می‌کند که چرا کشورهای جهان برحسب درآمد سرانه دوپاره و واگرا شده‌اند؟ نویسندگان نهادگرای این کتاب، نهادهای سیاسی و اقتصادی را متهم اصلی نابرابری شدید درآمدی بین کشورها و همچنین درون کشورها می‌دانند. آن‌ها با این فرض اساسی شروع می‌کنند که هدف اولیه‌ی هر نوع نظم اجتماعی مهار خشونت و اِعمال زور است. کتاب نشان می‌دهند چگونه جوامع در طول ده هزار سال از کنترل فعالیت‌های سیاسی، اقتصادی، مذهبی و آموزشی به‌منظور محدودکردن و جلوگیری از خشونت استفاده کرده‌اند و از اینجا وارد دو مفهوم می‌شود: جامعه با دسترسی محدود که آن‌ را دولت‌ طبیعی می‌نامد و با دستکاری سیاسیِ اقتصاد در جهت ایجاد منافع ویژه، خشونت را محدود می‌کند. این امتیازات، به‌کارگیری خشونت توسط افراد قدرتمند را محدود می‌سازد؛ ولی با این‌کار مانع توسعه‌ی سیاسی و اقتصادی می‌شود. در مقابل، جامعه با دسترسی باز که در جوامع مدرن تکوین یافته‌ است رقابت اقتصادی و سیاسی را تحکیم می‌کند و به‌شیوه‌ای این رقابت را تنظیم می‌کند که دسترسی باز به سازمان‌های اقتصادی و سیاسی ایجاد می‌شود و از این ورود و رقابت برای نظم بخشیدن به روابط اجتماعی استفاده می‌کند. کتاب این دو الگو را با بررسی شکل دقیق گذار تاریخی کشورها و مثال‌های عینی نشان می‌دهد. در نهایت نیز، نحوه‌ی گذار جوامع از دولت‌های طبیعی به جوامع دسترسی باز را تبیین می‌کند.

بستن تبلیغ

سوداگران خشونت پیشه

سوداگران خشونت پیشه

نویسنده: وادیم ولکوف

مترجم: دامون افضلی

انتشارات: نشر نی

خرید کتاب

این کتاب، درباره‌ی خاستگاه‌ها و تحول «جرایم سازمان‌یافته» در اقتصاد شوروی و روسیه در فاصله‌ی سال‌های ۱۹۸۷ تا ۲۰۰۱ است.‌ وادیم وُلکوف نقش زور در تحکیم سرمایه‌داری روسی و به‌ویژه دولت روسیه را برجسته کرده است. یکی از ایده‌های اساسی کتاب، شرح دیالکتیک گنگستر/سرمایه‌دار در تکوین سرمایه‌داری روسی پساشوروی است. کتاب روایتی است از زوال دولت در روسیه‌ی پساشوروی، از نشستن گنگسترها و گروه‌های تبهکار بر جای نهادهای رسمی دولتی، از ارائه‌ی خدمات امنیتی‌حفاظتی به دست این گروه‌ها (خدماتی که دولت از تأمینشان عاجز بود)، از انباشت اولیه‌ی سرمایه به‌لطف خصوصی‌سازی کارکردهای بنیادین نهاد دولت و نهایتاً روایتی است از استحاله‌ی همین گنگسترها و تبهکاران، این «سوداگران خشونت‌پیشه»، در خلال این فرایند و بدل‌شدنشان به «سلاطین» تجاری و اقتصادی روسیه‌ی معاصر؛ یعنی فرایندی که سرانجام هم سوداگران خشونت‌پیشه را در دل اقتصاد قانونی و رسمی ادغام کرد و هم به سیاست تقویت دولت و بازسازی آن شکل داد. نویسنده واقعیت اجتماعی روسیه‌ی پساشورویِ دهه‌ی ۱۹۹۰ را فرصتی برای مطالعه‌ی فرایندهای بازارسازی و تکوین دولت به‌شکل زنده می‌داند.

انسان دوستی و خشونت

انسان دوستی و خشونت

نویسنده: موریس مرلوپونتی

مترجم: روشنک داریوش

انتشارات: روشنگران و مطالعات زنان

خرید کتاب

انسان‌دوستی و خشونت در اصل به‌صورت چند مقاله‌ی مجزا در ۱۹۴۶ تا ۱۹۴۷ و در پاسخ به نوشته‌های آرتور کوستلر درباره‌ی دادگاه‌های نمایشی مسکو و مسئله‌ی خشونت کمونیستی در «ظلمت نیمروز» نوشته شد و سپس با افزودن مقدمه‌ای به‌شکل کتاب درآمد. موضوع کتابْ بررسی خشونت در چارچوب انقلاب است. مرلوپونتی خشونت جاری در شوروی استالین را در زمینه‌ی یک وضع انقلابی در کشوری انقلاب‌کرده ارزیابی می‌کند. ایراد او در این بررسی، خشونت در شوروی نیست. ایراد او این است که چرا برای توجیه آن از استدلال‌های لیبرالی استفاده می‌شود و چرا هر چیزی به نام خودش خوانده نمی‌شود. او می‌گوید هر بحث جدی درباره‌ی کمونیسم باید پرسش را مثل خود آن مطرح کند. در چنین بحثی ارزش‌های لیبرالی را برای سرکوب کمونیسم نمی‌توان مطرح کرد، بلکه بررسی اصلی این خواهد بود که آیا کمونیسم قادر است آن مسئله‌ی خشونت را که خود «به‌درستی» ایجاد کرده، حل کند و بین انسان‌ها مناسبات انسانی به ‌وجود آورد یا نه. آیا خشونت در کمونیسم امروزه همان معنایی را دارد که در زمان لنین داشت؟ آیا کمونیسم هنوز [در زمان استالین] از عهده‌ی نیات انسان‌گرایانه‌اش برمی‌آید؟ هر بحثی درباره‌ی این پرسش‌ها از دیدگاه لیبرالی به خطا می‌رود؛ زیرا این مسئله برای کشوری مطرح است که انقلاب کرده و ادعای ادامه‌ی آن را نیز دارد. پس باید دادگاه‌های مسکو را در «حال‌وهوای» انقلابی و خشونت‌بار آن قرار داد، در غیر این صورت این دادگاه‌ها تصورکردنی نخواهند بود.

خشونت

خشونت

نویسنده: اسلاوی ژیژک

مترجم: علیرضا پاکنهاد

انتشارات: نشر نی

خرید کتاب

این کتاب تأملات ریزودرشتی درباره‌ی خشونت است که مضمون وحدت‌بخش همه‌ی آن‌ها به‌گفته‌ی نویسنده، تناقض‌نمای مشهود در این موضوع است. ژیژک می‌گوید در اذهان، اقدامات جنایت‌آمیز و تروریستی، ناآرامی‌های مدنی و ستیزهای بین‌المللی نشانه‌های آشکار خشونت هستند؛ اما برای تأمل در آن، باید یک گام عقب رفت؛ زیرا آنچه در تأملات اولیه دیده می‌شود، خشونت «کنشگرانه» آشکار است، خشونتی که یک کنشگرِ آشکارا قابل تشخیص به اجرا می‌گذارد. درحالی‌که برای شناخت خشونت باید فرازوفرود پس‌زمینه‌ای را شناخت که این‌گونه فوران‌های خشونت را پدید می‌آورد. موضوع اصلی کتاب این است: خشونت کنشگرانه صرفاً نمایان‌ترین ضلع مثلثی است که اضلاع ناپیداترش دو نوع خشونت کنش‌پذیرانه است. نخست، خشونت «نمادین» که در زبان و قالب‌های آن تبلور یافته است. این خشونت در برانگیختگی و مناسبات سلطه‌ی اجتماعی و در قالب‌های گفتاری عادت‌شده بازتولید می‌شوند. دوم، خشونتی که آن را «سیستمی» می‌خواند؛ یعنی پیامدهای «غالباً فاجعه‌باری» که عملکرد بی‌تلاطم نظام‌های اقتصادی و سیاسی به ‌بار می‌آورد. فرض اصلی نویسنده این است که احساس فوریت بشردوستانه را ملاحظات سیاسی تعدیل و در واقع کاملاً تعیین می‌کند؛ یعنی تساهل‌گرایی لیبرالی که اکنون غلبه دارد و تمرکزش بر خشونت کنشگرانه است. درحالی‌که این نوع خشونت با سربرآوردن سرمایه‌داری و بی‌تفاوتی به اینکه جابه‌جایی‌اش چه تأثیری بر واقعیت اجتماعی خواهد گذاشت و تنها هدف خود را که سودآوری است دنبال می‌کند شکل تازه‌ای پیدا کرد. چیزی که خشونت سیستمی سرمایه‌داری خوانده می‌شود.

بخشی از کتاب صوتی خشونت را بشنوید.

خشونت

نویسنده: اسلاوی ژیژک

گوینده: تایماز رضوانی

انتشارات: آوانامه

گفت و‌ گو‌هایی درباره خشونت

گفت و‌ گو‌هایی درباره خشونت

نویسنده: هنری ای. ژیرو

مترجم: گروه مترجمان

انتشارات: انتشارات ترجمان علوم انسانی

خرید کتاب

برد اونز، فیلسوف سیاسی و دانشیار رشته‌ی خشونت سیاسی در دانشگاه بریستول انگلستان، با همکاری ناتاشا لنارد، روزنامه‌نگار هفته‌نامه‌ی نِیشن، در گفت‌وگو با صاحب‌نظران دانشگاهی در رشته‌های مختلف همچون سایمون کریچلی، جورج یانسی، آدریان پار، ریچارد برنستین مسئله‌ی خشونت را محور بحث‌های انتقادی قرار داده‌اند. این مصاحبه‌ها نگرش‌هایی را دربار‌ه‌ی مفهوم خشونت، مصادیق و اشکال آن و همچنین علل و زمینه‌های پیدایش آن به مخاطبان ارائه می‌کند. گفت‌وگوهای این کتاب درباره‌ی هنر، جنگ، اخلاق، جنسیت، فرهنگ عامه، پناهندگان و محیط زیست است. دغدغه‌‌ی تمام مصاحبه‌شوندگان ارائه‌ی نقدی بر خشونت است، به‌گونه‌ای که درخور زمانه‌ی ما باشد.

ارتباط بدون خشونت، زبان زندگی

ارتباط بدون خشونت، زبان زندگی

نویسنده: مارشال بی. روزنبرگ

مترجم: کامران رحیمیان

انتشارات: انتشارات اختران

خرید کتاب

خیلی وقت‌ها ممکن است ما لحن خود را خشن ندانیم، درحالی‌که اغلب کلمات و جملاتی که به ‌کار می‌بریم، چه درباره‌ی خودمان و چه دیگران تلخ و گزنده است. نویسنده‌ با دو پرسش کتاب را آغاز کرده است: چه عواملی ما را از ذات بامحبتمان جدا می‌کند و به‌سوی رفتارهای خشونت‌آمیز و جابرانه سوق می‌دهد؟ و برعکس، چه چیزهایی به برخی از افراد چنان قدرتی می‌دهد که حتی در سخت‌ترین وضعیت باز هم با ذات بامحبتشان مرتبط هستند؟ او نقش زبان و شیوه‌های به‌کارگیری کلمات و جملات را حیاتی می‌داند. بر همین مبنا، شیوه‌ی جدیدی برای ارتباط گفتاری و شنیداری ارائه کرده است که به‌زعم او فرد را با خود و دیگران چنان مرتبط می‌سازد که راه شکوفایی محبت طبیعی فراهم می‌شود. علامت اختصاری این روش، ان.وی.سی (ارتباط بدون ‌خشونت و مترادف با ارتباط محبت‌آمیز) است. مبنای ان.وی.سی مهارت‌های کلامی و ارتباطی است تا توانایی فرد را برای انسان بودن، حتی در وضعیت سخت، تقویت کند. محتوای آن، مجموعه و ترکیبی از دانسته‌هایی است که از قرن‌ها پیش گفته شده است. ان.وی.سی فرد را به‌سمت بازسازی چگونگی بیان خود و گوش‌دادن به دیگران هدایت می‌کند تا به‌جای واکنش‌های غیرارادی و از سر عادت، کلمه‌ها و جملات‌ را آگاهانه و بر اساس مسئولیت و نیاز برگزیند و در هر موقعیتی آنچه را می‌خواهد، به‌وضوح بیان کند. این روش از اتاق خواب تا اتاق هیئت‌مدیره، از کلاس درس تا منطقه‌ی جنگی می‌تواند کارآمد باشد.

خشونت خانگی

خشونت خانگی

نویسنده: نیلوفر میرزایی

انتشارات: انتشارات اندیشه احسان

خرید کتاب

خشونت خانگی شاید عمری به قدمت خانواده دارد و همچنان به قوت خود باقی است. این موضوع، مفهوم خانواده را به‌عنوان نهادی عاطفی زیر سؤال می‌برد. تاریخ همواره شاهد پایمال‌شدن حقوق زنان و دختران بوده است. حتی در سده‌ی اخیر با وجود فعالیت‌های مدافعان حقوق زنان، این روند همچنان ادامه دارد. این کتابْ ضمن بررسی خشونت خانگی علیه زنان، مروری بر نظریه‌ها، میزان شیوع و عوامل مؤثر بر آن کرده است. اَشکال خشونت علیه زنان در این کتاب شامل خشونت‌های بدنی، خشونت‌های روانی، خشونت جنسی، خشونت‌های اقتصادی (مالی) و قتل‌های ناموسی می‌شود. به‌علاوه، اَشکال زن‌آزاری و خشونت علیه زنان در خانواده را در مواردی چون ضرب‌وشتم زنان، اعمال جنسی خشن زیانبار، جنسیت‌گزینی قبل از زایمان (کودک‌کشی دختر)، ختنه‌ی دختران، خشونت مربوط به تهیه‌ی جهیزیه و ازدواج زودهنگام، بررسی کرده و مروری بر علت‌شناسی خشونت علیه زنان در مطالعات پژوهشگران کرده است.

خشونت

خشونت

نویسنده: کریس وایلدر

مترجم: علی هداوند

انتشارات: آسمان نیلگون

خرید کتاب

این کتاب درباره‌ی پدیده‌ی خشونت در جامعه‌ی آمریکا و به‌طور کلی بیان‌کننده‌ی بسیاری از اتفاقات روزمره‌ی انسان‌های خشن است. انسان‌هایی که نمی‌توانند در هیچ شرایطی خشم خود را کنترل کنند و همین منجر به مشکلاتی برای آن‌ها می‌شود. طبق گفته‌های نویسندگان که هر دو افسران نظامی و استاد هنرهای رزمی در آمریکا هستند، غیر از داشتن و حمل سلاح گرم چه به‌صورت مجاز و چه به‌شکل غیرمجاز، داشتن چاقو پدیده‌ای کاملاً عادی در آمریکاست و کمتر کسی را می‌توان یافت که در جیب لباس یا داخل اتومبیل خود چاقو نداشته باشد. نویسندگان کوشیده‌اند ضمن توضیح چهره‌ی واقعی خشونت، خواننده را با مقوله‌ی دفاع شخصی آشنا کنند و راه‌های پرهیز از درگیری و خشونت و مهار خشم و انتقام را آموزش دهند. مخاطبان این کتاب در درجه‌ی اول رزمی‌کاران ۱۵ تا ۳۵ سال و بعد همه‌ی کسانی هستند که می‌خواهند با پدیده‌ی خشونت آشنا شوند، راه‌های پیشگیری از آن را بیاموزند و در صورت روبه‌رو شدن با آن، زیان‌های احتمالی را کاهش دهند.

کلیدهای‌ رویارویی‌ با‌ پدیده‌‌ی خشونت در کودکان و نوجوانان

کلیدهای‌ رویارویی‌ با‌ پدیده‌‌ی خشونت در کودکان و نوجوانان

نویسنده: فرانسین جی مک نامارا

مترجم: مسعود حاجی زاده

انتشارات: انتشارات صابرین

خرید کتاب

این کتاب درباره‌ی آموزش شیوه‌های عملی مواجهه با خشونت در کودکان به والدین است و برای این کار زبانی ساده و قابل انتقال را انتخاب کرده تا برای عموم پدران و مادران قابل استفاده باشد. مطالب کتاب، والدین را با پدیده‌ی خشونت در کودکان و نوجوانان آشنا می‌کند و راه‌حل‌هایی برای برخورد با کودکان خشونت‌گرا یا قربانیان خشونت ارائه می‌دهد؛ زیرا فرزندان یا قربانی خشونت هستند یا عامل خشونت. نویسندگان کتاب، چگونگی شکل‌گیری خشونت در کودکان، اشکال خشونت، انواع کودکان عامل خشونت و نیز قربانیان آن را بررسی کرده‌اند. آن‌ها تأکید کرده‌اند که خشونت اکتسابی است نه مادرزادی. کتاب، علاوه بر نقش والدین، فصلی را به مدارس اختصاص داده است و توضیح می‌دهد که مدرسه‌ها چه کارهایی می‌توانند در مقابله با خشونت‌گرایی انجام دهند.

رام کردن خشم سرکش

رام کردن خشم سرکش

نویسنده: فیث جی هارپر

مترجم: نگار عطائی آشتیانی

انتشارات: نشر مون

خرید کتاب

یکی از پرسش‌های مهم کتاب این است که در چه مواقعی عصبانیت احساس درست و بجا قلمداد می‌شود؟ پاسخ نویسنده، ساده‌ترین پاسخ ممکن است: همیشه؛ زیرا عصبانیت عیب نیست. آنچه اهمیت دارد نحوه‌ی به‌کارگیری عصبانیت است. او می‌گوید نیازی نیست از احساس عصبانیت یا اعتراف به آن پرهیز کنیم. لزومی ندارد احساس خشم خود را سرکوب کنیم تا از واکنش‌های مضر آن در امان بمانیم. هدف او در این کتاب، بررسی راهکارهایی برای آموختن این مهارت است که چگونه با واکنش‌های عصبی درست و واقعی خود در زمان عصبانی‌شدن طوری کنار بیاییم که دچار به‌هم‌ریختگی روانی نشویم یا خشم خود را مثل سم فروندهیم. او با استفاده از برخی پژوهش‌های جدید که روی مدارهای خشم در مغز انسان انجام شده، درباره‌ی عوامل محرک آن بحث کرده و به شرح اتفاقاتی می‌پردازد که هنگام بروز یک واکنش عصبی در بدن رخ می‌دهند. بعد از بررسی علمی عصبانیت، شیوه‌ی اصلاح این واکنش را نیز توضیح می‌دهد. در ادامه، فعالیت‌ها و تمرین‌های آگاهی‌دهنده‌ای را پیشنهاد می‌کند که در شناخت واکنش‌های عصبی شخصی کمک‌کننده هستند. همچنین چگونگی هدایت احساس عصبانیت به‌سمت ‌روابط بهتر یا فعالیت‌های اجتماعی قوی‌تر را توضیح می‌دهد.

اگر این مطلب را دوست داشتید، پیشنهاد می‌کنیم که مطلب زیر را هم مطالعه کنید

150 بازدید
برچسب ها
بستن تبلیغ

Avatar

حدیث اورک


اشتراک گذاری یادداشت
5 1 رای
امتیاز مطلب
اشتراک
اطلاع از
guest
0 دیدگاه ها
بازخورد داخلی
نمایش همه کامنت ها
یادداشت های مشابه

دانلود کتاب از اپلیکیشن طاقچه

نصب طاقچه