معرفی کتاب دو قرن سکوت عبدالحسین زرین کوب بدون سانسور

دو قرن سکوت در برابر واقعه‌های تاریخی

88,021 بازدید

دو قرن سکوت، روایتی است از آن چه بر سرزمینی کهن و مردمانش رفته است، بازتاب فرازها و فرودهای کشور و قلمرویی که تا قرن ها بعد دیگر به نام یک پارچه ایران خطاب نشد. درباره فروپاشی حکومت دیرینه ساسانیان که با غلبه یک آیین و اعتقاد الهی اتفاق افتاد تا زمان برآمدن طاهریان که اولین حکومت نیمه مستقل ایرانی را به وجود آوردند، مورخان و نویسندگان بسیار گفته و نوشته اند. نویسندگانی که سهوا یا عمدا از کنار وقایعی بسیار مهم و آینده ساز در طی این دو قرن یعنی قرون اول و دوم اسلامی گذشته‌اند یا بسیار خلاصه به آن حوادث تاریخی و اجتماعی پرداختند. کتاب دو قرن سکوت، از آن دسته کتاب تاریخ‌هایی است که به همان سکوت نویسندگان درباره وقایع آن دوره حیاتی و بنا به نوشته نویسنده به سکوت زبان و ادب پارسی و دلایل آن می پردازد.

درد دل استاد زرین کوب با دو قرن سکوت:

«…. اما از آنچه نوشتم بعضی به شدت مایه آزارم شد… دو قرن سکوت، از تو بیش از همه آزار کشیدم، یادت هست… یادت هست؟ در سرنوشت تو این بود که بارها در پیچ و خم راه هایت با سوء ظن و سوء تفاهم برخورد کنی. اگر در وجودت چیزی خلاف حقیقت هست از خدا می خواهم خلق را از گزند آن در امان دارد و اگر جزیی از حقیقت هست، امید هست با سوء تفاهم عاری از منطق مواجه نشوی.»

معرفی استاد عبدالحسین زرین‌کوب

رسم بر این است که معرفی مشاهیر و بزرگان علمی و فرهنگی با بیان نام و سوابق خانوادگی آنان آغاز و سپس به فعالیت ها و آثار آنان پرداخته می شود. شاید این قبیل معرفی ها برای آن باشد که می خواهیم از صحت و سقم اطلاعات نویسنده و آنچه به ما ارائه می دهد مطمئن شویم و از اثر او به عنوان یک منبع و مدرک درست استفاده کنیم. اما عبدالحسین زرین کوب نیازی به مقدمه گویی ها ندارد.

عبدالحسین زرین‌کوب زبان تاریخ ایران است، بیان کننده فلسفه ژرف تصوف، مولوی شناس و مترجمی زبردست . برای پی بردن به دانش و احاطه او به موضوعات مورد تحقیقش، تنها باید نگاهی به کتاب های او انداخت. بدین ترتیب، صورتی از مردی عاشق وطن و فرهنگ و تمدن دیرپای آن بدست می آید که با شوقی باور نکردنی همچون دوران کودکیش در پی کسب حقیقت و انتقال آن است.

عبدالحسین زرین‌کوب دانش آموخته دارالفنون است یکی از آن جوانانی که ثمره نهالی بودند که با دستان امیرکبیر کاشته شد. عشق به خواندن و دانستن و شناخت تاریخ از کودکی در او جوانه زده بود. می توان گفت که او تاریخ را با شاهنامه شناخت. در کودکی بسیار اتفاقی شاهنامه فردوسی به دست او می افتد، عبدالحسین که شیفته تصاویر کتاب می شود، خود را در میان قفسه های داروخانه پدربزرگ پنهان می‌کند. داروخانه تعطیل و در به روی او بسته می شود. عبدالحسین در خلوت به خواندن شاهنامه مشغول می شود. در حالی که تمام خانواده و پلیس به دنبال او می گشتند، او غرق در شاهنامه بود تا خوابش برد. او تنبیه شد، اما تحمل تنبیه، رسیدن به شاهنامه ای بود که پدربزرگ برایش خرید. این آغاز راهی بود که تا پایان عمر وی ادامه یافت.

او پس از دبیرستان کار معلمی را همزمان با تحصیل آغاز کرد و در نهایت در ۱۳۳۴ پس از دفاع از پایان نامه دکتری خود، توانست دکترای خود در رشته ادبیات دانشگاه تهران نائل آید. چیزی نگذشت که به عنوان دانشیار کار تدریس در دانشگاه تهران را آغاز کرد. از این زمان مرحله ای دیگر در زندگی او آغاز می شود، آن مرحله ای که او بسیار جدی تر از سابق همزمان با تدریس به تحقیق و نوشتن مشغول شد. در همین دوران، زرین کوب علاوه بر تدریس در دانشسرای عالی و دانشکده هنرهای دراماتیک، از حدود ۱۳۴۱ در عین حال به تدریس در دانشگاه های آکسفورد، سوربن، هند و پاکستان و همچنین در دانشگاه های کالیفرنیا و برینستون مشغول بود. این در حالی بود که او ساعتی از تحقیق و نوشتن دست برنمی داشت.

استاد بعد از انقلاب و در ۱۵ سال آخر عمرش، نزدیک به ۱۰ یا ۱۵ جلد کتاب نوشتند، آثاری که برخی از آنها با نهایت تاسف بنا به گفته برادر استاد مفقود شده اند. عبدالحسین زرین کوب، این استاد بزرگ و عاشق ایران در نهایت در سن ۷۷ سالگی در شهریور ۱۳۷۸ در تهران درگذشت.

کتاب دو قرن سکوت را در یادداشت «معرفی کتاب‌های ممنوعه» هم معرفی کردیم. پیشنهاد می‌کنیم این یادداشت را هم بخوانید.

چرا دو قرن سکوت؟

همانطور که اشاره شد، کتاب دو قرن سکوت بررسی و تحقیقی است درباره وقایع سیاسی و اجتماعی ایران از ورود اسلام به ایران تا تشکیل حکومت طاهریان. ما می‌دانیم خلاف نامی که برای کتاب انتخاب شده است، این دوران، دورانی حساس و بسیار پر تنش همراه با قیام ها و ایستادگی های ایرانیان در برابر خلفای بنی امیه و عباسیان بوده است. زرین کوب خود معتقد است، سکوت مورد نظر او نه سکون و خاموشی مردمان بلکه خاموشی خواسته یا ناخواسته زبان فارسی و سکوت محققان درباره حقایق این بازه زمانی است .

گفتار خود استاد این است: چرا نام کتاب را دو قرن سکوت گذاشتم و نه دو قرن آشوب و غوغا؟… چون در طی این دو قرن زبان ایرانی خاموشی گزیده بود و سخن خویش جز بر زبان شمشیر نمی گفت.

تفکر و اندیشه استاد درباره نام کتاب هر چه بود، این عنوان موضوع مجادلت ها و جبهه گیری های بسیار در میان مورخان و اندیشمندان شد.

بستن تبلیغ

دو قرن سکوت

نویسنده: عبدالحسین زرین‌کوب

انتشارات: انتشارات سخن

خرید کتاب

در سال 1330 پاورقی که پیش از آن در نشریه مهرگان و در اوج تفکرات ملی گرایانه به چاپ رسیده بود، در قالب کتابی مستقل تحت عنوان دو قرن سکوت، به چاپ رسید. کتاب بسیار سریع نایاب شد و چاپ اول آن به پایان رسید. درخواست ناشر برای چاپ دوم با مخالفت استاد همراه بود. وی تصمیم گرفته بود تحقیقی دوباره بر آنچه نوشته بود انجام دهد. 5 سال وقت صرف تحقیق شد. بالاخره در اردیبهشت 1336 کتاب بار دیگر از سوی انتشارات امیرکبیر منتشر می شود. او در مقدمه جدید نگاه خود به تاریخ . برداشت‌هایش در چاپ اول را مورد انتقاد قرار می دهد و می نویسد در چاپ اول « هر آنچه سخن شناسان و خرده گیران در باب چاپ سابق گفته بودند هر چه را وارد دیدم به منت پذیرفتم و در آن نظر کردم. در جایی که سخن از حقیقت جویی است چه ضرورت دارد من بیهوده از آنچه سابق به خطا پنداشته ام، دفاع کنم.»

او صراحتا اعلام می کند که تحت تاثیر جریانات سیاسی زمانه و خامی جوانی و احساسات میهن پرستانه، نتوانسته حقایق حمله اعراب و شکست ایرانیان را نشان دهد. از جمله مباحثی که زرین کوب در چاپ اول بدان اشاره کرده و موجبات اعتراض قرار گرفته بود، داستان کتاب سوزی توسط مسلمانان بود.

از آن زمان به بعد نویسنده دیگر تغییری در محتوای کتاب نداد. در آغاز انقلاب انتشارات جاویدان همان نسخه تصحیح شده را به چاپ رساند. این بار کتاب تنها یک هفته در کتابفروشی ها دیده شد، چرا که تمامی نسخه آن جمع آوری و خمیر گشت. اما این صورت ماجرا بود و کتاب به صورت زیراکس و افست و البته در خفا به وسیله افراد مختلف چاپ و در بازار کتاب های ممنوعه، کتاب 40 تومانی تا 7 هزارتومان به فروش رسید.

دو قرن و ده دهه

این کتاب پر ماجرا که در ابتدای چاپ برخی آن را تبلیغی به نفع ایران باستان و پر رنگ نشان دادن تاریخ قبل از اسلام می دانستند، پس از انقلاب سکوتی برای ۲ دهه را تجربه کرد و در نهایت ۲۰ سال پس از انقلاب مجوز قانونی برای چاپ کتاب صادر شد. نشر سخن که متولی این کار شده بود، چاپ نهم کتاب را با تفاوتی قابل تامل منتشر کرد.

نقد استاد مطهری بر کتاب

از جمله معروفترین آثار استاد مطهری که همچنان مورد استناد و بحث قرار دارد، کتاب خدمات متقابل ایران و اسلام است. دکتر مطهری در بخشی از کتاب نقدی دارد بر مطالب دو قرن سکوت. نقدی که بیشتر نگاه زرین کوب به چگونگی ورود اسلام به ایران را در برمی گیرد. در آن زمان و پس آن بسیاری تلاش کردند تا این دو متفکر بزرگ را در مقابل یکدیگر قرار دهند و تضاد آنها را در برخی مطالب کتاب را به مخالفتی گسترده تر بکشانند، اما شواهد نشان دهنده آن است که این نقد تنها گفتگوی و بحث دو عالم تاریخ و فلسفه با یکدیگر بوده است. دکتر روزبه زرین کوب در نزدیکی این اساتید با یکدیگر می گوید:

به نظر من تقابلی در نظر گاه این دو استاد وجود ندارد، آنها از دوستان نزدیک یکدیگر بودند و تا یک هفته قبل از شهادت آیت‌الله مطهری، ایشان در منزل مرحوم زرین‌کوب بودند و با هم مجالست داشتند. این اختلاف سلیقه هیچ‌گاه آنها را در تقابل با یکدیگر قرار نداد و حسن همنشینی آنها را زیر سوال نبرد.

این نقد همان تفاوت چاپ نهم کتاب توسط نشر سخن بود با چاپ های قبلی. نقدی که با اجازه دکتر زرین کوب در ابتدای کتاب به چاپ رسید.

چرا باید کتاب دو قرن سکوت را خواند؟

هر چه بود کتاب دو قرن سکوت، اثری بود پر مناقشه و حواشی بسیار. کتابی که شاید امروزه نیز همچنان نیازمند تحقیق و بررسی است. بی تردید مطالعه دو قرن سکوت با ما همان می کند که شاید هدف اصلی زرین کوب. یعنی نگاهی دوباره به ایران و حوادث و وقایع آن از آغاز شکل گیری تا زمان حاضر. کتاب ما را وادار می کند که خود دست به تحقیق زده تلاش کنیم تا حقایق بشناسیم و ایران اسلامی مان را بهتر درک کنیم.

درباره کتاب صوتی دو قرن سکوت

کتاب صوتی دو قرن سکوت به تازگی به صورت قانونی منتشر شده است. این کتاب را انتشارات آوانامه با گویندگی اکرم پریمون تهیه کرده است. بخش زیادی از کتاب‌های تاریخی این نشر را اکرم پریمون خوانده است.

بخشی از کتاب صوتی دو قرن سکوت را بشنوید.

دو قرن سکوت

نویسنده: عبدالحسین زرین‌کوب

گوینده: اکرم پریمون

انتشارات: آوانامه

خرید کتاب صوتی

نازیلا ناظمی

پژوهشگر تاریخ و تمدن باستان

من نازیلا ناظمی کارشناس ارشد تاریخ معاصر و کارشناس ارشد تاریخ و تمدن و زبان‌های باستان هستم. پس از گذراندن مقطع عالی به تحقیق درباره‌ی اسطوره‌های شرقی و فرق و باورها و نمادها و پژوهش در نسخ خطی پرداختم که همچنان ادامه دارد. تا به حال کتاب‌های نوروز ایرانیان، مردان قاجار (زندگی صدیق الدوله) و سه روز به آخر دریا (سفرنامه شاهزاده خانم قاجاری) از من به چاپ رسیده.

اگر این مطلب را دوست داشتید، پیشنهاد می‌کنیم که مطلب زیر را هم مطالعه کنید