جستار چیست ؟

زریناز دستجردی

30,386 بازدید

اولین‌بار در کلاسی با موضوع جامعه‌شناسی با جُستارنویسی آشنا شدم. آن موقع هنوز نمی‌دانستم جستار چیست. کلاس، تعاملی بود. همه باید محتوایی در قالب جُستار ارائه می‌دادیم و بعد آن را بررسی‌ می‌کردیم. دقیقه‌های اول کلاس، بعد از توضیحات استاد نمی‌توانستم نبود قیدوبندها را در این فرم برای نویسنده باور کنم. برای منی که آرزوی نویسنده‌شدن داشتم و از شروع‌کردن می‌ترسیدم و تقریبا تجربه‌ای نداشتم، جستار قالب امنی بود. قرار بود هرچه را می‌دیدم، بنویسیم. واقعیت و حس و برداشتی که داشتیم باید اساس نوشته‌مان باشد.

پاراگراف بالا شروع یک جستار است.

زمان در دنیای امروزی مسئله است و استفاده‌ی به‌صرفه از آن مسئله‌ای مهم‌تر. اگر شما هم کتاب‌خوانی هستید که وقت کافی برای خواندن موضوعات مختلف موردعلاقه‌تان ندارید یا نویسنده‌ای پاره‌وقت با ایده‌های زیاد هستید، جستار راه‌حل شماست. جستار قالبی است که در میان نویسنده‌ها و مخاطبان طرفداران زیادی دارد. برای همین تصمیم گرفتیم در این یادداشت درباره اینکه جستار چیست صحبت کنیم.

عنوان جستار از کجا آمده‌است؟

اولین کاری که برای دانستن پاسخ سوال جستار چیست باید بکنیم، واژه‌شناسی آن است. از اواخر قرن شانزدهم و اوایل قرن هفدهم مطابق با نیاز روز، نوشته‌هایی انتشار پیدا کردند که آزادی عمل بیشتری به نویسنده می‌دادند. اولین بار میشل دومونتنی از اسم “essai” برای اشاره به مجموعه‌ی نوشته‌هایش استفاده کرد. یک دهه بعد فرانسیس بیکن در انگلیس از معادل “essay” استفاده کرد. جستار ترجمه‌ی essay در زبان انگلیسی است که ریشه‌اش از فعل essayer در زبان فرانسه و به معنای تلاش و کوشش‌کردن است. بعدتر ژورنالیست‌های قرن نوزدهم برای این‌که روایت‌های شخصی‌تری از وقایع ارائه بدهند این قالب را رواج دادند. نویسنده‌ی جستار نتیجه‌ی جست‌وجو در زندگی روزانه‌اش و اصطلاحا تجربه‌ی زیسته‌اش را آزادانه و از دیدگاه شخصی‌اش می‌نویسد.

چرا جستار همان مقاله یا داستان نیست؟

جستار متنی است که با مقاله و داستان و جزوه و رساله متفاوت است و در عین حال با همه‌ی این‌ها اشتراکاتی دارد. نویسنده عامل ایجاد این تفاوت‌هاست. جستار نتیجه‌ی دیده‌شدن یک موضوع از نقطه‌نظر منحصربه‌فرد نویسنده است. اما لزوما نتیجه‌ای که نویسنده از موضوع گرفته باعث نوشته‌شدن جستار نمی‌شود. بسیاری وقت‌ها نویسنده حین نوشتن تجربه می‌کند و تنها تفاوتی که با مخاطب دارد این است که ایده اولیه از اوست و قلم در دست دارد. نویسنده در جستارنویسی آزادی مطلق دارد و می‌تواند ارزش‌گذاری کند. جستار ایده‌ای را بیان یا کاوش می‌کند که نظر خاص نویسنده است. ایده می‌تواند برگرفته از جزئی‌ترین اتفاقات روزانه باشد.

فرق جستار با مقاله و داستان در این است که در جستار می‌توانیم هم‌زمان روایتی را تعریف کنیم، قصه‌ای تخیلی بگوییم یا مسئله‌ای را تحلیل منطقی کنیم.

انواع جستار

جستار دوازده نوع دارد. دربار‌ه‌ی هریک از این انواع، در ادامه توضیحاتی می‌نویسیم.

۱. جستار متعین یا تعریفی (definition essay): در این نوع جستار، نویسنده معنای یک عبارت را توضیح می‌دهد. مفهوم بعضی واژه‌ها و عبارات، مثل غرور، به دیدگاه فرد وابسته است. این نوع نوشتار، سه بخش دارد: الف) بیان عبارتی که نویسنده آن را تعریف خواهد کرد؛ ب) دادن اطلاعات روشن و اساسی دربارۀ عبارت و تعریف نویسنده؛ پ) ذکر حقایق، مثال‌ها و حکایت‌هایی که مفهوم موردنظر را بهتر به خواننده می‌رساند.

۲. جستار انتقادی (critical essay): در این نوع جستار، نویسنده متنی را ارزیابی، تحلیل یا تفسیر می‌کند. او با ذکر شاهد و بیان استدلال، سعی می‌کند درون‌مایه‌ها یا ایده‌های نهفته در متن را کشف و آشکار کند.

۳. جستار روایی (narrative essay): این نوع جستار یک بن‌مایه (موتیف) یا نقطه‌ی مرکزی دارد که کل روایت حول آن شکل می‌گیرد و پیش می‌رود. جستار روایی شخصیت، رویداد و گفتگو (دیالوگ) دارد ولی با داستان کوتاه فرق می‌کند. داستان کوتاه برخلاف جستار روایی، حول بن‌مایه‌ای یکّه و ازپیش‌تعیین‌شده شکل نمی‌گیرد و با تعلیق و انتظار کشف، مخاطب را رها می‌کند. در جستار، با پایان نوشتار، چیزی برای کشف بیشتر باقی نمی‌ماند.

۴. جستار توصیفی (discriptive essay): در این نوع جستار بناست که چیزی توصیف شود. این چیز می‌تواند شیء، مکان، تجربه، شخص یا موقعیت باشد. در جستار توصیفی چیزها به‌صورت عینی و ملموس، مبتنی بر حواس پنجگانه، همچنین با وضوح بیان و دقت زبان توصیف می‌شوند. این خصوصیات موضوع را بر خواننده آشکار می‌کند و به او دستمایه‌ای برای درک روشن از چیز وصف‌شده می‌دهد.

۵. جستار توضیحی (expository essay): جستار توضیحی در تعریفی کوتاه و جامع، بررسی و ارزیابی یک ایده یا حتی استدلال برای اثبات آن است، به منظور فهم آسان‌تر آن ایده. نویسنده‌ی جستار توضیحی برای توضیح ایده از شیوه‌هایی چون تصویرسازی و تفسیر نیز می‌تواند بهره بگیرد.

۶. جستار اقناعی (persuasive essay): هدف از نوشتن این جستار، قانع کردن مخاطب است تا دیدگاه خاصی را بپذیرد یا کنش مشخصی انجام دهد. برای نگارش چنین جستاری، نویسنده باید ابتدا تحقیق کند و همچنین از تعصب‌ها و جانبداری‌های خواننده آگاه باشد. به‌علاوه پیش از آغاز نوشتن، باید تفاوت موضع و رویکرد هر دو طرف بحث را به‌خوبی و به‌روشنی درک کند. این‌گونه می‌تواند نظر خود را برای مخاطب اثبات کند و نشان دهد چرا دیدگاه مقابل نادرست است.

۷. جستار جدلی (argumentative essay): نویسنده در این نوع جستار برهان‌هایی از هر دو سوی یک مسئله‌ی مناقشه‌برانگیز بیان می‌کند. ممکن است هر دو دسته برهان به‌طور یکسان و متعادل نوشته شوند یا دیدگاه یک سوی مناقشه با استدلال محکم‌تری بیان شود. همه‌ی اینها به نویسنده بستگی دارد و اینکه کدام طرف را بیشتر حمایت می‌کند. مقدمات لازم برای نگارش جستار جدلی از جستار توضیحی بیشتر است. نویسنده در جستار جدلی نیازمند تحقیقات مفصل‌تری نسبت به جستار توضیحی است.

۸. جستار تحلیلی (analytical essay): هدف نویسنده‌ی این نوع جستار، توضیح جزءبه‌جزء یک موضوع، برای افزایش درک و آسان‌کردن فهم مخاطب است. در جستار تحلیلی، اجزای مختلف موضوع به‌صورت جداگانه بررسی می‌شوند تا کل موضوع بهتر دریافت شود.

۹. جستار علّی یا علت‌ومعلولی (cauase and effect essay): در این نوع جستار ابتدا دلایل (علت‌های) یک اتفاق بررسی می‌شود و سپس نتایج (معلول‌های) آن علت‌ها بیان می‌شود. جستار علت‌ومعلولی هم به‌صورت مستقل نوشته می‌شود و هم در دل انواع دیگر جستار، به‌اندازه‌ی یکی دو پاراگراف، می‌گنجد. در نوشتارهای علمی و دانشگاهی، از این نوع جستار برای سازمان‌دهی مطلب بسیار استفاده می‌کنند.

۱۰. جستار قیاس و تقابل (compare / contrast essay): نویسنده هنگام به‌کارگیری «قیاس» در نوشتار خود، عناصر مشابه را بررسی می‌کند و هنگام استفاده از «تقابل»، عناصر متفاوت را. بنابراین در جستار قیاس و تقابل، دو موضوع از طریق قیاس، تقابل یا هر دو، تحلیل می‌شوند. برای بهترنوشتن چنین جستاری، ابتدا باید دو یا چند موضوع انتخاب شوند که ارتباطی معنادار دارند. در این نوع جستار، بیان بدیهیات فایده‌ای ندارد، بلکه نویسنده تفاوت‌های نامحسوس یا شباهت‌ها غیرمنتطره را نشان دهد.

۱۱. جستار فرایندی (process essay): به بیان ساده، جستار فرایندی نوشتاری است که انجام کاری را به خواننده آموزش می‌دهد (مثل دستور پخت غذا). در این نوع جستار، نویسنده مراحل رسیدن به هدفی خاص یا ساخت محصولی مشخص را قدم‌به‌قدم شرح می‌دهد. این نوع جستارها معمولاً خطاب به افراد تازه‌کار یا بی‌تجربه نوشته می‌شوند.

۱۲. جستار تبیینی (explicatory essay): این نوع جستار برای توضیح و تفسیر متنی ادبی، مثل شعر، نمایشنامه، رمان یا داستان کوتاه به‌کار می‌رود. نویسنده در جستار تبیینی معمولاً جملات، ابیات یا قطعه‌های جداشده از آثار طولانی‌تر ادبی را بررسی می‌کند. در این جستار، مثل سایر جستارها، باید فرضیه‌ای (thesis) روشن و مشخص مبنا قرار گیرد. پیکره‌ی جستار بر این فرضیه متمرکز می‌شود و با نتیجه‌گیری به پایان می‌رسد. همچنین لازم است منبع قسمت‌های مختلف جستار هم ذکر شود تا ادعای اصلی محکم‌تر شده، استدلال نویسنده پیش برود.

جستارنویسی چه فایده‌ای دارد؟

نویسنده‌ای که همیشه با کلمات سروکار دارد ذخیره‌ی کاربردی‌ای از کلمات دارد و می‌تواند مطالب پیچیده و ایده‌هایش را ساده کند و برای مردم بازگو کند. سادگی جستار به معنای بی‌مایگی آن نیست، آن را پرکاربردتر می‌کند. مخصوصا که نوشته‌ای نسبتا کوتاه است، کمی بیشتر از هزار کلمه و این قالب با ویژگی‌های زندگی شلوغ امروزی سازگاری دارد.

جستارنویسی برای نویسنده هم فایده‌هایی دارد. تفکر انتقادی را پرورش می‌دهد. توانایی بحث کردن در مورد یک موضوع را تقویت می‌کند. مطلب‌هایی را که در ذهنش می‌گذرد، مرتب می‌کند. باعث ارتباط مفید با خواننده می‌شود. مزیت دیگری هم که برای نویسنده و مخاطب دارد این است که حس تنوع‌طلبی را ارضاء می‌کند. هر جستار نتیجه‌ی گسترش یک ایده‌ی جداگانه است و لزوما پیوستگی‌ای بین جستارهای مختلف یک نویسنده نیست. تکراری‌ترین ایده‌های زندگی روزمره‌مان هم می‌توانند ایده‌ای برای جستارنویسی باشند، مثلا تجربه‌ی اولین روز ورود به دانشگاه یا خاطره‌ای از کودکی.

جستارها می‌توانند در دسته‌بندی‌های مختلف قرار بگیرند. مثلا جستارهای شخصی از خاطرات و برداشت‌های شخص، جستارهای خودزندگی‌نامه‌ای، جستارهای معنوی و واشکافی تجربیات معنوی فرد از انواع جستار هستند. اما حالا که کمی با این موضوع آشنا شدیم که جستار چیست بهتر است با چند نمونه جستار هم آشنا شویم.

معرفی چند نمونه جستار

در زمینه‌های مختلف جستارهای تخصصی‌تری هم نوشته می‌شوند. از سال ۱۳۹۶ نشر اطراف در زمینه‌ی تخصصی روایت آغاز به کار کرد. کتاب‌های نشر اطراف ناداستان‌ها و جستارهایی از قصه‌های روزانه‌ای هستند که در آن‌ها زندگی می‌کنیم. هدف از انتشار این کتاب‌ها هم نشان دادن تاثیری است که این قصه‌ها در زندگی فردی و جمعی ما می‌گذارند.

نشر چشمه هم بخشی مختص ناداستان دارد. وقایع‌نگاری‌های الجزایر، نیایش چرنوبیل، نزدیک داستان و مرگ آقای سعدی در پاریس ناداستان‌های منتشرشده‌ی این نشر هستند.

‌

هفته‌ چهل و چند

نویسنده: فاطمه حجوانی

نشر اطراف

اطلاعات بیشتر و خرید

هفته‌ی چهل و چند مجموعه‌ایست از روایت‌های بیست زن امروزی که هر کدامشان در رشته‌ی متفاوتی تحصیل کرده است. نقطه‌ مشترک این زن‌ها مادر بودن است. هر کدام از تجربه‌‌ی مادری می‌گویند. از نگرانی‌ها و دلواپسی‌ها و خوشحالی‌های کوچک و امیدها و آرزوهایی که در جایگاه یک مادر دارند. از تغییراتی می‌گویند که در خود و سبک زندگی‌شان ایجاد کرده‌اند تا مادر بهتری باشند و فرزند خود را به شیوه‌ی بهتری تربیت کنند. در این روایت‌ها تعریفی از مادر نمونه داده نمی‌شود، بلکه از ارتباط تعریف‌ناپذیر مادری و فرزندی سخن گفته می‌شود.

‌

رست‌خیز

نویسنده: سید احمد برقعی

نشر اطراف

اطلاعات بیشتر و خرید

نشر اطراف قصد دارد هرسال مجموعه‌ای از جستارها و روایت‌هایی با محوریت ماه محرم در آستانه‌‌ی همین ماه ارائه دهد. نام این مجموعه کآشوب است و رستخیز دومین کتابش. راوی‌های این مجموعه در بیست و چهار روایت از تاثیری می‌گویند که ماه محرم بر آن‌ها می‌گذارد. از فضای روضه‌ها گرفته تا تجربه‌ی سفر پیاده به سمت کربلا. این مجموعه، روایت‌های شخصیت‌های عجیب و غریب و ماجرای کشف و شهودها و کرامت‌هایشان نیست، ساده‌ترین برخوردهای معنوی آدم‌هایی است از همین زندگی همیشگی.

‌

وقایع نگاری های الجزایر (ناداستان ۱۰)

نویسنده: آلبر کامو

مترجم: هانیه رجبی

نشر چشمه

اطلاعات بیشتر و خرید

آلبر کامو که او را به عنوان داستان‌نویس می‌شناسیم، در مورد زادگاهش الجزایر بیست مقاله دارد. او این مقالات را از سال‌های ۱۹۳۹ تا ۱۹۵۸ نوشته که در روزنامه‌ها و مجلات مختلف چاپ شدند. در سال ۱۹۵۸ بعد از بازبینی نهایی کامو، همه یک‌جا جمع‌آوری شدند و تحت یک مجموعه چاپ شدند. کاموی ناداستان‌نویس در این مجموعه بسیار ریزبین و منطقی ظاهر شده است. او در این مقالات از نرخ بیکاری و وضعیت آموزش و پرورش و وضعیت اقتصادی الجزایر آمارهای دقیق می‌دهد و بدون مشخص کردن مقصر، تحلیلی از شرایط و مدعی‌ها ارائه می‌دهد.

‌

کمونیسم رفت، ما ماندیم و حتی خندیدیم

نویسنده: اسلاونکا دراکولیچ

مترجم: رویا رضوانی

نشر گمان

اطلاعات بیشتر و خرید

این کتاب شرح تجربه‌ی زندگی زیر بار حکومت کمونیستی است. اسلاونکا دراکولیچ، روزنامه‌نگار اهل کرواسی، از دوره‌ی گره‌خوردگی زندگی خودش با کمونیسم و تاثیراتی که کمونیسم بر زندگی آشنایانش در کشورهای اروپای شرقی گذاشته و خود به چشم دیده‌است می‌گوید. او این تاثیرات را بسیار ماندگار می‌داند. دراکولیچ از زندگی‌های روزمره می‌گوید و جزئیات را تحلیل می‌کند و درک نسبتا روشنی از زندگی تحت حکومت استبدادی منتقل می‌کند.

‌

هیپی

نویسنده: پائولو کوئیلو

مترجم: مهدی آقامحمد زنجانی

بنگاه ترجمه و نشر کتاب پارسه

اطلاعات بیشتر و خرید

پائولو کوئیلو نویسنده‌ی برزیلی در کتاب هیپی از خاطرات جوانی‌اش می‌نویسد. از زمانی که برای راضی کردن پدر و مادرش که مخالف نویسنده‌شدنش بودند، برای تحصیل وارد مدرسه حقوق می‌شود. اما فضای مدرسه و رشته‌ی حقوق برایش دلپذیر نبود، بعد از یک سال از مدرسه خارج و با هیپی‌ها همراه می‌شود. هیپی‌ها گروهی از جوانان امریکایی در دهه‌ی ۱۹۶۰ بودند. آن‌ها به خاطر خشمی که نسبت به پیامد بعضی قوانین حاکم بر جهان داشتند، شیوه‌ی زندگی اعتراضی در پیش گرفتند. مخالف سرمایه‌داری بودند، به زندگی اشتراکی و عشق آزاد معتقد بودند و مدام در سفر بودند. کوئیلو در این کتاب جستارگونه از تجربه‌ی این نوع زندگی می‌گوید. از سفرها و طرز لباس‌پوشیدن و ترانه‌سرایی‌ها و ارتباطات بین خود و دوستانش می‌گوید تا خواننده‌ علاقمند، از نزدیک خاطرات او را لمس کند.

‌

مجله ناداستان ـ شماره ۰۰۳ ـ مردادماه ۱۳۹۸

نویسنده:

ناداستان

اطلاعات بیشتر و خرید

مجله ناداستان با شعار «از واقعیت نترسید» از اسفند سال ۱۳۹۷ آغاز به کار کرده و تا کنون سه شماره از آن منتشر شده است. در این مجله در هر شماره افراد مختلف ناداستان‌‌هایشان را درباره یک موضوع خاص می‌نویسند. ناداستان‌هایی هم از مجله‌ها و یا کتاب‌‌های خارجی بسته به موضوع ترجمه می‌کنند و یا از میان کتاب‌های مختلف انتخاب و بازنشر می‌کنند. در آخر هر شماره هم درباره اینکه ناداستان یا جستار چیست ، مطالب آموزشی مفید نوشته‌اند. شماره اول این مجله درباره خانه، شماره دوم درباره کار و شماره سوم هم درباره سفر است. علاوه بر مجله‌ای که به صورت هر دو ماه یکبار منتشر می‌شود، در سایت این مجله هم ناداستان‌های جذابی منتشر می‌شود که می‌توانید آن‌ها را هم در کنار مجله بخوانید. همچنین هر دو ماه یکبار این مجله در بخش فراخوان یک تجربه از همه می‌خواهد که تجربه‌های شخصی‌شان را در قالب جستارهای ۶۰۰ کلمه بنویسند. برای همین می‌تواند فرصت خوبی باشد برای کسانی که می‌خواهند جستارنویسی را شروع کنند و دوست دارند نوشته‌هایشان محک خورد.

این مجله را در یادداشت «از حوالی تا ناداستان» هم معرفی کردیم. در این یادداشت می‌توانید با مجله‌های دیگری که در آن‌ها جستار منتشر می‌شود، آشنا شوید.

‌

کتابگرد ۱۹

حالا که با چند نمونه کتاب و مجله‌ در حوزه ناداستان آشنا شدیم، به سراغ یک پادکست هم می‌رویم. پادکست کتابگرد در هر قسمت یک مهمان کتابخوان را دعوت می‌کند و در مورد کتاب‌ها با او حرف می‌زند. تلاش می‌کند دنیای کتاب‌هایش را بشناسد. بفهمد کتاب‌های محبوبش چیست. چه کتاب‌هایی را نصفه و نیمه رها کرده. داستان کتاب‌خوان شدنشان را می‌شوند و با عادت‌های کتاب‌خوانی او آشنا می‌شود. راوی کتابگرد، محسن پوررمضانی است و در نوزدهمین قسمت، میزبان آرش صادق‌بیگی بوده است.

آرش صادق‌بیگی کارهای متنوعی در حوزه نوشتن انجام داده. از نوشتن داستان نوجوان تا نوشتن فیلم‌نامه و ناداستان. سال ۱۳۹۵ برای مجموعه داستان «بازار خوبان» برنده جایزه کتاب سال شد. در حوزه مطبوعات هم فعال است. سردبیر سابق همشهری داستان بوده، سردبیر مجله سان، و مجله بادکوبه است و مدیرمسئول مجلهٔ ناداستان.

محسن و آرش در کتابگرد ۱۹ از دنیای ناداستان و اهمیت روایت حرف می‌زنند و آرش جستارهای موردعلاقه‌اش را معرفی می‌کند.

تهیه کتاب‌های آرش صادق بیگی

لینک‌های شنیدن کتابگرد در اپ‌های پادگیر

‌

در این یادداشت سعی کردیم تا حدی به این سوال پاسخ دهیم که جستار چیست اما بهتر است اعتراف کنیم که هنوز هم تعریف و مرزبندی دقیقی برای جستار مشخص نشده است. اما می‌تواند قالب خوبی برای نوشتن از تجربه‌های شخصی باشد. پس اگر فکرهای زیادی در سر دارید و دوست دارید راهی برای بیان آن‌ها پیدا کنید، پیشنهاد می‌کنیم از این قالب استفاده کنید. همچنین می‌توانید یادداشت «خواندن جستار را از کجا شروع کنیم؟» را هم بخوانید.

اگر این مطلب را دوست داشتید، پیشنهاد می‌کنیم که مطلب زیر را هم مطالعه کنید