بهترین آثار نادر ابراهیمی، نویسنده‌ای که دوست داریم

داستانی بلندتر با همان حس و حال است ولی پرش‌های زمانی ندارد و جز در بعضی یادآوری‌ها خطی است. زندگی یک زوج را روایت می‌کند که شخصیت اصلی یعنی گیله‌مرد، یک معلم ادبیات است. او فعالیت‌های سیاسی انجام می‌دهد و در یکی از سفرهای خود با دختری آذری به نام عسل آشنا شده و ازدواج می‌کند. گیله‌مرد و همسرش هر سه‌شنبه به دیدار کودک‌های بیمار می‌روند و این‌گونه به قول خود، در کمرکش هفته (سه‌شنبه) از بطالت رها می‌شوند.

در یک عاشقانه‌ی آرام شما با نثری شبیه به شعر روبه‌رو خواهید شد. نویسنده احساسات و عواطف خود را در قالب نامه به همسر خود منتقل می‌کند و از او می‌خواهد که عشق بین آن دو هیچ‌گاه دچار روزمرگی نشود. همان‌جا که می‌گوید: مگذار عشق به عادت دوست داشتن تبدیل شود!

این کتاب در سه فصل با عناوینِ باران رویای پاییز، پنج نامه از ساحل چم‌خاله به ستاره‌آباد، پایان بارانِ رویا نوشته شده و ماجرای دلدادگی پسر کشاورز به معشوقه‌اش هلیا است. آن دو از کودکی باهم بزرگ می‌شوند و همدیگر را بسیار دوست می‌دارند اما هلیا خان‌زاده است و خانواده‌اش با ازدواج او با پسر رعیت رضایت نمی‌دهند. آن‌ها به «چم‌خاله» فرار می‌کنند تا دور از خانواده‌هایشان زندگی را در کنار هم آغاز کنند اما پس از مدتی هلیا پسر را رها کرده و به شهرشان بازمی‌گردد. پسر سال‌ها در چم‌خاله می‌ماند و دست به نوشتن نامه‌هایی سوزناک برای هلیا می‌زند.

ماگویه‌ها و واگویه‌هایی از پسرک که در قالب دیالوگ‌های خیالی او با هلیا می‌باشد و رویاپردازی‌های او بسیار جذاب و خواندنی از آب درآمده است. هلیا تنها اسمی است که در این کتاب به‌کاربرده شده و مابقی اشخاص در این داستان نامی ندارند. نویسنده به جهت این‌که تقطیع زمانی سبب سردرگم شدن خواننده نشود ۳ زمان موجود در داستان (گذشته دور، گذشته نزدیک و حال) را نشان داده است.

نادر ابراهیمی به همان اندازه که خوب بلد بوده از عشق بنویسد، در زندگی هم عاشقانه زندگی کرد. چهل نامه‌ی کوتاه به همسرم دربردارنده‌ی چهل نامه از این نویسنده‌ی محبوب، به همسرش فرزانه منصوری است. در یکی از نامه‌های آمده در این کتاب می‌خوانیم:

داستان بلند هفت جلدی است که هر جلد آن شامل داستان جداگانه‌ای با تضادها و ماجراهای خاص خودش است. این ماجراها در ترکمن‌صحرا رخ می‌دهد و حال و هوای انقلابی دارد. جلد اول کتاب با نام گالان و سولماز، داستان عشقی است که به خاطر قوانین دو قبیله، ممنوع و ناپسند است. سرگذشت عشقی که بدون توجه به اختلافات دو قبیله بزرگ ترکمن، بین دو جوان، رخ داده است.

گالان، جنگجوی شاعری‌ست؛ او انتقام‌جو، بی‌رحم ولی درستکار است. سولماز زیباترین و باهوش ترین دختر صحراست، و بسیار مغرور نیز هست. عشق آن‌ها، عشقی جنون‌آمیز و منحصر به فرد است. جلد دوم کتاب با عنوان درخت مقدس سال‌ها پس از داستان گالان و سولماز را روایت می‌کند و شخصیت‌های اصلی این مجموعه؛ دکتر آق‌اویلر و همسرش را معرفی می‌کند. جلدهای بعدی کتاب به ترتیب با عناوین: اتحاد بزرگ، واقعیت‌های پرخون، حرکت از نو، تو هرگز از حرکت بازنخواهی ایستاد و هر سرانجام سرآغازیست؛ نوشته شده‌اند.

آتش بدون دود، یکی از درخشان‌ترین آثار نادر ابراهیمی است، که عنوان رمان‌نویس منتخب بعد از انقلاب را نیز برای او به ارمغان آورد. ابراهیمی براساس این رمان، سریالی تلویزیونی نیز با همین نام، ساخت که مخاطبان و علاقه‌مندان بسیاری را به خود جذب کرد.

این کتاب روایت ساده‌ای از تلاش‌های مردی است که به دنبال روزی حلال است و می‌خواهد سربلند و با عزت زندگی کند. داستان، از کشیدنِ آبِ حوض به دست ابن مشغله شروع می‌شود و از او مردی می‌سازد که از هر کار و هنری که در آن دستی داشته، بهره ببرد. از کار در چاپ‌خانه گرفته تا حساب‌داری حجره‌ی فرش‌فروشی و…

ابن مشغله از جمله زندگینامه‌های منحصر به فرد است که شیوه نگارش آن با بسیاری از آثاری که در این زمینه تألیف شده‌اند، متفاوت است. گریزهایی که نادر ابراهیمی در پاره‌ای از موارد به مسائلی همچون دوستی، صداقت در کار، مقابله با رانت‌خواری و… زده، در کنار تشریح جزء به جزء برخی از حوادث، آن‌قدر خوب و موثر است که خواننده را همراه خود به دل آن سال‌ها می برد و چنان با خود همراه می‌کند که انگار خود او به هر دری می‌زند تا کاری آبرومند دست و پا کند.

نادر ابراهیمی «ابوالمشاغل» را در ادامه‌ی کتاب «ابن مشغله»‌اش نوشته است و در آن بخش دیگری از زندگی خود را با قلم زیبا و بیان گیرایش بازگو کرده است:

«یادم نمی‌آید که در “ابن‌مشغله”، از همسفرِ سالیان سالم محمود فتوحی نامی بُرده باشم، و یادم نمی‌آید که اصولاً به این که محمود و من، در تمامیِ سال‌های شادی و غم، تقریباً پیوسته با هم بوده‌ایم، در جایی اشاره‌ای کرده باشم. شاید که حُرمتِ این دوستی ناب را در عصر نادوستی‌ها نگه داشتم. خدا می‌داند. امّا به هر حال، دیگر وقتِ نام بُردن است…»

صوفیانه‌ها و عارفانه‌ها جلد اول از تاریخ تحلیلی پنج هزار سال ادبیات داستانی ایران است و در دو فصل نوشته شده است. فصل اول، مقدمات و مکالمات که بیان سرگذشت داستان ایرانی در دل تاریخ می‌پردازد و در حکم پیشینه و مقدمه‌ای برای ورود به بحث اصلی است و فصل دوم، نمونه‌ها و لحظه‌های تحلیلیِ آن‌ها (تا حمله‌ی غُزها در قرن ششم) که نمونه‌های ادبیات داستانی این سرزمین را تا تاریخ یاد شده معرفی و بررسی می‌کند. در این کتاب آثار بزرگی همچون کشف المحجوب جلابی هجویری، بسطان العارفین، رساله‌ی قشیریه‌ی قُشیری نیشابوری معرفی و تحلیل شده‌اند.

قهرمان این رمان تخیلی‌ـ‌علمی، پدربزرگ، قربانی یک اشتباه است؛ اشتباه دوستانی مصلحت‌اندیش که فقط خیر او را می‌خواهند. اما این خیر‌خواهی، در عصر رایانه‌ها و لیزر‌ها و انرژی خورشیدی و اعضای مصنوعی و مهندسی ژنتیک به بهای گران تمام می‌شود، به از دست دادن پدربزرگ،‌ با آن سبیل‌های سفیدش، ‌حکایت نگاهش، با لبخند‌ها، خشم‌ها و مهربانی‌هایش، با فردیتش. فاجعه از اعتنا نکردن به حرف خود پدربزرگ آغاز می‌شود. که مرتب می‌گفت: «شما به چه حقی فکر می‌کنید که مصلحت مرا بهتر از خودم می‌دانید؟ چرا خود را مجاز می‌دانید به جای دیگران درباره‌ی منافعشان تصمیم بگیرید؟»

مجموعه‌ای از داستان‌ها و دلنوشته‌های نادر ابراهیمی است. شهر صبور، حساب پس انداز، افسانه‌ی باران، عقیق، شادی‌های از دست رفته، برخورد، کنگره جانوران، حکایت عبرت‌انگیز آن سه ماهی، رابطه، آن‌ها برای چه برمی‌گردند، تسلیم‌شدگان و آن‌سوی تسلیم، دوازده داستان این مجموعه‌اند که هرکدام فضای درونی خاص خود را دارند اما تم اصلی تمام آن‌ها «خیانت» است. در قسمتی از این کتاب می‌خوانیم:

«از آقامیرانجاه برایتان حرف می‌زنم. شاید بشناسیدش. شاید این شناختن به دردتان بخورد. آقامیر تحصیل‌کرده‌ی خارج و کتاب‌خوانده بود و شاید تنها کتاب‌خوان واقعی دهکده‌ی ما. علوم اجتماعی، تاریخ، ادبیات، فلسفه و روان‌شناسی خوانده‌بود و صاحب یک کتابخانه هم بود. آقامیر مهربان، مؤدب، نترس، سرسخت و فروتن بود. و هر صفت خوبی را به جای خودش داشت. ما به آقامیر خیلی احترام می‌گذاشتیم و دوستش هم داشتیم.

او یک ستاره‌ی روشن و پرنور بود در آسمان کاملاً بی‌ستاره‌ی دهکده‌ی ما. بعضی‌ها از او خواندن را یاد گرفتند و بعضی‌ها خواندن و نوشتن را. ما هرچه را که می‌خواستیم، از آقامیرانجاه می‌پرسیدیم. آن‌وقت‌ها با مهربانی جواب می‌داد و با سرسختی سعی می‌کرد که جوابش را یاد بگیریم. اما بعدها به‌تدریج حوصله‌اش از سادگی و کم‌دانشی ما سر رفت. در مقابل هر پرسش، کلی تحقیرمان می‌کرد تا جواب بدهد. و بعدها از دادن هر جوابی هم چشم پوشید. وقتی می‌پرسیدیم: «آقامیرانجاه! جنگ چه خاصیت دارد؟» و یا «آقامیرانجاه! بزرگ‌ترین شاعر ما کیست؟» با نفرت نگاهمان می‌کرد و می‌گفت: به چه درد شما می‌خورد که این‌ها را بدانید؟ بدبخت‌ها! شما باید فکر شکم و زیرشکم‌تان باشید.»

«براعت استهلال یا خوش‌آغازی در ادبیات داستانی» پژوهشی ادبی از نادر ابراهیمی در ادبیات داستانی است. معنا، تعریف و کارکرد خوش‌آغازی در ادبیات داستانی، انواع خوش‌آغازی، استهلال موضوعی، استهلال شخصیتی، استهلال زبانی و بیانی، استهلال فضایی و حرکتی، استهلال محتوایی، استهلال تصویری، استهلال بافتی، استهلال سبک، استهلال مرکب و ممزوج و گونه‌های دیگر استهلال و در نهایت بخشی با عنوان پایانه، فصل‌های این کتاب را تشکیل می‌دهند.

کتاب لوازم نویسندگی، نتیجه‌ی تدریس چندین ساله‌ی ابراهیمی در رشته‌های «ادبیات داستانی»، «فنّ فارسی‌نویسی»، «عناصر اساسی داستان»، «فیلم‌نامه‌نویسی»، «اصول پایه در زیبایی‌شناسی» و درس‌هایی در زمینه‌ی نقد و تحلیل هنر و ادبیّات است.

در مقدمه‌ی این کتاب از زبان نویسنده می‌خوانید:

«این کتاب که در طرّاحیِ نخستین، هفده جلد فرض شده، و برگه‌ها و جزوه‌های موجود هم همین عدد را پیشنهاد می‌کنند، به دلیل وضعیّتِ سنّیِ منِ نویسنده ممکن است که در حدِّ همین یک جلد بماند، به‌اضافه‌ی مقدار فراوانی برگه و یادداشت که تماماً متعلّق به انتشارات فرهنگان خواهد بود؛ و یا به‌دلیل یک‌دندگی و خیره‌سریِ غیرعلمیِ نویسنده، ممکن است که از مرز بیست جلد هم بگذرد؛ چرا که شخصاً و مستقلاً تصمیم گرفته‌ام تا لحظه‌ی به پایان رساندن این کتاب و کتاب «تاریخ ادبیّاتِ داستانی ایران از آغاز تا امروز» زنده بمانم.»

این کتاب اثر ناتمام نادر ابراهیمی است. قرار بود سه جلدی باشد، اما جلد سوم آن هیچ وقت منتشر نشد. در این کتاب دو جلدی نادر ابراهیمی درباره‌ی زندگی و شخصیت امام خمینی نوشته است و وحید یامین‌پور آن را خوانده است.