معرفی بهترین کتاب‌های شعر نو

طفلی به نام شادی شامل پنج دفتر شعر به نام‌های «زیر همین آسمان و روی همین خاک»، «هنگامه شکفتن و گفتن»، «از همیشه تا جاودان»، «شیپور اطلسی‌ها» و «در شب سردی که سرودی نداشت» است. برخی از اشعار این مجموعه‌ی سترگ شعر نو هستند. نام این مجموعه هم برگرفته از شعر دکتر شفیعی است که این روزها بسیار شهرت پیدا کرده است.

گوشواره‌های گیلاسی اشعار نو و عاشقانه و پراحساس مهسا ملک مرزبان است. این دفتر شعر مانند دفترچه‌ی خاطراتی می‌ماند که شاعر با ذکر تاریخ، احساسی که در آن روز خاص داشته، ثبت کرده است. خواننده پا به پای شاعر عاشقانگی‌های او را تجربه می‌کند. عشق شاعر هر لحظه قوی‌تر و روشن‌تر می‌شود و فصل که تغییر می‌کند جلوه‌های عشق او نیز تغییر می‌کند؛ فصلی به رنگ پاییز و فصلی دیگر به رنگ زمستان درمی‌آید. خواننده لطیف‌ترین احساسات زنان را می‌تواند در این مجموعه بخواند. دنیا از دریچه‌ی دید زنی عاشق زیباتر خواهد بود.

اشعار ملک مرزبان ساده و صمیمی هستند. زبان سرراست و توصیفات آشنایی دارند. در بعضی از اشعار اشاره‌هایی به برخی داستان‌ها یا فیلم‌ها می‌کند که به جذابیت شعرها می‌افزاید. نام کتاب نیز یادآوری داستان دختری با گوشواره‌های مروارید است و ملک مرزبان ضمن تداعی این داستان، به گذشته‌ی خودش نقبی می‌زند؛  زمانی که دخترکان با گیلاس برای خود گوشواره درست می‌کردند. البته این دختربچه هنوز در اشعار او زنده است و نقش اصلی دارد.

راوی دوم شخص روایت‌های شاعرانه‌ی شمس آقاجانی از مواجهه‌ی او با زندگی است. شاعر در گیرودار اتفاقاتی که در زندگی برایش رخ می‌دهد و دغدغه‌هایی که دارد، پرسش‌هایی در ذهنش مطرح می‌شود؛ پرسش‌هایی که بعضا پاسخی هم برایشان پیدا نمی‌کند. اما به آن‌ها جامه‌ی شعر می‌پوشاند تا خواننده را همراه خود کند و لحظه‌هایی تفکربرانگیز همراه با حظ هنری را برای او رقم بزند. 

این شاعرِ گاه فیلسوف، در برخی دیگر از لحظاتش به عشقش می‌اندیشد؛ عشقی که اکنون کنارش نیست و او می‌خواهد تمام تمنا و احساس خود را به معشوق نشان دهد. گاهی در میان فلسفه‌ورزی‌هایش هم به یاد این عشق می‌افتد و می‌خواهد او را در فلسفه هم بجوید.

منِ شاعر در برخی اشعار آقاجانی فراتر می‌رود و صدایی بلندتر و رساتر از خود او پیدا می‌کند. گویی با بسیاری از هم‌نسلان خود یکی می‌شود و می‌تواند از زبان آن‌ها سخن بگوید و داد بزند. بنابراین اشعار او روایت دردهای متولدین سال‌های ۴۵ تا ۵۵ در برهه‌ای خاص از ایران است؛ زمانی که همه ۴۰ سالگی را رد کرده و به ماندن یا رفتن می‌اندیشیدند. 

علیرضا روشن یکی از شاعران نوگرای معاصر محسوب می‌شود که در زمینه‌ی سرایش اشعار عاشقانه سرآمد است. اشعار او به دلیل اعتقادات و سبقه‌ی درویشانه‌ای که دارد، رنگ و بوی عارفانه دارد و عشقش نیز پاک و بی‌ریاست. عاشق در اشعار روشن اغلب به معشوق نرسیده و در فراق او می‌سراید. اشعار روشن در کتاب محو کوتاه هستند و اغلب از چهارپنج خط بیشتر تجاوز نمی‌کنند. روشن در اشعارش خواننده را دچار نوعی آشنایی‌زدایی گرم و دلچسب می‌کند؛ او در ابتدا خواننده را وارد فضایی ملموس و آشنا می‌کند و سپس با توصیف خاص خود، آن عنصر آشنا را دور کرده و با عنصری زیبا و جدید جایگزین می‌کند. کتاب محو برای عاشقان بهترین گزینه است تا با خواندن اشعار لطیف آن چند ساعتی خوش باشند و هر قسمت از آن را که خواستند برای معشوق بفرستند.

در دوره‌ای که جوانان کمتر با شعر معاصر ارتباط برقرار می‌کردند، رسول یونان به گونه‌ای شعر سرود و وارد فضای ادبی ایران شد که بسیاری از این جوانان قهرکرده با ادبیات را با شعر آشتی داد. او در اشعارش زبان خاصی دارد و به جرئت می‌توان گفت که در بین شاعران هم‌عصر خود یگانه است و سبک منحصربه‌فرد خود را نیز حفظ کرده.

اسکی روی شیروانی‌ها همان‌طور که از نامش پیداست، مجموعه اشعار شوخ و شنگ یونان درباره‌ی پدیده‌های مختلف پیرامونش، چون عشق، مرگ، فراق، کار، بیماری و… است. آن ویژگی‌ای که اشعار یونان را از سایر شعرها متمایز می‌کند، توصیفات بی‌نظیر او از مکان‌ها و چیزهایی است که اکنون در میان مردم جایی ندارند یا شلوغی‌ روزهایشان باعث می‌شود کمتر به آن‌ها دقت کنند؛ اما برای آن‌ها تداعی‌گر آرامش و خاطرات روزهای خوب‌اند؛ برای مثال اشاره‌ی او به مزرعه، باغ خرمالو، علفزار، دریا، جنگل، خیابان خیس از باران، پرنده‌های پشت پنجره، بالکن پر از گنجشک، پشت بامی رو به افق و… همه یادآوری لحظات خوب برای خواننده‌های خسته از زندگی در شهر و ملالت‌های روزانه است. در اشعار یونان، مرد عاشقی هرشب خیابان را پرسه می‌زند و به یاد معشوق به چراغ‌های خیابان می‌نگرد و سعی می‌کند قطعات وجود تکه‌پاره‌اش را با دیدن درختان و پرنده‌هایی که گویی کسی به آن‌ها نگاه نمی‌کند، جمع کند و خستگی‌هایش را در میان کلمات بیاورد تا از حجم آن‌ها کاسته شود.

مجموعه اشعار م. آزاد مجموعه‌ای است از چهار دفتر شعر: «دیار شب»، «آیینه‌ها تهی‌ست»، «قصیده‌ی بلند باد»، «با من طلوع کن» و «شعرهای تازه». 

آزاد هم با ادبیات کلاسیک ایران آشناست و هم به نوگرایی معتقد است. از این روی وی در تمام سال‌های سرودن با تلفیق زبان سنتی و نوعی مدرنیسم به زبان خاص خود در شعر رسید و کلامش از دیگر شاعران هم‌عصرش متمایز شد. او در وزن شعر نو فارسی تأثیرگذار بوده‌ است.

زبان روان و سلیس و واژگانی که در میان سطور شعر شاداب و پرخون او زندگی می‌کنند در کنار دانش شعری و ادبی آزاد، نوعی تشخّص به کار او می‌دهد که سبب می‌گردد خواننده و مخاطب از کنار شعر او به‌آسانی نگذرد.

به قول احمد شاملو در مقدمهٔ این کتاب: شاعر، یک راهنما، یک چراغدار است. وجدان بشری شاعر به او فرمان می‌دهد که یا دم فرو بندد و یا از تبلیغ یأس بپرهیزد. زیرا مسافرانی که او چاووش آنهاست، راهی دراز در پیش دارند. این کار بدان می‌ماند که به‌جای آب گوارای مطبوع، زهری خوشرنگ در جام کنیم و آن را در دسترس تشنگان بگذاریم… تشنه‌اند، می‌بلعند و می‌سوزند. و ما سوختن آنان را تماشا کنیم و درد بکشیم، و درد خود را چون زهری کشنده‌تر در جامی زیباتر در دسترس تشنگانی دیگر قرار بدهیم. و م آزاد از این دسته شاعران است.

کتاب جوانی‌ها مجموعه شعری از بیژن الهی شاعر، نقاش، مترجم ایرانی است. این کتاب شامل اشعار دوره‌ی جوانی الهی مابین سال‌های ۱۳۴۵ تا ۱۳۵۱ است؛ مجموعه‌ای که در طول زندگی او منتشر نشد، چراکه بیژن الهی در انتشار آثار خود طبعی سخت‌گیر و وسواس‌گونه داشت. صاحب‌نظران الهی را یکی از تأثیرگذارترین چهره‌های شعر نو فارسی قلمداد کرده‌اند. نوگرایی او از همان اشعار آغازینش پیداست و می‌توان نشانه‌های آن را در مجموعه‌ی جوانی‌ها که شامل اشعار دوره‌ی ابتدایی شعر او یا به‌تعبیر خودش اشعار جوان اوست، دید. کتاب جوانی‌ها از ده مجموعه تشکیل شده است. علاوه‌بر خصوصیات منحصربه‌فرد ادبی، افکار سیاسی الهی نیز در اشعار این مجموعه متبلور شده است. باور و نگاه عمیق بیژن الهی به مفهوم آزادی از طنین و تکرار این واژه در شعر او هویداست.

بکتاش آبتین در مورد مجموعه شعر در میمون خود پدربزرگم می‌گوید: «نام کتاب از عنوان یکی از شعرهای مجموعه برگرفته است و چون این عنوان برایم جالب بود به عنوان اسم کتاب هم آن را انتخاب کردم. من شعرهای زیادی درباره میمون دارم و به نوعی می‌توانم بگویم میمون حیوان مورد علاقه‌ام است و شاید دلیل دیگری نداشته باشد.» این کتاب شامل ۵۰ شعر سپید است که در فاصله سه سال سروده شده‌اند و برخی از آن‌ها نیز پیش از این در نشریات به چاپ رسیده‌اند. این کتاب شامل شعرهای عاشقانه، اجتماعی و مرگ‌اندیش است.

سجاد افشاریان خود به زیبایی و وضوح در مقدمه کتابش نوشته: «من به‌تازگی دیگر کارکردهای شعر را دریافته‌ام که مهم‌ترین‌شان امنیت است، ما همه در رگ‌های‌مان سعدی و خیام و شاملو و نصرت و اخوان و سپهری و مشیری و فروغِ درون داریم که حافظ ماست، باورم هست که من، ما و هر انسانی که ربطی به این خاک داشته باشد، در درون خود شعرهای بی‌شمار شخصی را خاطره ساخته، چنانکه یاد که یادش می‌افتد، گاهی در دل‌مان قند آب می‌شود، همین که کسی باشد که برایش دل به دریا بزنیم شعر است، امنیت است. دل آدمی با شنیدن کلماتی که باید، چنان احساس امنیت می‌کند و امن می‌شود، که هزار بنا که پیشکش کنید نمی‌شود. کافی است گمان کنیم فردایی نیست، بعد جلو آینه بایستیم و زیرلب زمزمه کنیم. حتا اگر برای من فردایی نباشد برای آن‌ها که دوست‌دارشان هستم، هست. مؤمنم که شعر امنیت است و پیام‌برِ امینِ حال خوب و دردهای بی‌صدای یک اجتماع.»

این کتاب شعر شامل پنجاه قطعه شعر است که نام خاصی ندارند و افشاریان آن‌ها را عددگذاری کرده است. درون‌مایه‌ی اشعار اسکارلت دهه‌ی شصت، عاشقانه و احساسی است. گویی با خواندن هر شعر خواننده فیلمی کوتاه را می‌بیند یا عکسی را از نظر می‌گذراند. هر شعر می‌تواند یادآور خاطره‌ای برای جوان معاصر با افشاریان باشد.

اشعار در قالب نو سروده شده‌اند و وزن و قافیه‌ی مشخصی ندارند. جملات کوتاه هستند و شعرها هم طولانی سروده نشده‌اند. مخاطب می‌تواند بدون اینکه خسته شود، شعرها را پشت سر هم بخواند و پس از هر کدام لحظه‌ای تامل کند یا لبخندی بزند. 

اشعار عباس کیارستمی درست مانند عکس‌های او هستند؛ ساده و موجز و زیبا. نمایشگر یک مسیر و درخت سروی که آن دور تنهاییِ‌ پر عظمتش را نشان می‌دهد. اشعار او همین‌قدر ساده و کوتاه هستند؛ هایکوهایی با ده واژه و پر از تصویر. کیارستمی راوی زندگی است. شعر او نیز مانند دوربینش زندگی را روایت می‌کند. اشعار او پر از تصویرهای خیال‌انگیز است. جای جای این اشعار کیارستمی به خواننده (یا بیننده) تلنگرهای امیدبخش می‌زند. در این اشعار بادی خوش می‌وزد و ستاره در شب سو سو می‌زند و مهتاب دشت را روشن می‌کند. تصویرگری‌های فائزه پورکمالی مکملِ اشعار کیارستمی در این مجموعه هستند.

کتاب شبانه ها در غیاب احمد شاملو سروده‌های سیدعلی صالحی، شاعر بزرگ معاصر ایران است. این کتاب حال و هوای شعرهای احمد شاملو را دارد، به‌ویژه شعر شبانه‌هایش. به همین دلیل نام این کتاب شبانه ها در غیاب احمد شاملو انتخاب شده است. صالحی از شاعرانی است که به سمت شعر موج ناب گرایش پیدا کرد و به نوعی از سردمداران آن محسوب می‌شود. او همچنین با نقض تقطیع سنتی و سطربندی کلاسیک در شعر سپید، پیشنهاد تقطیع هموار و مدرن را مطرح کرد. درواقع شعر گفتار با ساده کردن زبان شعر، بابی نو از شعر نو را پیش روی مخاطبان شعر باز کرد. اشعار صالحی حال و هوای خاص خود را دارد و واژه‌ها و موتیف‌ها و ترکیب‌های منحصر به فردی در آن‌ها به کار رفته. راوی این اشعار دغدغه‌مند است؛ او از جبر موجود شکایت می‌کند اما گویی می‌‌پذیرد که باید به دنبال اندک شادی موجود باشد و آن را از لابه‌لای جزئیات کوچک زندگی بجوید.

محمد مختاری از شاعران و پژوهشگران بنام معاصر ایران است. او در کتاب هفتاد سال عاشقانه، به تحلیل هفتاد سال شعر عاشقانهٔ ادبیات معاصر ایران می‌پردازد. در این هفتاد سال، هر ذهنی و هر شاعری به گونه‌ای و از زاویه‌ای به عشق گرویده است. و به بیانی عاشقانه گراییده است. عملکرد شعر معاصر نشان می‌دهد که دفتر شاعران این دوره مملو از اشعار عاشقانه و غنایی است که کمتر به آن‌ها پرداخته شده است. محمد مختاری در کتاب خود، این اشعار غنایی را بررسی کرده؛ اشعاری که به‌طور عام حاوی و حامل بار غنایی و حالت جذبه و رهایی و یگانگی شاعر با هستی عاشقانه پیرامون، آرمان، آرزو، مطلوب، حقیقت مطلق، طبیعت، خدا، کل جهان و… بوده‌اند. این اشعار دارای اهمیت هستند زیرا هم در شعر خود شاعر نقطه عطفی محسوب می‌شوند و هم در حرکت شعر معاصر. در این‌گونه دستاوردها، شاعر در گفت‌وگو و رابطه با معشوق، جامعه، جهان، خویشتن، شعر، عشق و… در پی چنان وحدتی است که تغنی و تغزل سرشار و نیرومندی را آشکار می‌سازد. خصلت اساسی همه آن‌ها رفتار عاشقانه شاعر با همه‌چیز، از راه زبان است. 

گاه شاعری از خوشبختی یا آزادی یا شعر یا انسان و… چنان عاشقانه و پی‌جویانه سخن گفته است که دریغ است در رویکردش تأمل نکنیم. در این تأمل آشکار می‌شود که عالی‌ترین لحظه‌های تغنیِ شاعران هنگامی است که با هر چه در جهان و زبان هست، رابطه‌ای عاشقانه برقرار می‌کنند. 

مختاری با ذکر عاشقانه‌ترین اشعار این هفتاد سال (۱۳۰۰ تا ۱۳۷۰) گلچینی از بهترین اشعار نو را برای خواننده جمع‌آوری کرده و با بررسی آن‌ها، ویژگی‌های اجتماعی و زبانی آن‌ها را برشمرده و چراغ راهی پیش روی شاعران آیندهٔ ایران برافروخته است.