نگاهی به زندگی و آثار عارف قزوینی
ابوالقاسم عارف قزوینی که به «عارف قزوینی» شهره است از چهره‌های شعری شاخص دوران مشروطه است و درخشان‌ترین آثار او را مربوط به همین دوران می‌دانند. او که درزمینه موسیقی نیز استعداد داشته به‌تدریج در هر دو حوزه فعال‌شده و به‌واسطه فعالیت‌هایش به‌تدریج به دیگران شناخته شد. عارف قزوینی همچنین صدایی خوش داشت و تسلطش بر موسیقی از او تصنیف‌ساز و موسیقی‌دانی قابل ساخته بود. شاعر بودن عارف و بهره بردنش از اشعار خود در تصنیف‌هایی که می‌ساخته از ویژگی‌های این تصنیف‌ها به شمار می‌آید که این امر اتفاقا در میزان گیرایی این آثار نیز بسیار موثر بوده است.
اگر این مطلب را دوست داشتید، پیشنهاد می‌کنیم که مطلب زیر را هم مطالعه کنید
انقلاب مشروطه و عارف قزوینی
او فرد دغدغه‌مندی بود و همین امر سبب می‌شد تا در زندگی نوع ویژه‌ای از رفتار را برگزیند. انقلاب مشروطه را می‌توان تاثیرگذارترین اتفاق بر زندگی او دانست تا جایی که تمام توان هنری خود را درزمینه موسیقی، شاعری و خوانندگی در خدمت این انقلاب درآورد و از فعالین آن محسوب می‌شد. این روند سبب شد تا او را از چهره‌های شاخص دوران مشروطه بدانند تا جایی که در مورد او گفته‌اند «به‌رغم اینکه در دوران مشروطیت به‌عنوان مقطعی از دوره قاجار، انواع متعددی از موسیقی با کارکردهای متفاوت به‌موازات یکدیگر بـه حیـات اجتمـاعی خـویش ادامـه می‌دادند، تصانیف ملی این دوره و در راس آنها تصانیف عارف قزوینی در نسبت با قـدرت و نظـام سلطه موضوعیت پیداکرده و در تثبیت مشروطیت و تقویت آزادیخـواهی مـوثر بوده‌اند. موسیقی عارف که واجد کـارکردی اجتمـاعی سیاسی اسـت به‌عنوان نماینـده موسـیقی مشروطه، موسیقی قاجار را از کارکرد شبه تاریخی خود در حرم‌سراها، محافـل و مجـالس خصوصی خارج کرده و در نسبتش با اجتماع و مردم به آن معنا می‌بخشد».
او هنر موسیقی را برای مردم عادی می‌خواست و در کارهایش به‌شدت به این امر پایبند بود. عارف وظیفه بیداری توده مردم را بر دوش خود گذاشته و از هنری که به‌خصوص درزمینه شعر داشت، در راستای تحقق بخشیدن به این وظیفه بهره می‌برد تا جایی که می‌توان گفت مضمون اغلب اشعارش بر محور همین موضوع‌ها می‌گردد و مقولاتی چون آزادی، وطن، مبارزه با جهل و خرافات و انتقادهای اجتماعی از عناصر اصلی آنها هستند.
اگر این مطلب را دوست داشتید، پیشنهاد می‌کنیم که مطلب زیر را هم مطالعه کنید
حس وطن‌دوستی در اشعار عارف قزوینی
در توصیف شعر عارف آورده‌اند «هر شاعری برای سرودن شعر علاوه بر به‌کارگیری زبان ملی تصویرهای هنری را از فرهنگ آداب‌ورسوم و یا گذشته تاریخی و اسطوره‌ای خود وام می‌گیرد و مفاهیم شعری خود را در قالب آنها مطرح می‌کند. بر همین پایه شعر و ترانه‌های عارف قزوینی را می‌توان از متونی دانست که عناصر فرهنگ و تمدن ایرانی در آن جلوه ویژه‌ای دارد، عناصری که درزمینه‌های گوناگون از جغرافیا گرفته تا تاریخ، اساطیر، زبان و مذهب مایه‌های قوی شعرش را تشکیل می‌دهند». همین ویژگی سبب شده تا اشعار او سراسر لبریز از حس وطن‌دوستی و عرق به میهن باشد.
اشعار و تصنیف‌های عارف در جنبش مشروطه چنان بودند که سبب ایجاد تحولی مشهود در روند و موجودیت اشعار و تصنیف‌های انقلابی شدند. زبان و ادبیات فارسی در تمام دوران نقشی پررنگ در هویت‌بخشی داشته است. عارف قزوینی را می‌توان ازجمله کسانی دانست که توجه به هویت، شاخصه‌های موثر در آن و تک‌تک عناصر این هویت‌بخشی توجه داشته است. او از این خصیصه استفاده کرده و شعر را وسیله‌ای بر حفظ آزادی و آزادگی می‌دانست و از آن برای تشویق و تهییج مردم به این امر و رهایی از وابستگی استفاده می‌کرد.
برخی معتقدند این نقش عارف در دوره مشروطه است که نام او را این‌چنین پررنگ در تاریخ حک کرده و نه قوت شعر و توانایی شاعری او و البته که این نظر مخالفانی نیز دارد. ازقضا همان دسته اول بر توانایی او در تصنیف‌سازی باور دارند. دکتر محمدرضا شفیعی کدکنی معتقد است «شعر عارف از عاطفه‌ای خالص به وطن سرشار است».
بستن تبلیغتصنیف از خون جوانان وطن لاله دمیده
تصنیف «از خون جوانان وطن لاله دمیده» از آثار مشهور عارف قزوینی است که نه‌تنها در آن زمان که بعدها هم بر سر زبان‌ها باقی ماند. گرچه خوانندگان متعددی این تصنیف را خوانده‌اند اما بیشتر ما آن را با صدای گیرای استاد شجریان شنیده و به خاطر داریم.
از خون جوانان وطن لاله دمیده
از ماتم سرو قدشان سرو خمیده
در سایۀ گل بلبل ازین غصه خزیده
گل نیز چو من در غمشان جامه دریده
چه کج‌رفتاری؛ ای چرخ
چه بدکرداری؛ ای چرخ
سرِ کین داری؛ ای چرخ
نه دین داری؛ نه آیین داری؛ ای چرخ!
تصنیف بهار دلکش
از ویژگی‌های بارز تصنیف‌های عارف قزوینی ماندگاری‌شان در یادها و تازه بودن آنها در عین گذر زمان است. گویی حرفی که زده زنگار نمی‌پذیرد و به‌مرورزمان از سکه نمی‌افتد. دیگر تصنیف مشهور او «بهار دلکش» است.
بهار دلکش رسید و دل به جا نباشد
از اینکه دلبر دمی به فکر ما نباشد
در این بهار ای صنم بیا و آشتی کن
که جنگ و کین با من حزین روا نباشد
صبحدم بلبل، بر درخت گل، به خنده می غمگفت:
مه جبینان را، نازنینان را، وفا نباشد
تصنیف باد صبا
همچنین تصنیف «باد صبا» که این نیز از تصنیف‌هایی است که به گوش آشناست.
باد صبا بر گل گذر کن
(گل گذر کن، گل گذر کن)
از حال گل ما را خبر کن
ای نازنین، ای مه جبین
با مدعی کمتر نشین
بیچاره عاشق، ناله تا کی
یا دل مده یا ترک سر کن (ترک سر کن)
شد خون‌فشان چشم تر من
پرخون دل شد ساغر من
ای یار عزیز مطبوع و تمیز
در فصل بهار با ما مستیز
آخر گذشت آب از سر من
ببین چشم تر من
تصنیف گریه مستی
همچنین از دیگر تصنیف‌های پرشور و احساس او می‌توان به تصنیف «گریه مستی» اشاره کرد.
گریه را به مستی بهانه کردم
شکوه‌ها ز دست زمانه کردم
آستین چو از چشم برگرفتم
جوی خون به دامان روانه کردم
از چه روی، چون ارغنون ننالم
از جفایت ای چرخ دون ننالم
چون نگیرم از درد چون ننالم
دزد را چو محرم به خانه کردم
دلا خموشی چرا؟
چو خم نجوشی چرا؟
برون شد از پرده راز (پرده راز، پرده راز)
تو پرده‌پوشی چرا؟
اگر این مطلب را دوست داشتید، پیشنهاد می‌کنیم که مطلب زیر را هم مطالعه کنید
آرامگاه عارف قزوینی
عارف سرانجام در سال ۱۳۱۲ شمسی درگذشت و در آرامگاه بوعلی سینا به خاک سپرده شد. از تصنیف‌های عارف قزوینی به‌کرات شنیده‌ایم. اگر مایل هستید بیشتر از خود او بدانید می‌توانید سری به کتاب «خنیاگر میهن: زندگی، نقد، تحلیل و گزیدۀ اشعار عارف قزوینی» بزنید که به اهتمام هما میوانی و درنتیجه تلاش جمعی از نویسندگان پدید آمده است. همچنین مهدی به‌خیال در کتابی تحت عنوان «سراینده رهایی ایران؛ یادنامه عارف قزوینی» به او پرداخته است. به‌خیال در این مجموعه تلاش کرده تا با بررسی هر آنچه در این سال‌ها پیرامون این شاعر وجود داشته به بررسی زندگی، شعر و تصنیف‌های عارف، جایگاه عارف در شعر و ادب عصر مشروطه، مناسبات عارف با معاصران بپردازد. این کتاب مجموعه گزیده‌ای است از مقالاتی جدید و آنچه تاکنون چاپ‌شده بودند که از این میان برخی‌شان بدون دخل و تصرف و برخی دیگر با بازنگری‌هایی در این مجموعه گنجانده‌شده‌اند. کدکنی در این کتاب از عارف به‌عنوان شاعر ملی ایران یادکرده است. کدکنی در مورد عارف، تصنیف‌سازی‌هایش و دنیای شعر معتقد است این عارف بوده که منزلت تصنیف را تا درجه شعر تعالی داده است. دکتر کدکنی بر این باور است که مقایسه‌ای میان تصنیف‌های موجود پیش از عارف و پس از او میزان این تاثیر را به‌خوبی مشخص کرده و در اهمیت نقش و سهم عارف در این حوزه تاکید خواهد کرد. همچنین کتابی با عنوان «اخبار عارف قزوینی در مطبوعات از دوره قاجار تا عصر حاضر» نیز به همت مهدی نورمحمدی تهیه‌شده که در آن به هر آنچه پیرامون عارف قزوینی و در ارتباط با او بوده است، می‌پردازد. اگر هم به خواندن تصنیف‌های او علاقه‌مندید می‌توانید کتاب «تصنیف‌های عارف قزوینی» را به‌صورت رایگان از طاقچه دریافت کنید.
اگر این مطلب را دوست داشتید، پیشنهاد می‌کنیم که مطلب زیر را هم مطالعه کنید
بستن تبلیغ
بنوشه فرهت
