توران میرهادی: مادر ادبیات کودک ایران

صدف کاظمی

8,627 بازدید

توران میرهادی را باید به عنوان یکی از مهم‌ترین و تاثیرگذارترین شخصیت‌هایی دانست که در طول سال‌های اخیر به کودکان ایران خدمت کرده است. او با تاسیس شورای کتاب کودک مرجعی برای شناخت بهترین کتاب‌های کودکان و نیز شناخت و درک صحیح ادبیات کودک بنا گذاشت. با منتشر کردن فرهنگنامه کودکان و نوجوانان، یکی از معتبرترین سری کتاب‌های مرجع را در ایران به دست کودکان رساند و با تاسیس و مدیریت مدرسه فرهاد، نشان داد که اصول تربیتی باید بر چه اساسی استوار باشند. او کتاب‌هایی تالیف کرد که راهنمای مادران، معلمان و تسهیل‌گران گروه سنی کودک و نوجوان است و کتاب‌هایی نیز درباره او منتشر شده است که نمایانگر سبک زندگی و تفکرات اوست. در این یادداشت نگاهی به زندگی و فعالیت‌های او می‌اندازیم و مروری بر کتاب‌هایش می‌کنیم.

زندگی نامه توران میرهادی

تولد و کودکی

توران میرهادی ۲۶ خرداد ۱۳۰۶ در شمیران تهران به دنیا آمد. پدرش یکی از مهندسانی بود که در پروژه راه‌اندازی راه‌آهن سراسری ایران فعالیت می‌کرد و مادرش، زنی آلمانی به نام گرتا دیتریش بود که در دانشگاه لودویگ ماکسیمیلیان مونیخ، هنر خوانده بود و در هنرستان کمال‌الملک، مبانی هنر و مجسمه‌سازی درس می‌داد. مادر، از علاقه‌مندان به زبان و فرهنگ ایرانی بود. در دوران کودکی دخترش، برای او قصه‌های برادران گریم و شعرها و ترانه‌های سرزمینش را می‌خواند و نشست‌هایی با حضور نویسندگان ایرانی ترتیب می‌داد تا دخترش را با ادبیات ایران آشنا کند. یکی از بهترین تجربیات او، خواندن شاهنامه در سن هفده‌سالگی و پیوند عمیقی بود که توران با این کتاب برقرار کرد.

مدرسه و تحصیلات

توران میرهادی به واسطه مادرش زبان آلمانی را فراگرفته بود. بعد از آن فرانسوی و انگلیسی نیز یاد گرفت. در سال ۱۳۲۴ وارد دانشکده علوم شد و به تحصیل در رشته طبیعی مشغول شد. در همین روزها بود که با بزرگانی مانند جبار باغچه‌بان و محمدباقر هوشیار، دو تن از فعالان سوادآموزی، آشنا شد. از باغچه‌بان راه و روش سوادآموزی را فراگرفت و به عنوان دانشجوی آزاد در کلاس‌های درس محمدباقر هوشیار که علوم پرورشی یاد می‌داد، حاضر می‌شد.

سفر به اروپا

آشنایی با باغچه‌بان و هوشیار، توران میرهادی را مصمم کرد تا علاقه‌اش را دنبال کند. او تصمیم گرفت به اروپا برود و در رشته علوم پرورشی و روانشناسی تحصیل کند. هرچند در ابتدا تصمیم داشت به سوئد برود، اما در نهایت، در سال ۱۳۲۵ به فرانسه رفت و از دانشگاه سوربن، در رشته روان‌‌شناسی تربیتی فارغ‌التحصیل شد. بعد در کالج سوونیه مشغول به تحصیل در رشته آموزش پیش‌دبستانی شد. این دوران آغاز آشنایی او با هنری والون و ژان پیاژه، دو روانشناس مشهور و پرآوازه‌ای بود که نظریه‌های بدیعی در حوزه آموزش و پرورش کودکان مطرح کردند.

بازگشت توران میرهادی به ایران و آغاز فعالیت‌ها

توران میرهادی در سال ۱۳۳۰ به ایران بازگشت. زمانی که به اروپا پا گذاشت، جنگ جهانی دوم تازه به اتمام رسیده بود و وقتی به ایران برگشت، شرایط ایران برای فعالیت‌های اجتماعی و فرهنگی مناسب نبود. به‌هرحال او تصمیم گرفت تا مدتی را در یک کودکستان سپری کند. این کار برای او، فرصتی برای انتقال تجربه‌هایش فراهم کرد. مدتی نیز در دبیرستانی که خودش درس خوانده بود، فرانسه یاد می‌داد. اما این فعالیت‌ها او را راضی نمی‌کرد و به دنبال انجام کار بزرگ‌تری بود. بنابراین تصمیم گرفت تا فعالیت‌هایش را گسترش ببخشد. در این میان، با جعفر وکیلی، از افسران روشنفکر دوران خود آشنا شد و ازدواج کرد و فرزندی به نام پیروز به دنیا آورد. اما یک سال بعد، همسرش پس از جریان کودتای سال ۱۳۳۲ اعدام شد.

کودکستان و مدرسه فرهاد

توران میرهادی با همراهی و حمایت پدر و مادرش توانست کودکستان فرهاد را در سال ۱۳۳۴ راه‌اندازی کند. او نام این کودکستان را به یاد برادرش که از دست داده بود، فرهاد نام نهاد. این کودکستان و روش‌های توران میرهادی برای اداره آن چنان جذاب بود که والدین بسیاری را به سمت خود کشاند. این موضوع سبب شد تا دست او برای راه‌اندازی مدرسه فرهاد در دو مقطع دبستان و راهنمایی باز باشد. ازدواج او با محسن خمارلو نیز سبب شد تا همراه و حامی تازه‌ای برای اداره کودکستان و دبستان فرهاد داشته باشد. مدرسه فرهاد در دهه‌های ۱۳۴۰ و ۱۳۵۰ به یک واحد تجربی برای آزمایش تعلیمات عمومی بدل شده بود. به این ترتیب ایده‌ها و دیدگاه‌های پیشرفته آموزشی در ابتدا در این مدرسه پیاده می‌شد و با توجه به بازخوردها، راهش را به نظام آموزش و پرورش باز می‌کرد.

اگر این مطلب را دوست داشتید، پیشنهاد می‌کنیم که مطلب زیر را هم مطالعه کنید

معرفی بهترین کتاب‌های مهدی آذریزدی

در ۶ دقیقه بخوانید

‌

شورای کتاب کودک

شورای کتاب کودک در ابتدا ایده‌ای بود که میان توران میرهادی و لیلی آهی (ایمن) مطرح شده بود. پس از مشورت با هم‌فکران و فعالان حوزه ادبیات کودکان، شورای کتاب کودک در سال ۱۳۴۱ پایه‌گذاری شد و فعالیتش را آغاز کرد. معصومه سهراب (مافی) مسئولیت تدوین و انتشار ماهنامه را برعهده گرفت و یک سال بعد، گزارشی تحلیلی از وضعیت کتاب‌های کودکان در ایران منتشر شد. گروهی برای بررسی و معرفی کتاب‌های خوب کودکان و نوجوانان تشکیل شد و شورای کتاب عضو گروه‌های بین‌المللی مانند دفتر بین‌المللی کتاب برای نسل جوان درآمد. سال ۱۳۵۸ طرح تالیف فرهنگنامه کودکان و نوجوانان مطرح شد و این فعالیت تا به امروز ادامه دارد.

شورای کتاب کودک در حال حاضر به کار تالیف فرهنگنامه کودکان و نوجوانان ادامه می‌دهد. همچنین هرسال، کارگاه‌هایی برگزار می‌کند و مخاطبان را با ادبیات کودکان و جنبه‌های مختلف آن آشنا می‌کند. گروه‌های داوطلبانه مختلفی نیز در شورا مشغول به فعالیت هستند و کتاب‌ها و نشریات مختلف منتشرشده را بررسی می‌کنند. در نهایت نیز فهرستی از کتاب‌هایی منتشر می‌‌کند که با معیارهای مشخص شده و استانداردها، کتاب‌های باکیفیتی هستند.

گروه‌های دیگر شورای کتاب کودک نیز با هدف ترویج کتاب و کتابخوانی و ارائه خدمات کتابخانه‌ای برای کودکان استثنایی و کودکانی با نیازهای ویژه فعالیت می‌کنند. کار بررسی آثار نویسندگان مختلف و اعلام نامزدی آنان برای جوایز مختلف مانند جایزه آسترید لیندگرن و جایزه هانس کریستین اندرسن نیز از جمله فعالیت‌های دیگر اعضای شورای کتاب کودک است.

‌

شورای کتاب کودک؛ از همکاری تا مشارکت

نویسنده: پریچهر نسرین‌پی

نشر کتابدار

اطلاعات بیشتر و خرید

پریچهر نسرین‌پی در کتاب شورای کتاب کودک؛ از همکاری تا مشارکت، به سراغ کارشناسان و اعضای شورای کتاب کودک و فرهنگنامه کودکان و نوجوانان رفته است و با آن‌ها درباره مسیری که طی کرده‌اند، صحبت کرده است. این اثر هم معرفی از مسیر دشواری است که شورا برای دست یافتن به الگوی کار مشارکتی طی کرده است و هم از فعالیت‌هایی می‌گوید که در نهایت کیفیت زندگی فرهنگی کودکان و نوجوانان را بالا می‌برد و آنان را با ادبیات آشنا می‌کند.

‌

آثار توران میرهادی و کتاب‌های به جا مانده از او

توران میرهادی یکی از اعضای هیات تالیف کتاب‌های درسی بود و در نگارش کتاب‌های تعلیمات اجتماعی، تاریخ، جغرافی و تعلیمات دینی چهارم دبستان، تعلیمات اجتماعی و دینی برای کلاس چهارم دبستان و گذری در ادبیات کودکان همکاری کرد. او همچنین نگارش کتاب‌های دو گفتار درباره کتابخانه‌های آموزشگاهی و نقش آن در ایجاد عادت به مطالعه، کتاب کار مربی کودک، برنامه کار سالانه مربی در مهد کودک و کودکستان، جستجو در راه‌ها و روش‌های تربیت و کتاب آنکه رفت، آنکه آمد را بر عهده داشت. این کتاب تنها اثر اوست که برای کودکان نوشته است. کتاب گفتگو با زمان نیز، مجموعه‌ای از مصاحبه‌ها و گفتگوهای توران خانم در طول مدت پنجاه سال است که در این کتاب طبقه‌بندی شده است؛ هر بخش از کتاب، به موضوع کاری یا فعالیتی که مورد علاقه او است، اشاره دارد.

پایان زندگی توران میرهادی

هرچند زندگی مادی توران میرهادی به پایان رسیده است، اما فعالیت‌های او، طرز تفکرش و نیز اصولی که سال‌ها پیش در امر آموزش و پرورش، بنیان‌ گذاشت، زنده و جاودان است و با پویایی به فعالیت‌های خود ادامه می‌دهد.

توران میرهادی معتقد بود که باید غم‌های بزرگ را به کار بزرگ تبدیل کرد و سراسر زندگی او، مصداق بارزی از همین جمله بود. تبدیل غم‌های بزرگ به کار بزرگ. از دست دادن همسرش، از دست دادن یکی از فرزندانش در جریان سیل، زندگی در دوران حساس تاریخی، سفر به اروپایی که بعد از جنگ به ویرانه تبدیل شده بود و وقایع ایران، همه او را بر آن داشت تا از تمام توان خود استفاده کند تا اندوه و رنجش را به چیزی ثمربخش بدل کند. او هجدهم آبان ۱۳۹۵ به دلیل سکته مغزی، در سن ۸۹ سالگی، چشم از دنیا فروبست.

یادبودها و گرامیداشت‌های توران خانم

در سال ۱۴۰۰ شهرداری تهران یکی از خیابان‌ها را به نام توران میرهادی نام نهاد. مستند توران خانم نیز به همت رخشان بنی‌اعتماد و مجتبی میرتهماسب ساخته شد. این مستند سال ۱۳۹۱ ساخته شد و تا سال ۱۳۹۵ و پایان عمر خانم توران میرهادی ادامه یافت. اولین اکران آن در ۲۶ خردادماه ۱۳۹۷، همزمان با سالروز تولد توران میرهادی بود. پیش از آن نیز در سال ۱۳۹۶ در تالار وحدت تهران، اجرایی با نام ادای دین به توران خانم به کارگردانی پردیس خسروی به روی صحنه رفت. بخشی از این مستند را در ادامه می‌توانید ببینید.

‌

بخشی از مستند توران خانم

‌

توران میرهادی در نگاه دیگران

توران خانم زن برجسته‌ای بود. همین موضوع نویسندگان و مولفان مختلف را برآن داشت تا با او گفتگو کنند و یا درباره او بنویسند. در ادامه این یادداشت به معرفی چند کتابی می‌پردازیم که درباره توران میرهادی، اندیشه‌ها، افکار و فعالیت‌های او نوشته شده است.

کتاب توران میرهادی

شهرزاد میرزایی در کتاب توران میرهادی با او به گفتگو پرداخته است و در این گفتگو به سراغ مسیری رفته است که او در طول این سال‌های سازندگی‌اش طی کرد. مسیر او، پر از سختی‌ها و فراز و نشیب‌های مختلف بود. اما خانم میرهادی با پشتکار، با استقامت و با ایمان و اطمینان به مسیر سازندگی که در پیش گرفته بود قدم برداشت و نتیجه کارش، هنوز ثمره‌های بسیاری به بار می‌آورد.

بخشی از کتاب صوتی توران میرهادی استاد برجسته آموزش و پرورش را بشنوید.

توران میرهادی استاد برجسته آموزش و پرورش شهرداد میرزایی

گوینده: رخشان بنی‌اعتماد

اطلاعات بیشتر و دانلود کتاب صوتی

‌

صلح را باید از کودکی آموخت

نویسنده: پریچهر نسرین‌پی

انتشارات کارگاه کودک

اطلاعات بیشتر و خرید

صلح را باید از کودکی آموخت، حاص گفتگویی میان پریچهر نسرین‌پی با توران میرهادی و نیز ناصر یوسفی است. دو چهره ایرانی که سال‌هاست در مسیر تعلیم و تربیت کودکان ایران قدم برمی‌دارند و فعالیت‌های پایداری انجام داده‌اند. در سال ۲۰۰۱ سازمان ملل متحد اعلام کرد که این دهه پیش رو را دهه صلح نام نهاده است. از همین رو نویسندگان به سراغ شخصیت‌هایی رفتند که در این زمینه فعالیت کرده‌اند.

در جلد دوم کتاب صلح را باید از کودکی آموخت نیز می‌توانید گفتگو با نوش‌آفرین انصاری (دبیر شورای کتاب کودک)، منیر پوراصلانی همایونی، نسرین مصفا و مریم احمدی را بخوانید.

‌

مادر و خاطرات پنجاه سال زندگی در ایران

کتاب مادر و خاطرات پنجاه سال زندگی در ایران اثری است که به کوشش سیمین ضرابی تدوین و منتشر شده است. این کتاب از خاطرات زندگی زنی آلمانی سخن می‌گوید که در ایران زندگی می‌کرد و تمام تلاش و توانش را برای تربیت و توانمند کردن فرزندانش به کار برد. او دیدگاه‌های جالبی درباره اهمیت آموزش و پرورش داشت که در زمان خودش، بسیار ارزشمند و اثرگذار بود.

کلام آخر

زندگی توران میرهادی حاصل ترکیب حکمت شرقی و خرد غربی بود. او از هر دو فرهنگی که در آن زیسته بود، آنچه را که نیاز داشتیم برداشت و اصولی برای زندگی طراحی کرد. اصولی که زندگی‌های بسیاری را به سوی تغییرات مثبت و تحولات پایدار سوق داد و تمام ابعاد و جنبه‌های مختلف زندگی را مانند زیست انسانی، محیط زیست، جنگ و صلح، آموزش و پرورش، فرهنگ و هنر، اخلاق شخصی و حرفه‌ای و … دربر دارد.

اگر این مطلب را دوست داشتید، پیشنهاد می‌کنیم که مطلب زیر را هم مطالعه کنید