بهترین کتاب‌های هوشنگ ابتهاج؛ پیر پرنیان اندیش ایران

9,238 بازدید

بعضی آدم‌ها با خود چیزی دارند که باعث می‌شود نشناخته دوستشان داشته باشی. یک خوی و منش منحصربه‌فرد، برق درخشانی در نگاه، حالتی در حرکت دست‌ها،‌ شیوه‌ی استوار نشستن،‌ یک مهربانی لایزال و یا چیزی درونی که دیده نمی‌شود اما از همین راه دور هم می‌توان حسش کرد؛ و این‌گونه تو مرید آنها خواهی شد، به دلت می‌نشینند و ‌دوستشان خواهی داشت. سایه یکی از همین آدم‌هاست. کسی که حتی اگر ندانی که کیست و چگونه است و احوالات خاص‌ترش چیست، بازهم دوستش داری؛ و وای به‌روزی که بشناسی‌اش. سایه روحی لطیف و قلبی رقیق دارد. چنانکه بارها پیش‌آمده در طول صحبت و یا شعرخوانی بغض گلویش را فشرده، ‌صدایش لرزیده و یا اشک بر گونه‌اش جاری‌شده است.

معرفی مختصر هوشنگ ابتهاج

امیر هوشنگ ابتهاج ششم اسفندماه ۱۳۰۶ در خانواده‌ای سرشناس در شهر رشت زاده شد. تحصیلات ابتدایی خود را در رشت گذراند، اما برای دوره‌ی دبیرستان به تهران کوچ کرد. از همان نوجوانی ذوق شعری داشت و اولین دفتر شعر خود را با عنوان نخستین نغمه‌ها در تهران منتشر کرد. اشعار این دفتر به عشق دختری به اسم گالیا بود، اما هرچه گذشت، با توجه به وضعیت جامعه، شعرهایش بیشتر رنگ اجتماعی و گاهی سیاسی به خود گرفت. در دهه‌ی پنجاه در رادیو ایران در برنامه‌ی گل‌ها مشغول به کار شد، اما با وقوع انقلاب ۱۳۵۷ به‌همراه محمدرضا شجریان، محمدرضا لطفی و حسین علیزاده از رادیو استعفا دادند. ابتهاج که همیشه مخالف سیاست‌های حاکم بر ایران بود، در سال ۱۳۶۲ به زندان افتاد. ذوق و استعداد شعری‌اش که او را به شاعری درجه یک تبدیل کرده، شناخت او از موسیقی و آواها، انس همیشگی‌اش با دیوان حافظ همه و همه دیدگاه و جهان‌بینی‌ای به ابتهاج داده است که دم را غنیمت می‌شمارد و از هر چیز به‌ظاهر کوچک و شاید بی‌اهمیتی کسب لذت می‌کند و همیشه به امیدداشتن توصیه می‌کند: امید هیچ معجزی ز مرده نیست/ زنده باش. ابتهاج که در غزل‌سرایی بیش از شعر نو مشهور است، سایه تخلص می‌کرد. وی در نوزدهم مرداد ۱۴۰۱ درگذشت.

اگر این مطلب را دوست داشتید، پیشنهاد می‌کنیم که مطلب زیر را هم مطالعه کنید

گوشه چشمی به اشعار عاشقانه هوشنگ ابتهاج

در ۶ دقیقه بخوانید

بهترین کتاب‌های هوشنگ ابتهاج

‌در ادامه این یادداشت به معرفی بهترین کتاب های هوشنگ ابتهاج پرداخته‌ایم؛ همراه ما باشید.

بستن تبلیغ

آینه در آینه

نویسنده: هوشنگ ابتهاج

انتشارات: نشر چشمه

خرید کتاب

سال‌های زیادی است که ناشران گوناگون دست به گزیده شعرهای شاعران اغلب معاصر می‌زنند. این گزیده‌ها که سلیقه‌ای است شاید نظر همه‌ی مخاطبان آن شاعر را نتواند جلب کند، مگر آنکه گزینش براساس منطق و معیار خاصی باشد. شفیعی‌کدکنی در مقدمه‌ی این گزیده نوشته است که مقصود اصلی‌اش ارائه‌ی نموداری از مراحل مختلف خلاقیت هنری او و نمونه‌هایی از تجارب گوناگون وی [ابتهاج] در عالم شعر و شاعری بوده است. بنابراین با چنین معیاری می‌توان سیر و سلوک شعری ابتهاج را واکاوی کرد.

پیر پرنیان اندیش؛ جلد اول

نویسنده:

انتشارات: انتشارات سخن

خرید کتاب

چند سال پیش کتابی تحت عنوان «پیر پرنیان‌اندیش» به همت میلاد عظیمی و عاطفه طیه به ثمر نشست که ماحصل گفتگوهای بی‌پایان و دل‌نشین با سایه است. سایه از خاطراتش گفته است و به‌نوعی تاریخ زمانه‌ی خود را در میان این خاطره‌ها به گوش ما رسانده است. علاوه بر این از چهره‌های مختلف دوره خود نیز در این کتاب سخن گفته و بسته به رابطه‌ی نزدیک‌تر و یا دورتر خود با آنها از اتفاق‌هایی که بینشان جریان داشته، چیزهایی را برای خواننده تعریف کرده است. او که با نیما،‌ شاملو، شهریار و… دمخور و هم‌نشین بوده است خاطره‌های تلخ و شیرین بسیاری با این بزرگان دارد که خواندنشان واقعا دل‌نشین است. این کتاب دوجلدی از آن کتاب‌هایی است که اگر قصد خواندنش کنید بی‌شک آن را بر زمین نگذاشته و یک‌نفس تا انتها پیش می‌روید. چنان شیرین نگاشته شده و چنان لفظ و بیان سایه در آن شفاف آورده شده که در همان حین خواندن بارها آرزو خواهید کرد که تمام نشود و حتی غصه این را خواهید داشت که اگر تمام شود، چه خواهید کرد؟ این کتاب بهترین گزینه برای آشنایی با سایه و درک محضر اوست. سایه در آن از دوستی‌ها، روزهای خوشی و ناخوشی،‌ دارایی و نداری،‌ از شیطنت‌های گروهی دوستانه، از دورهم بودن‌ها و همراهی‌ها و ناهمراهی‌ها گفته است. او روند شروع به کار خود در رادیو و اتفاق‌هایی که از سر گذرانده را نیز در این کتاب شرح داده است. او در این کتاب در میان تمام ماجراها و روزهایی که به شب رسانیده و شب‌هایی که صبح کرده از مجالست‌هایش با شهریار نیز بسیار گفته است.

پیرپرنیان اندیش؛ جلد دوم

نویسنده:

انتشارات: انتشارات سخن

خرید کتاب

از امیر هوشنگ ابتهاج شعرخوانی‌ها و مصاحبه‌هایی در دسترس است. دیدن آنها واقعا خالی از لطف نیست. حتی اگر کتاب را خواندید، بازهم آنها را ببینید. سایه چنان هر بار تازه است که حتی حرف‌های تکراری‌اش هم شنیدنی است. نه‌تنها در کتاب که در ویدئوهای موجود نیز حاضرجوابی ناشی از هوش او و طنازی‌اش به‌شدت هویداست. گفته بودند او را بایست «نگهبان خاطره‌های چند نسل» خواند.

شعرخوانی‌هایش را که ببینید با بغض او مشتی در گلویتان می‌کوبد. آنجا که می‌خواند «خانه دل‌تنگ غروبی خفه بود» دلتان می‌گیرد،‌ دلتان ناگهان به‌اندازه‌ی دل امیر هوشنگ ابتهاج تنگ می‌شود و وقتی به آنجا می‌رسد که «آه ای واژه‌ی شوم» آه کشیدنش روحتان را خراش می‌دهد، نیمی از آن را با خود می‌برد و باقی را زخم‌خورده رها می‌کند. شعرخوانی‌های همراه با موسیقی او نیز شنیدنی است؛ گرچه آن طنازی و نکته‌گویی‌های سخنرانی‌ها را ندارد و جدی‌تر است. آنجا که هم‌سو با آوای ساز می‌خواند با هر کلمه‌ای که از دهانش خارج می‌شود، ‌با هر مکثی که میان زخمه‌های ساز می‌گذارد، با هر نفسی که تازه می‌کند و هر آهی که از ته حلق می‌کشد، روحت پر می‌گیرد.

نخستین نغمه‌ها

امیرهوشنگ ابتهاج با نام شعری ه.ا. سایه اولین شعرهای خود را در دفتر شعری گرد آورد با عنوان نخستین نغمه‌ها. شعرهایی که بنا به گفته‌ی ناشرش، طاعتی، با اینکه اولین تجربه‌های شعری ابتهاج بود، در نوع خود اشعار محکم و نابی بود. شعرهای این دفتر شعری به سبک کلاسیک و عاشقانه سروده شده، چراکه ابتهاج در این سال‌ها (۱۳۲۵ سال چاپ نخستین نغمه‌ها) هنوز با نیما یوشیج آشنا نشده و طبیعتاً از شعر نو تأثیری نگرفته است.

سراب

دومین مجموعه شعر انتشاریافته از ابتهاج سراب نام داشت. این دفتر شعری حاوی شعرهایی در قالب چهارپاره است و در آن به احساسات و عواطف فردی می‌پردازد. در دفتر شعر سراب می‌توان ردی از سبک شعر نو دید، اما هنوز جدی نشده است، چراکه در دفتر بعدی، یعنی سیاه مشق، همه‌ی اشعارش در قالب‌های کهن است.

‌سیاه مشق

همان‌طور که پیش از این اشاره کردیم ابتهاج در قالب‌های کلاسیک هم شعرهای بسیاری سروده است. مجموعه شعر سیاه مشق شامل غزل، مثنوی، قطعه، رباعی و دوبیتی‌های موزون و دل‌نشینی است که ابتهاج در طی دهه‌های سی تا هشتاد سروده و از سوی نشر کارنامه به چاپ رسانده است. غزل عاشقانه و آمیختن آن با دنیای امروز، موسیقی دل‌انگیز، درانداختن مضامین نو در قالب‌های شعری کهن با روح لطیف و یگانه‌ی سایه در هم آمیخته و شعرهای این مجموعه را شکل داده که غزل‌های آن از بهترین‌ها در دوران خود است.

شبگیر

ابتهاج از این دفتر شعری به بعد تقریباً به مضامین اجتماعی و سیاسی روی آورده است. دفتر شعر شبگیر محصول روزهای پرتلاطم پیش از کودتای ۱۳۳۲ است. ابتهاج خود از مخالفان حکومت پهلوی بود. جالب است بدانید که وی همیشه حتی تا همین اواخر موافق تئوری سوسیالیسم بود و معتقد بود همچنان تنها راه پیشِ روی بشر امروز سوسیالیسم است.

چند برگ از یلدا

ابتهاج این مجموعه شعر خود را در سال ۱۳۴۴ منتشر کرد. از نگاه منتقدان این دفتر شعر راه تازه و بدیعی در شعر معاصر گشود.

یادگار خون سرو و تا صبح یلدا

از دیگر دفتر شعرهای سایه است که پس از انقلاب آنها را منتشر کرد، اگرچه انعکاس‌دهنده‌ی فضای فکری آن سال‌ها نیست. این دفترهای شعری ابتهاج بعدها در مجموعه‌ای به اسم راهی و آهی به‌صورت یکجا منتشر شده است.

تاسیان

مجموعه شعر تاسیان شامل ۸۷ قطعه شعر کوتاه به سبک و وزن شعر نو نیمایی است. بعضی از شعرهای این دفتر پیش از این منتشر شده، اما ابتهاج خود آنها را در این مجموعه گردآوری و نشر کارنامه آن را چاپ کرده است. وقتی کتاب منتشر شد مهدی یزدانی‌خرم در یادداشتی آن را معرفی کرد و در آنجا به معنای کلمه‌ی تاسیان نیز اشاره کرد. تاسیان «گویا به حالتی می‌گویند بعد از مرگ، سکراتی که بعد از رهاشدن انسان به آن دچار می‌شود. شاید مترادف تولد باشد در جهان فانی. منتها با درکی همه‌جانبه و غیر قابل اغماض.»

بانگ نی

عنوان مجموعه شعری از ابتهاج است که اول بار ۱۳۸۶ منتشر شد. همان‌طور که از عنوان این کتاب برمی‌آید مثنوی‌ای است که شاعر طی دو دهه‌ی ۱۳۴۰ تا ۱۳۶۰ آن را سروده است. ابتهاج با توجه و تأکید بر آرمان‌ها و رنج‌های انسان معاصر به زندگی بشر امروزی می‌پردازد. پژوهشگران حوزه‌ی شعر معاصر با خواندن این کتاب می‌توانند سیر اندیشگانی ابتهاج را در دو دهه مشاهده کنند.

حافظ (به سعی سایه)

معروف و شاید بهترین تصحیح دیوان حافظ نسخه‌ی غنی و قزوینی باشد، اما گاهی هم می‌شود که نسخه‌های دیگر گره از اشعار حافظ باز می‌کنند. هوشنگ ابتهاج سال‌های متمادی با دیوان حافظ انس و آشنایی داشته، چه‌بسا ذوق و استعداد غزل‌گویی‌اش هم به دلیل الفت دیرینه‌اش با غزل‌های حافظ باشد. نتیجه‌ی این انس و الفت در نهایت فراهم‌کردن تصحیحی از دیوان حافظ شد. ابتهاج که در این راه از راهنمایی‌های شفیعی‌کدکنی نیز بهره گرفته است توانسته نسخه‌ای منقح و پسندیده به دست بدهد که در نوع خود بسیار ارزشمند است.

یادنامه‌ی تومانیان

هوهانس تادئوسی تومانیان (۱۸۶۹ـ۱۹۲۳) شاعر، داستان‌نویس، روزنامه‌نگار و فعال اجتماعی ارمنی بود که به‌دلیل آثار شاعرانه‌اش در دنیای ادبی شناخته شده است. از وی همچنین به شاعر ملی ارمنستان یاد می‌شود. این یادنامه را هوشنگ ابتهاج و نادر نادرپور به فارسی برگردانده‌اند و نشر چشمه آن را چاپ کرده است.

هدیه

اگر ماجرای کتاب هدیه را بدانید شاید شما هم این کتاب را برای هدیه‌دادن انتخاب کنید. در سال ۱۳۴۸ ابتهاج گزیده‌ای از اشعار خود را به کتابت و خوش‌نویسی استاد عبدالله فرادی گردآوری می‌کند و به‌شکل هدیه و ارمغانی به هما اعلم، همسر عموی خود، تقدیم می‌کند. این کتاب را که فقط یک نسخه بوده است، سال‌ها بعد، بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار به‌صورت عکس از صفحات نسخه‌ی اصلی در ۱۰۸ صفحه به چاپ می‌رساند، تا دوست‌داران شعر ابتهاج و هنر خوش‌نویسی هدیه‌ای را به‌صورت یکجا در کتاب‌خانه‌ی خود داشته باشند یا به دیگری هدیه بدهند.

راهی و آهی (منتخب هفت دفتر شعر)

این کتاب هم از جمله گزیده شعرهای ابتهاج است که از هفت دفتر شعری سراب، شبگیر، زمین، چند برگ از یلدا، یادگار خون سرو، سیاه مشق و راهی و آهی انتخاب شده است. همچنین مقاله‌ی غلامحسین یوسفی با عنوان «سنگی به زیر آب» را که پیش از آن در چشمه‌ی روشن چاپ شده و درباره‌ی ساختار غزل‌های ابتهاج است، بر ابتدای این گزیده گذاشته‌اند.

کتاب صوتی تا صبح شب یلدا

اگر نام هوشنگ ابتهاج را در گوگل جست‌وجو کنید در قسمت ویدئو یکی از ویدئوهایی که وجود دارد شعرخوانی ابتهاج در کنار تارنوازی محمدرضا لطفی است. اگر از آن دسته کسانی هستید که دوست دارید شعر‌های معاصر را با صدای شاعرش بشنوید، تا صبح شب یلدا از جمله مجموعه‌های صوتی است که ابتهاج تعدادی از شعرهای خود را خوانده و البته که موسیقی‌های مشهور هم در پس‌زمینه‌ی صدای ابتهاج صداگذاری شده و شنیدن آن را دل‌نشین‌تر کرده است. نی داوود تولیدکننده‌ی این کتاب صوتی است.

ای عشق همه بهانه از توست (تحلیل و گزیده‌ی اشعار سایه (هوشنگ ابتهاج))

در ترازوی نقد نام مجموعه‌ای است که انتشارات سخن پرونده‌ی آن را سال‌ها پیش گشود و هدف از آن معرفی شخصیت‌های ادبی براساس نقد و تحلیل‌های منتقدان است و همچنین در پایان گزیده‌ای از آثار آن شخصیت ادبی را نیز به دست می‌دهد. ای عشق همه بهانه از توست به اهتمام سارا ساور سفلی اشعار سایه را در ترازوی نقد گذاشته است. در این کتاب خاطراتی از بزرگان درباره‌ی ابتهاج آورده شده و نیز مقالات و یادداشت‌هایی که علاوه‌ بر اینکه به تحلیل شعر ابتهاج کمک می‌کند، نموداری از نقد ادبی معاصر فارسی را هم ترسیم می‌کند.

‌سخن آخر

در این یادداشت، به معرفی و بررسی بهترین کتاب‌های هوشنگ ابتهاج پرداخته‌ایم. ابتهاج، شاعر و نویسنده‌ای برجسته در ادبیات معاصر ایران، با آثار خود نه تنها بر فرهنگ و ادبیات کشور تأثیر عمیقی گذاشته، بلکه به یکی از چهره‌های مهم شعر فارسی تبدیل شده است.

در پایان، باید گفت که آثار هوشنگ ابتهاج به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین شاعران معاصر ایران، همچنان در دل مخاطبان خود جای دارند و احترام زیادی را از آنِ خود کرده‌اند. کتاب‌های او نه تنها در ایران، بلکه در سطح جهانی نیز شناخته‌شده‌اند و مطالعه آن‌ها می‌تواند به درک بهتر زبان و ادبیات فارسی کمک کند.

طاقچه دریچه‌ای است به دنیای کتاب‌های الکترونیکی؛ جایی که با یک کلیک، به دنیایی از داستان‌ها، دانش و تجربه‌های تازه قدم می‌گذارید. هر زمان و هرجا که بخواهید، می‌توانید کتاب دلخواهتان را در فروشگاه کتاب طاقچه پیدا کنید و بی‌درنگ مشغول خواندن شوید. لذت یک کتابخانه‌ی همیشه در دسترس را با خرید کتاب در طاقچه تجربه کنید!

پی‌نوشت: بخشی از یادداشتی که مطالعه کردید، به قلم بنوشه فرهت، نویسنده‌ی بلاگ طاقچه بود.

9,238 بازدید