قانون کپی رایت چیست؟
امروز، سالروز تصویب قانون کپی رایت در ایران است. به این بهانه، تصمیم گرفتیم که یادداشت مختصری دربارۀ مفهوم و تاریخچۀ حق تکثیر داشته باشیم.
۴۹ سال پیش در چنین روزی، یعنی در ۱۱ دی ماهِ سال ۱۳۴۸، برای اولین بار قانونی در ایران تصویب شد که در مسائل حقوقیِ آن زمان، موضوعِ جدیدی بود. قانونی که امروز ما آن را با نام قانون کپی رایت می‌شناسیم. متنِ کامل این قانون، در بهمن ماهِ همان سال در روزنامه‌های رسمی کشور هم منتشر شد.
معنی کپی رایت چیست؟
آنچه ما در زبانِ فارسی با عنوانِ «حق تکثیر و انتشار» یا همان کپی رایت می‌شناسیم، در زبانِ انگلیسی به‌صورت copyright نوشته می‌شود. درواقع این کلمه از کنارِ هم قرارگرفتنِ دو کلمۀ copy (به‌معنای نسخه‌برداری کردن، کپی‌کردن) و right (به‌معنای حق) پدید می‌آید.
کپی رایت یا حق تکثیر دقیقاً چیست؟
«هرگونه تکثیر، اسکن یا کپی‌برداری از تمام یا بخشی از مطالب این کتاب حتی با ذکر منبع، بدون اجازۀ کتبی ناشر ممنوع است و پیگرد قانونی دارد.»
جملاتی نظیرِ جمله بالا را معمولاً در جلد کتاب‌ها (و البته باقیِ محصولاتِ هنری و فرهنگی) می‌بینیم. این جمله، یا انواعِ مشابهِ آن، جمله‌ای است که هدفِ آن حفاظت از زمان، تلاش و ابتکارِ خالق اثر است و کپی رایت نام دارد. کپی رایت در ایران، تلاشی قانونی است در جهتِ حمایت از حقوقِ مادی و معنوی پدیدآورندۀ یک اثر. این حق، شامل حق نشر، پخش، عرضه و اجرای آن اثر و درواقع حقِ بهره‌برداری مادی و معنوی از آن است.
این قانون، در دی ماه سالِ ۱۳۴۸ به تصویبِ شورای ملی آن زمان رسید که درواقع نسخۀ ترجمۀ متنِ کنوانسیون برن بود. کنوانسیونِ برن، عهدنامه‌ای جهانی است در جهتِ حفظ آثار ادبی و هنری که در ادامه دربارۀ آن بیشتر توضیح خواهیم داد.
داستان کپی رایت از کجا شروع شد؟
زمانی که برای اولین بار گوتنبرگ ماشین چاپ را در قرن ۱۵ اختراع کرد، عملیاتِ چاپ‌کردن بسیار کند بود. در نتیجه کپی‌کردن کتاب و اسناد و مدارک در دستۀ کارهای بسیار دشوار محسوب می‌شد. به‌مرور زمان فرآیندِ چاپ بسیار سریع‌تر شد و مردم این توانایی را پیدا کرده بودند که کتاب‌ها را با تعدادِ بیشتری و در مقیاسِ وسیع‌تری دوباره تولید کنند.
این موضوع ادامه داشت تا اینکه بریتانیایی‌ها در سال ۱۷۰۹ اساسنامۀ کپی رایت را مطرح کردند که هدف آن محافظت کردن از آثار در برابرِ کپی‌شدن و فروخته‌شدن بود. طبقِ این اساسنامه نویسنده می‌توانست انتخاب کند که چه ناشرانی یا افرادی می‌توانند کارهای او را کپی کنند.
اگر دوست دارید کتاب‌های رایگان را به صورت قانونی و با رعایت کپی رایت دانلود کنید، سری به صفحه‌ی کتاب رایگان در سایت طاقچه بزنید. حتما کتاب‌های جذابی پیدا خواهید کرد.
حقوق جانبی کپی رایت
به‌مرور زمان در بریتانیا این اساسنامه کمی تغییر کرد و دقیق‌تر شد. به‌عنوان مثال، امکانی برای نویسندگان و باقی افراد خلاق و صاحب اثر ایجاد شد که بتوانند برای زمانی که برای تولید یک اثر خلاقانه سپری می‌کنند، دستمزدی دریافت کنند. این دستمزد در اساسنامه کپی رایت در کشورهای خارجی، به زمان‌های «کار و مهارت» معروف است.
کپی رایت در کشورهای دیگر
بعد از آنکه بریتانیا قانون کپی رایت را تصویب کرد، در کشورهای دیگر هم مثل آلمان و فرانسه به‌شکلِ عمیق‌تری مطرح شد. آن‌ها حق تکثیر و انتشار آثار را حقِ طبیعی هر انسان می‌دانستند و این قانون را با نامِ «حقوق نویسنده» در کشورِ خود تصویب کردند. پس از آنکه این قانون فراگیر شد، در سال ۱۸۸۶ در شهر برنِ سوئیس، معاهده‌ای بین‌المللی تصویب شد که با نامِ کنوانسیون یا اساسنامۀ برن معروف است.
اساسنامه بین‌المللی برن
اساسنامه برن، درواقع قانونِ جهانی کپی رایت است که از آثار حقوق پدیدآورندگان کشورهای عضو آن حمایت می‌کند. این قانون درواقع می‌گوید که چه کسی، چگونه و در چه شرایطی می‌تواند از آثار هنرمندان بهره ببرد.
همه کشورهای عضو این اساسنامه، باید با آثار پدیدآورندگان سایر کشورها، همچون آثار کشورِ خود رفتار کنند. مثلاً اگر اثری از یک نویسنده فرانسوی، در انگلستان به‌صورتِ غیرقانونی کپی شود، کشور انگلستان باید از حقوقِ نویسنده فرانسوی، مانندِ نویسنده‌ای انگلیسی محافظت کند.
در حال حاضر، ۱۶۵ کشور یعنی حدود ۹۰ درصدِ کشورهای دنیا عضو این اساسنامه هستند. تاریخ انقضای اساسنامه برن شاملِ سال‌های زندگیِ خالق اثر و ۵۰ سال بعد از مرگِ او می‌شود.
کتاب الکترونیکی و کپی رایت
قانون کپی رایت برای کتاب الکترونیکی نیز صادق می‌کند. زمانی که یک کتاب آماده چاپ می‌شود، نویسنده قراردادی با ناشر می‌بندد که در آن از حقوقِ نویسنده و ناشر گفته شده است. بعضاً در این قراردادها ممکن است نویسنده، اجازه انتشار کتاب خود را به‌صورت کتاب الکترونیکی یا صوتی ذکر نکرده باشد. بنابراین، بسیار پیش می‌آید که نویسندگان یا ناشران به دلایلی مختلفی اجازه انتشار کتاب الکترونیکی یا صوتی را ندهند.
طاقچه، کتاب‌هایی را در اختیار مخاطبان قرار می‌دهد که نویسنده یا ناشر، اجازه انتشار آن کتاب را به‌صورت الکترونیکی داده باشند.
اگر می‌خواهید بدانید که چرا طاقچه همه کتاب‌ها را ندارد، پیشنهاد می‌کنیم یادداشت «چرا همه کتاب‌ها را نداریم؟» از وبلاگ طاقچه بخوانید.
قانون کپی رایت، قانونی است که هدفِ آن حمایت از حقوق پدیدآورنده یک اثر و همچنین ناشران آن‌ها است. طاقچه همواره تلاش می‌کند که با حفظ حقوقِ ناشر و نویسنده، کتاب‌ها را به‌صورتِ قانونی منتشر کند. امیدواریم با خرید کتاب به صورت قانونی بتوانیم به نویسنده‌ها و ناشرهای مورد علاقه‌مان بیشتر کمک کنیم.
گلاره مرادی
