بریده‌هایی از کتاب تقوا؛ طرحی برای ادارۀ جامعه

بعضی از انسان‌ها حوصلهٔ گناه کردن را ندارند، بعضی میل به گناه ندارند، بعضی به فکرشان نمی‌رسد گناه کنند، بعضی از ترس مجازات‌های دنیوی گناه نمی‌کنند، بعضی از ترس تمسخر دیگران گناه نمی‌کنند و... هیچ‌یک از این گناه نکردن‌ها از سر تقوا و نشانهٔ آن نیست و بنابراین در سیستم تقوا ارزش چندانی ندارد.

یک‌چهارم آیات قرآن دربارهٔ معاد است. فلسفهٔ همهٔ آیات معاد این است که «ای انسان! با نتایج فوری انگیزه‌مند نشو» وگرنه برای خدا سخت نبود که جهنم و بهشت را در جلوی چشمان ما حاضر کند؛ آنگاه همه اطاعت می‌کردند و از هیچ‌کس گناهی سر نمی‌زد. اما این کار را نکرد. شاید بعضی بگویند: «خدایا! وقتی بهشت و جهنم را عقب می‌اندازی، ما عبادت نمی‌کنیم.» خدا می‌فرماید: «عیبی ندارد، آدمیت تو برایم مهم‌تر از عبادت توست!» خدا چقدر با ما محترمانه برخورد می‌کند! به ما می‌گوید: «نمی‌خواهم آدم نباشی ولی مرتب به من سجده کنی. موجودات دیگر صبح و شب بر من سجده می‌کنند. خواستم تو آدم باشی، یعنی مستقل باشی و با نتیجهٔ فوری به رفتار خوب انگیزه‌مند نشوی.»

یک نظام آموزشی که برای تأخیرِ ۱۰ دقیقه‌ای، «غیبت» می‌زند و نمره کم کرده یا جریمه می‌کند، در واقع احساس مسئولیت فرد را نسبت به خودش نابود کرده است. زمانی که فرد را از بیرون، وادار به انجام کاری کنید، دیگر عامل درونی او را به جنبش و حرکت وانمی‌دارد و کم‌کم آدمیتش را هم از دست می‌دهد.

انسان متقی تکلیف محور است و به دنبال تکلیف خود می‌گردد تا به آن عمل کند. تکلیف او هم اوامر خدا است. انسان با تقوا عاشق این است که خداوند امری کند و او انجام دهد.

وقتی نهی از منکر ما بدون قضاوت در مورد ارزش افراد باشد، تأثیرگذاری بیشتری هم خواهد داشت

مهم‌ترین عامل رسیدن انسان به منافع و شکوفا شدن استعدادهایش این است که دارای «قدرت اراده» باشد؛ قدرت اراده برای انتخاب بین دوست‌داشتنی‌ها و امیال مختلف. کسی که قدرت اراده دارد می‌تواند بر انگیزه‌های سطحی و کم‌ارزش خودش غلبه کند و کار صحیح و باارزش را -ولو با تحمل مشقت و سختی- انجام دهد. هر مقدار این قدرت بیشتر باشد، توانایی انسان برای رسیدن به منافع و شکوفا کردن استعدادهای خودش بیشتر خواهد بود. «تقوا» نیز به معنی قدرت «مراقبت» و «کنترل خود» است. انسانِ باتقوا یعنی کسی که قدرت این را دارد که خود را کنترل کرده و بر امیال کم‌ارزش خودش غلبه کند و آنچه را که می‌داند خوب است انجام داده و آنچه را می‌داند بد است ترک کند؛ یعنی خلاف علمش عمل نکند. یعنی انسان باتقوا دارای «قدرت اراده» است.

گاهی افزایش نرخ جریمه‌ها ممکن است باعث افزایش وقوع تخلفات و فراهم کردن راه‌های فرار از قانون شود که باید به این موضوع نیز توجه ویژه داشت.»

تقوا مانند علم ریاضیات منطبق بر واقعیت‌هاست و می‌تواند برای ادارهٔ «فرد»، «خانواده» و «جامعه» مدل و الگو ارائه دهد و در زندگی فردی و جمعی ما به کار بسته شود. تقوا، به این معنا، یک مفهوم ارزشی نیست؛ بلکه مانند جاذبهٔ زمین، مبتنی بر واقعیت‌هاست.

اساساً دین چیزی فراتر از توصیه‌های فردی برای خوب بودن است. دین، یک ساختار، روش و سلسله قوانین نظام‌مند برای سامان‌دهی سبک زندگی و حیات انسان‌ها است.

بسیاری از والدین در تربیت فرزند، کاری به «تقوا» ندارند و فقط به «نتیجه» اهمیت می‌دهند؛ مثلاً می‌گویند: «فرزند ما باید درس بخواند و نمره بگیرد، باید کنکور قبول شود، ما پیش فامیل آبرو داریم...» اما توجه نمی‌کنند که فرزندشان با چه فرایند و روشی درس می‌خوانَد؟ نمی‌بینند که فرآیند تحصیلش از اول درست نبوده و فقط نمره گرفته است و فرزندشان اصلاً اهل تحلیل نیست. انسانِ باسوادی است اما مولّد نیست، مقلّد است، یک عنصر وابسته است. چنین کسی انسان مفید و برجسته‌ای نمی‌شود.