کتاب از جوامع ابتدایی تا ذن

از جوامع ابتدایی تا ذن؛ منبع موضوعی در تاریخ ادیان اثری از میرچا الیاده اسطوره‌شناس و دین‌پژوه رومانیایی است. الیاده در این کتاب نگاهی دارد به  امر مقدس از جمله اسطوره‌ها و بارورهای انسان از جوامع ابتدایی تا خداباوری انسان امروزی.

 درباره کتاب از جوامع ابتدایی تا ذن

الیاده درباره انگیزه‌اش از نگارش این کتاب در پیش‌گفتار می‌گوید:

«انگیزهٔ تألیف این گزیدهٔ متون دینی، در نخستین سال‌های تدریس تاریخ ادیان در دانشگاه شیکاگو برای من حاصل شد. وقتی درحال بحث دربارهٔ مسئلهٔ خاصی بودیم، از دانشجویانم خواستم دست‌کم شماری از متون اصلی و بنیادین را مطالعه کنند، اما خیلی زود متوجه شدم که نمی‌توانم برای آن‌ها هیچ کتاب واحدی را معرفی کنم که بتوانند در آن برخی از متون اصلی مربوط به مثلاً، ایزدان متعال، اساطیر کیهان‌زایی، مفاهیم مرگ و دنیای پس از مرگ و غیره را بیابند. به‌رغم آنکه ما درباره مشهورترین ادیان، آثار و مآخذ بسیاری را در اختیار داریم ـ که البته برخی از این مآخذ عالی‌اند ـ اما در زبان انگلیسی هیچ گزیدهٔ جامعی وجود ندارد که نمایشگر اسناد دینی برمبنای موضوعات و عناوین باشد. من اعتقاد دارم که یک دانشجو تنها با مطالعهٔ شمار مشخصی از متون دینی مرتبط با موضوعات مذکور (یعنی کیهان‌زایی، تشرف، اساطیر خاستگاه، مرگ و غیره) می‌تواند شباهت‌ها و تفاوت‌های ساختاری آن‌ها را دریابد.»

 الیاده در این کتاب ابتدا به سراغ ایزدان، ایزدبانوان و موجودات فراطبیعی می‌رود و آنها را در چهار دسته مختلف ایزدان مردم ابتدایی جوامع فاقد الفبا، خدایان خاور نزدیک باستان، هند باستان و ژاپن، خدایان و قهرمانان یونانی و وجود متعال ایرانی، اهورامزدا و اسلام: الله و پیامبر او بررسی می‌کند. فصل دوم کتاب به اساطیر مربوط به آفرینش و خاستگاه آنها می‌پردازد که شامل اساطیر آفرینش جهان، اسطورهٔ آغاز و فرجام، آفرینش انسان، اساطیر خاستگاه مرگ و اساطیر سیل و توفان است. 

پس از آن الیاده به سراغ انسان و امر مقدس می‌رود. جهان مقدس، حیات مقدس، زمان مقدس، خاستگاه و سرنوشت روح و نیروهای مانا، انواع قربانی‌ها، مناسک، پیشگویی‌ها، تجویزها و سرسپاری، دعاها و سرودهای ستایشی و الگوهای تشرف مباحثی هستند که او در فصل سوم کتابش به آنها پرداخته است.

 مرگ، پس از مرگ و فرجام‌شناسی موضوع فصل چهارم این کتاب است. آیین‌های تدفین، مسیر جهان مردگان، تصورات یونانی‌ها، رومی ها و مصری‌ها درباره مرگ و مرگ در جهان اساطیر و ایزدان و قهرمانان از موضوعات مهم این فصل‌اند.

 فصل پنجم بحث جالبی را دنبال می‌کند؛ متخصصان امر مقدس: از درمانگران تا عرفا و بانیان ادیان. در این فصل ایاده به سراغ متخصصان امر قدسی می‌رود. شمن ها و درمانگران، شخصیت‌های مقدس، شکل‌های ریاضت، پیامبران و بانیان ادیان، و فنون معنوی و تجارب عرفانی در این فصل بررسی می‌شوند.

 آخرین فصل کتاب؛ تاملاتی درباره انسان و خدا نام دارد. الیاده در این فصل به سراغ متون کهن و آیینی گوناگونی رفته است که رابطه انسان و خدا (امر قدسی)  را نشان می‌دهند، او متونی از آیین‌ها و ادیان گوناگون را از باورهای مصری و یونانی و چینی و بودایی گرفته تا چند سوره از از قرآن کریم با موضوعات گوناگون، کاویده است.

به گفته خود الیاده، کتاب پیشِ رو چنان طراحی شده که نخست باید از ابتدا تا انتها خوانده شود و تنها پس از آن مورد بحث و نظر قرار گیرد.

 پی‌نوشت نمایه‌شده به خواننده کمک خواهد کرد تا اگر خواست، بتواند اسناد مربوط به هر دین خاص یا نواحی جغرافیایی‌ـ فرهنگی خاصی مثل بین‌النهرین، یونان باستان، هند (و یا یکی از شاخه‌های دین هندی: ودایی، برهمنیسم، بودیسم و غیره)، یا دین مردمان ابتدایی (بلکه همچنین، فقط استرالیا، اقیانوسیه، آفریقا، آسیا، آمریکای شمالی و آمریکای جنوبی) را به‌طور متوالی مطالعه کند.

خواندن کتاب از جوامع ابتدایی تا ذن را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

 علاقه‌مندان و پژوهشگران حوزه اساطیر و ادیان و الهیات مخاطبان این کتاب‌اند.

 درباره میرچا الیاده

میرچا الیاده در سال ۱۹۰۷ میلادی در بخارست رومانی به دنیا آمد. او از اسطوره‌شناسان و دین‌پژوهان نامدار معاصر است الیاده در دبیرستان شیمی و زیست‌شناسی را بسیار دوست داشت. در ۱۷ سالگی ترغیب شد برای مطالعه کتاب شاخه زرین اثر جیمز فریزر زبان انگلیسی را یادبگیرد. سپس زبان‌های ایتالیایی و فارسی را آموخت. پس از گرفتن مدرک کارشناسی‌اش از دانشگاه بخارست به هند رفت و در دانشگاه کلکته زبان سانسکریت فراگرفت و مطالعه آثار شرقی، دین‌شناسی و اسطورهرا آغاز نمود. در ان دانشگاه  دکترایش را گرفت و برای تدریس به دانشگاه سوربن دعوت شد. میرچا الیاده در سال ۱۹۸۶ چشم از جهان بست.

الیاده در کنفرانس‌های زیادی شرکت و سخنرانی کرد که برخی از آن‌ها عبارتند از: کنفرانس در کلژ فرانسه دربارهٔ ساختار اسطوره در دنیای مدرن (ژانویه ۱۹۵۰)، کنفرانس در رم دربارهٔ شمنیزم و در انستیتو اورینتال بنا به دعوت توچی راجع به تانتریسم و شمنیزم (مارس ۱۹۵۰) کنفرانس ارانوس در آسکونا، شرکت در کنگره بین‌المللی تاریخ ادیان در آمستردام (سپتامبر ۱۹۵۰)، شرکت در کنگره بین‌المللی شرق‌شناسی مونیخ (۱۹۵۵)، کنفرانس دیدارهای بین‌المللی در ژنو (۱۹۵۳)، شرکت در کنگره تاریخ ادیان در شیکاگو، ایلینوی (آوریل ۱۹۵۵)، شرکت در کنگره تاریخ ادیان در توکیو (۱۹۵۸) و ماربورگ (۱۹۶۰).

او افتخارات علمی زیادی نیز به دست آورد که از آن میان می‌توان به عنوان استاد خدمات ممتاز سیول ال. آیوری  از طرف دانشگاه شیکاگو، دکترای افتخاری دانشگاه ییل، دریافت مدال طلای جایزه فرهنگ مسیحی از طرف دانشگاه ویندسور کانادا، دریافت دکترای افتخاری از ریپون کالج و  عضویت در آکادمی بریتانیا اشاره کرد.

برخی از آثار الیاده عبارتند از : سیاحت معنوی، منشا عرفان هندی، رویاها و رمزها، ولادت عارفانه، اسطوره و نماد، مقدس و نامقدس، باورها و عقاید دینی و یک مرد بزرگ و دوازده هزار راس گاو.

 بخشی از کتاب از جوامع ابتدایی تا ذن

 خداوند داستان ابراهیم را به محمد بازگو می‌کند

(قرآن، سورهٔ مریم، ۴۱ ـ ۴۹)

۴۱. و در این کتاب ابراهیم را یاد کن؛ که او پیامبری راستگو بود.

۴۲. آن‌گاه که پدرش را گفت: ای پدر، چرا چیزی را که نه می‌شنود و نه می‌بیند و نه هیچ نیازی از تو برمی‌آورد، می‌پرستی؟

۴۳. ای پدر، مرا دانشی داده‌اند که به تو نداده‌اند. پس از من پیروی کن تا تو را به راه راست هدایت کنم.

۴۴. ای پدر شیطان را مپرست،‌ زیرا شیطان خدای رحمان را نافرمان بود.

۴۵. ای پدر می‌ترسم عذابی از جانب خدای رحمان به تو می‌رسد و تو دوستدار شیطان باشی.

۴۶. گفت: ای ابراهیم، آیا از خدایان من بیزار هستی؟ اگر بازنایستی سنگسارت می‌کنم. اکنون زمانی دراز از من دورباش.

۴۷. گفت، تو را سلامت باد. از پروردگارم برایت آمرزش خواهم خواست. زیرا او بر من مهربان است.

۴۸. از شما و از آن‌چیزهایی که به جای خدای یکتا می‌خوانید کناره می‌گیرم و پروردگار خود را می‌خوانم،‌ باشد که چون پروردگارم را بخوانم محروم نشوم.

چون از آن‌ها و آنچه جز خدای یکتا می‌پرستیدند کناره گرفت، اسحاق و یعقوب را به او بخشیدیم و او را هم پیامبری دادیم،

۴۹. و رحمت خویش را به آن‌ها ارزانی داشتیم و سخن نیکو و آوازه بلند دادیم.