کتاب مقدمه ای بر منازعات فرق اسلامی در قرون میانه

کتاب مقدمه ای بر منازعات فرق اسلامی در قرون میانه نوشته محمدحسین بسکابادی است. کتاب مقدمه ای بر منازعات فرق اسلامی در قرون میانه به عصر وزارت خواجه نظام‌الملک طوسی ۴۵۵-۴۸۵ هـ. ق، نیشابور و اصفهان می‌پردازد.

درباره کتاب مقدمه ای بر منازعات فرق اسلامی در قرون میانه 

دوران وزارت خواجه نظام الملک یکی از مهم‌ترین ادوار حکومتی در تاریخ میانه ایران است که نظر پژوهش‌گران را به خود جلب کرده است. در آن عصر کلان شهرهایی چون نیشابور و اصفهان، تختگاه سلاجقه، شاهد منازعات و کشمکش‌های فرقه‌ای بود. نظام الملک شافعی مذهب و سلاجقه حنفی اگر چه هر دو بر مذهب اهل تسنن بودند ولی گرایش‌های مذهبی آنها را از یکدیگر متمایز می‌کرد. این تفاوت می‌توانست با ایجاد اختلاف در هیئت حاکمه، بازتاب خود را به شکل منازعات فرقه‌ای در سطح جامعه داشته باشد، از طرف دیگر، فرق غیر هم‌سویی چون اسماعیلیه و امامیه نیز با موجودیت هر دو گرایش شافعی و حنفی مخالف بودند. چنین تقابل عقیدتی در اصفهان و نیشابور با پیچیدگی‌های خاص شهرهای بزرگ، زمینه‌های بروز بیشتری داشت. خاتمه این درگیری‌ها نیازمند تدبیر وتلاش دولت‌مردانی چون خواجه نظام الملک طوسی بود.

در واقع بذر درگیری‌های فرقه‌ای که در عصر سلاطین غزنوی در نیشابور و اصفهان پاشیده شده بود و وزراء سلاجقه نیز به آن دامن زدند، در عصر وزارت نظام الملک طوسی نهالی شد که ثمرۀ آن برای جامعه چیزی جز ناامنی و هرج و مرج نبود. رساله حاضر به بررسی سیاست‌های نظام الملک در اعاده نظم و امنیت از طریق ایجاد وحدت مذهبی اختصاص دارد بدین منظور با بررسی اهداف و اقدامات خواجه نظام الملک در تأسیس و ترویج مدارس نظامیه، به نتایج تدابیر وی می‌پردازد که افزون بر واکنش‌های تند در سطوح دولت‌مردان، خاندان‌های متنفذ محلی و توده‌های سنی مذهب در اصفهان و نیشابور، عکس‌العمل فرق شیعی، به‌ویژه اسماعیلیه را نیز به دنبال داشت.  این کتاب روایتی از کشمکش‌ها و درگیری‌های این گروه‌ها با هم است و نشان می‌دهد قدرت خواجه‌ نظام‌الملک چه تاثیری داشته است. 

خواندن کتاب مقدمه ای بر منازعات فرق اسلامی در قرون میانه را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

این کتاب را به تمام علاقه‌مندان به تاریخ ایران پیشنهاد می‌کنیم

بخشی از کتاب مقدمه ای بر منازعات فرق اسلامی در قرون میانه

منازعات فرقه ای

به مجموعه درگیریهای و کشمکش های گفته می شود که مبانی عقیدتی داشت و از کوشش برای تحصیل قدرت سیاسی ناشی می شد این کوشش که توام با ایجاد بحران و تنش در جامعه اسلامی بود. از همین رو فکر و ذهن دولتمردان را بخویش مشغول می داشت. این مجادلات که به سبب تعصبات عوام الناس، هرروز شکل تازه ای بخود می گرفت با اتهام، کفر، الحاد و بدبینی همراه بود.

سلجوقیان

دولت سلجوقی از دولت های بزرگ تاریخ اسلام و ایران است که همزمان با افول خرد ورزی و علوم عقلی در جغرافیای سیاسی اسلام شکل گرفت و روند افول راتسریع کرد. سلاجقه که از تبار ترکان غُز بودند ابتدا برای بهره برداری از مراتع ماورالنهر به آن منطقه کوچ کرده و پس از مدتی با غلبه بر غزنویان، قدرت بلامنازع خراسان گشتند. آنگاه با اعلان تبعیت از خلافت عباسی به تحکیم دولت و تثبیت مشروعیت سیاسی خود پرداختند. سلجوقیان پس از غلبه و تسلط بر ایران و عراق، با رقیب قدرتمندی چون اسماعیلیان فاطمی مصر روبر گشتند. این سلسله نهایتاً پس از مرگ خواجه نظام الملک (۴۸۵ ۴۰۸ ه ق) بر اثر اختلافات داخلی تضعیف و سرانجام خوارزمشاهیان در سال ۵۹۰ ه. ق. به عمر بقایای آن خاتمه دادند.

سلاجقه نقش مهمی در معاملات آنروز جهان اسلام ایفا کرد و موجب احیای خلافت رو به احتضار عباسیان گردید. در مورد ظهور سلاجقه و اهمیت کار طغرل از سلاطین بزرگ سلجوقی (۴۵۵ ۴۲۹ ه) گفته شده «اهمیت کار طغرل و ترکان غز فقط در بر چیدن بساط خلافت فاطمی از بغداد و عراق و تجدید خلافت عباسی در رهایی دادن آن دولت از نیستی نبود بلکه رفتاری که طغرل با خلیفه در پیش گرفت باعث گشت که دوره ای جدید از قدرت و اهمیت برای خلافت عباسی آغاز شود و مقام خلافت که از دوره متوکل تا این دوره آلت اجرای مقاصد غلامان امارت یافته عباسیان و همچنین سلاطین بویهی گردیده بود از آن وضع رها شود و تجدید آبرو کند».  بنابر این در نتیجه کشور گشایی و سیاست طغرل اعتبار خلافت عباسی در داخل از نفوذ بویهیان و درخارج از فاطمیان محفوظ گردید. جای تعجب نیست که از سوی خلیفه به او (طغرلبک) خلعت و منشور و هدایای گرانبها اعطا می شود و افزون بر این خلیفه خواسته یا به اجبار با ازدواج سیاسی دختر خود با طغرل تن در می دهد، هر چند سن طغرل در آن زمان بالغ بر هفتاد بود. ورود طغرل به بغداد دستگیری و حبس آخرین امیر بویه ای الملک الرحیم را به دنبال داشت.