بریده‌هایی از کتاب چه نیازی است به علی؟

علی در هر سه نقشش به صورت قهرمان مطلق است. مطلق برای مکتب: هیچ کس نتوانست نقش او را، حتی مشابه و معادل او، در آن بیست‌وسه سال داشته باشد. مطلق برای تحمل: هیچ کس نتوانست بیست‌وپنج سال سکوت را تحمل کند، نه از معاندین و نه از مخالفین و نه از دوستان خودش. حتی ابوذر نتوانست تحمل کند و فریاد زد. و مطلق در عدالت سخت، که نه تنها بر مخالف و نه تنها بر آن چریده‌های مزرعه سبز عثمان، بلکه بر برادرش نیز قابل تحمل نبود.

در کتابی نوشته بودم که «اگر علی نمی‌بود و حکومت علی نمی‌بود، رژیم سیاسی و اجتماعی ابوبکر و عمر ـ در مقایسه با رژیم خسروها و قیصرها ـ به عنوان بهترین رژیم‌هایی که در طول تاریخ به وجود آمده شناخته می‌شد. اما اینکه این رژیم‌ها محکوم است، به خاطر این است که رژیم آن‌ها را با رژیم علی و خود آن‌ها را با خود علی می‌سنجیم و بعد به حق محکوم می‌کنیم. » این چیزی بود که نوشته بودم. بعد شنیدم که در بعضی مجالس گفته‌اند «فلانی گفته رژیم ابوبکر و عمر از همه رژیم‌ها در دنیا بهتر است. » و بعد آن‌هایی که در آن مجلس بوده‌اند گفته‌اند «ای خدا لعنتش کند که همچو حرفی زده است. »

اکنون علی آمده است و به همه این‌هایی که سیر و پُر چریده‌اند و بزرگ‌ترین قدرت‌ها را دارند، اعلام می‌کند که پول‌هایی را که این‌ها از مردم خورده‌اند اگر حتی ذره‌ای‌اش به قباله زنهاشان رفته باشد، پس می‌گیرم. پنج سال مبارزه علی برای تحقق عدالت است، زیرا که در اینجا مشرک نیست تا برای مکتب مبارزه شود، و منافق و رند و خرمقدس است که علی باید با این‌ها در جمل و صفین و نهروان بجنگد و در جمل از همه مشکل‌تر.

می‌خواهم بگویم که اگر به یک مذهب خاص هم معتقد نباشی، باز به شناخت علی نیازمندی، که انسان امروز و بالاخص روشنفکر مسئول در جامعه‌های اسلامی، به شناختن علی بیش از هر قرن دیگر نیازمند است.

اشتباه بسیاری از روشنفکران، به خصوص در کشورهای راکد، این است که می‌پندارند با علم و تکنیک جدید می‌توان جامعه مترقی و آزاد داشت، در صورتی که بینایی و آگاهی و دانش اعتقادی و ایدئولوژیک است که جامعه را حیات و حرکت و قدرت می‌بخشد

سکوتی که خودش در یک جمله بسیار دقیق بیان می‌کند و می‌گوید: «همچون خاک در چشمم و همچون خار در حلقومم، بیست‌وپنج سال ماندم. »

یکی از بزرگ‌ترین مسایلی که در تاریخ و جامعه ما مطرح است اسلام و تشیع می‌باشد که بسیاری از ما بدان معتقدیم. اما آن را به درستی نمی‌شناسیم. به مذهبی ایمان داریم که آشنایی درست و منطقی از آن نداریم.

دوره اول بیست‌وسه سال با پیغمبر برای استقرار مکتب؛ دوره دوم بیست‌وپنج سال سکوت در برابر جبهه‌های داخلی مخالف، برای وحدت؛ و دوره سوم پنج سال حکومت برای استقرار عدالت.

ما تنها بر دردی می‌گرییم که از شمشیر ابن ملجم در فرقش احساس می‌کند. اما این درد علی نیست، دردی که چنان روح بزرگی را به ناله آورده است، تنهایی است، که ما آن را نمی‌شناسیم! باید این درد را بشناسیم، نه آن درد را، که علی درد شمشیر را احساس نمی‌کند، و... ما درد علی را احساس نمی‌کنیم.

جامعه اسلامی به یک آتش فکری انقلابی احتیاج دارد، به مکتب؛ و جامعه اسلامی در برابر استعمار به وحدت احتیاج دارد؛ و توده‌های مسلمان در نظام تبعیض، به عدالت. این است که به علی احتیاج دارد.

بیست‌وپنج سال سکوت برای وحدت.

دکتر جرج جرداق، که بزرگ‌ترین انسانی است که علی را به بشریت امروز شناسانده است، در کتاب الامام علی صوت العدالة الانسانیه می‌گوید: «ای روزگار! کاش می‌توانستی همه قدرت‌هایت را، و ای طبیعت! کاش می‌توانستی همه استعدادهایت را در خلق یک انسان بزرگ، نبوغ بزرگ و قهرمان بزرگ جمع می‌کردی و یک بار دیگر به جهان ما یک علی دیگر می‌دادی.

می‌گوید: «تو حق را به مرد می‌سنجی، یا مرد را به حق؟ » حقیقت را از روی شخصیت‌ها تشخیص می‌دهی و یا شخصیت‌ها را از روی حقیقت؟ حق برای خودش ملاکی دارد که آن، شخصیت‌ها نیستند؛ پارسایان نیستند و برای تشخیص باید به آن ملاک‌ها برگشت و شخصیت‌ها را با آن سنجید.

بیست‌وسه سال مبارزه برای مکتب، ایمان، عقیده؛ بیست‌وپنج سال تحمل ناملایمات و خودخواهی‌های افراد برای حفظ وحدت مسلمین در برابر دشمن بیگانه؛ و پنج سال حکومت برای استقرار عدالت در میان توده مردم.

من فکر نمی‌کنم علی به چنین محبت‌هایی ارج بنهد و چنین عشاقی را بپذیرد؛ علی‌ای که در پاسخ یکی از افسرانش که او را با عبارات شگفتی می‌ستاید، صاف و پوست‌کنده می‌گوید: «من بزرگ‌تر از آنم که در دل داری و کوچک‌تر از آن که بر زبان. »

علی، میثم خرمافروش را، که خرماهای خوب را از بد سوا کرده و به دو قیمت مختلف می‌فروخت می‌بیند و برآشفته به او می‌گوید «چرا بندگان خدا را تقسیم می‌کنی؟ » و با دست‌هایش خرماهای بد و خوب را مخلوط می‌کند و می‌گوید که «همه را با یک قیمت میانگین بفروش» یعنی تساوی در مصرف، اساس عدالت در همه مکتب‌های عدالت‌خواه جهان.

و علی تنها انسانی است که برای اولین‌بار به حکومت رسیده و علیه حکومتی که خودش زمام آن را به دست گرفته است، به خاطر عدالت، شورش می‌کند. هنوز درست روی کار نیامده و هنوز بر خود مدینه مسلط نیست که معاویه را (کسی را که عمر نمی‌تواند بردارد و به او باج می‌دهد و می‌گوید لقمه شام برای حلقوم فرزندان ابوسفیان باشد) بر می‌دارد و عزلش را می‌نویسد.

بارها گفته‌ام و باز تکرار می‌کنم که انسان امروز به شناخت علی نیازمند است نه به محبت و عشق به او، زیرا که عشق و محبت بدون شناخت نه تنها هیچ ارزشی ندارد بلکه سرگرم‌کننده و تخدیرکننده و معطل‌کننده نیز خواهد بود. کسانی که به نام محبت علی و عشق به مولی، بدون شناختن مولی و فهم دقیق و درست سخن و راه و هدف او، مردم را معطل و سرگردان می‌کنند، نه تنها انسانیت و آزادی و عدالت را نابود می‌کنند، بلکه خود این چهره‌های عزیز را نیز تباه می‌سازند و شخصیت خود علی را در زیر این تجلیل‌های بی‌ثمر، مجهول نگه‌می‌دارند و باعث می‌شوند کسانی که تا آخر عمر در محبت مولی وفادار می‌مانند، هرگز از سخن و راهنمایی‌های او بهره‌ای نگیرند

در جمل کیست؟ عایشه ام‌المؤمنین است و طلحه‌الخیر و زبیر نواده عبدالمطلب، یعنی بزرگ‌ترین شخصیت‌های اسلامی. این مبارزه غیر قابل تحمل است؛ تکان‌دهنده است؛ حتی برای پیرو علی که همراه او به جنگ آمده است. یکی از سربازان علی به عنوان اعتراض به او می‌گوید که «اگر تو نصیحت کردی و آن‌ها را به صلح دعوت نمودی و زیر بار نرفتند، چکار می‌کنی؟ » علی پاسخ می‌دهد که «با آن‌ها می‌جنگم. » سرباز با تعجب می‌پرسد که «حتی با ام‌المؤمنین و طلحه و زبیر می‌جنگی؟ مگر ممکن است که این‌ها بر باطل باشند؟ » علی در اینجا جمله‌ای دارد که طه حسین می‌گوید «در زبان بشر از وقتی که سخن گفتن پدید آمده است، جمله‌ای به این عظمت به وجود نیامده است» و آن جمله این است که می‌گوید: «تو حق را به مرد می‌سنجی، یا مرد را به حق؟ » حقیقت را از روی شخصیت‌ها تشخیص می‌دهی و یا شخصیت‌ها را از روی حقیقت؟ حق برای خودش ملاکی دارد که آن، شخصیت‌ها نیستند؛ پارسایان نیستند و برای تشخیص باید به آن ملاک‌ها برگشت و شخصیت‌ها را با آن سنجید.

شاید بعضی خیال کنند که محبت علی موجب شفاعت در آخرت گردد؛ اما به نظر من محبت توأم با جهل برای آخرت هم به کار نیاید، زیرا آخرت با همان قوانین معقول و منطقی این دنیا ساخته شده. آخرت ساخته همان عقل و اراده‌ای است که این جهان را ساخته است. همان‌طور که در اینجا محبت زاییده جهل ثمری ندارد، در آن دنیا هم ثمری نخواهد داشت.