بریده‌هایی از کتاب تربیت دینی کودک

در خانه‌ای که تحمل صداقت فرزند را نداشته باشند، کار فرزند به مخفی‌کاری و تظاهر کشیده می‌شود. مکانیزم آن به این صورت است که فرزند ابتدا در شخصیت خودش تصور می‌کند مدیون حیثیت پدر است و به رضای او در خانه و در سر سفرهٔ او نشسته است. بعداً این تصور در شخصیت فرزند باعث می‌شود فکر کند مجبور است طبق میل پدر رفتار کند و خودش را جوری نشان دهد که او می‌خواهد. با این تصور، فرزند تداوم رابطهٔ خودش را با پدر در امری می‌یابد که کوبندهٔ شخصیتش است و مسائل اقتصادی‌اش را با خردشدن شخصیت خودش پیش می‌برد؛ در نتیجه رشد نمی‌کند. پدر باید واقعیت متفاوت گستاخی و شهامت را بپذیرد تا آن چیزی که برای فرزند مقدور نیست، به او تحمیل نکند

هیچ‌کس نباید شاگرد و فرزند خودش را طوری به خودش وابسته کند که هرچه گفت، او هم دربست و بدون فکر و تأمل قبول کند. انسان باید فرزند را از خودش آزاد کند. بهترین پدرها پدرانی هستند که اگر خطایی کنند، فرزند درک کند و به آن‌ها ایراد بگیرد. پدرها می‌ترسند اگر به بچه رو بدهند، بچه دیگر به حرف حقشان هم گوش ندهد! خیر، این رو دادن نیست، این دادنِ فرصت تعقل به اوست. خدا در وجود انسان نوری قرار داده است که او را هدایت می‌کند. مهم این است که در تربیت، آن نور که همان فطرت است، با روش سوء تربیتی به‌وسیلهٔ طبیعت پوشیده نشود؛ بنابراین مرید و مرادی به‌نحوی که مرید همه‌چیز را از زاویهٔ چشم مراد ببیند، خوب نیست

کسی که ماری گرفته است، اگر رهایش کند، به او حمله می‌کند و اگر مماشات را ادامه دهد، مار او را می‌کشد. کسی هم که می‌خواهد نفس به او آسیب نرساند، باید آن را مهار کند و به‌اندازه‌ای به او اهمیت دهد که به حرف خادمش توجه می‌کند، نه حرف مدیرکل!

مصیبت، دستار حُب دنیا را از سر انسان برمی‌دارد و پیش چشم او باز می‌کند و تازه انسان متوجه می‌شود که چیزی را که باید زیر پایش می‌گذاشت، روی سرش گذاشته است!

د. زنان نوح و لوط زیر نظر و نفوذ این دو پیغمبر بزرگوار (ع) بودند؛ ولی آن دو پیامبر نتوانستند برای همسرانشان کاری بکنند؛ به‌عبارت دیگر این دو بزرگوار گرچه پیغمبر بودند، نتوانستند «ما فی الانسان» آن دو را دگرگون کنند و از مسیر خیانت برگردانند؛ چون کفر و ایمان به انتخاب خود انسان است و حرف آخر را «ما فی الانسان» می‌زند. این دو زن بدترینِ کفار بودند؛ زیرا در خانهٔ کسانی زندگی می‌کردند که پیامبران عصر خود بودند و در آن خانه‌ها جریان قوی ایمان برقرار بود و این‌ها برخلاف آن جریان شنا کردند و به آخر خط رسیدند!

در راهی که مربی با شاگردان خود و در راه خدا قدم برمی‌دارد، هر قدمِ هرکدام از شاگردان، برای او سیر است. به شمارهٔ هر سیری که شاگردان می‌کنند، به حساب او هم گذاشته می‌شود و در حرکت و رشد او تأثیر می‌گذارد. امیرالمؤمنین، علی (ع)، می‌فرمایند: «مَن سَنَّ سُنَهً حَسَنَةٌ، فَلَهُ اَجرُهَا وَ اَجرُ مَن عَمِلَ بِهَا اِلَی یَومِ القِیَامَهِ مِن غِیرِ اَن ینقص مِن اُجُورِهِم شَیئَا» (هرکس سنّت حسنه‌ای را جاری کند، برای او اجر تمام کسانی که به آن سُنَت عمل می‌کنند، نوشته می‌شود.) وقتی شاگردان به آن برنامه‌ای که مربی می‌گوید، عمل کنند، مربی اجر تمامی آن‌ها را دارد. هر قدمی که آن‌ها را به خدا نزدیک کند، معلم را به خداوند نزدیک‌تر می‌کند. انسان خودش به‌تنهایی کجا می‌تواند به این همه مقامات برسد؟

ما تیرهای ترس، گرسنگی، کم‌شدن اموال، ازدست‌رفتن جان‌ها و فرزندان و ثمرات را به‌سمت بت‌های تعلّق شما پرتاب می‌کنیم و وقتی هم که بت‌ها بشکند، به شکرانهٔ آزادی لازم است تحمل کنید و صبر داشته باشید؛ زیرا بشارت‌های الهی را به‌دنبال دارد. آنگاه بگویید: (إِنَّا لِلَّهِ وَ إِنَّا إِلَیْهِ رَاجِعُونَ)؛ چه بهتر که به یادم آوردی من به وابستگی‌های خودم متعلّق نیستم؛ بلکه متعلّق‌به تو هستم و به جوار رحمت و آمرزش تو خواهم آمد.

در وجود انسان، میل به حیات دنیا انسان را اسفل و میل به حیات آخرت، او را اعلا می‌کند.

تعلیم و تربیت پدر، زمینه‌سازِ حکومت آینده است.

قدرت‌ها انسان را نمی‌شکنند؛ بلکه این محبوبیت‌ها و تعلّق‌های دنیایی است که انسان را شکسته و خرد می‌کند.

معلمی که می‌کوشد شاگردانش راست‌گو و باشهامت و سلیم بار آیند، آن‌ها را به دین نزدیک کرده است.

راننده‌ای که با نردهٔ کنار جاده تصادف می‌کند، ممکن است آن را عامل خسارات خودش بداند و ناراحت شود؛ ولی وقتی از ماشین پیاده می‌شود و درهٔ آن سمت نرده را می‌بیند، در دلش از کسی که نرده‌ها را درست کرده است، تشکر می‌کند! مصائب و سختی‌ها نرده‌های دور زندگی ما برای جلوگیری از سقوط هستند. مصیبت سنگی است که گلدان منیّت انسان را می‌شکند

تلاش فرعون هم برای تغییردادن نوری که در وجود آسیه (ع)، همسرش، روشن شده بود، به جایی نرسید. پوستهٔ «ما فی الانسان»، به‌اندازه‌ای مقاوم است که دست بیرونی به داخل آن دراز نمی‌شود؛ به‌عبارت دیگر کسی به درون دستگاه فهم کسی راه ندارد و فرمان‌ها و تصمیم‌های داخلی از دسترس اوضاع محیطی خارج کاملاً به دور است. حالا این اوضاع خارجی، پیغمبر اولوالعزم باشد یا اشقی‌الأشقیاء، هیچ‌کدام نمی‌توانند خوبی و بدی خودشان را به دیگری القا کنند؛ زیرا در آخر، همه‌چیز به انتخاب داخلیِ خودِ انسان بستگی دارد.

(کسی که به دنیا زاهد و بی‌رغبت شود و از ذلّت دنیا جزع و فزع نکند و در عزّتِ دنیا مسابقه ندهد، خداوند، بی‌نیاز از هدایت مخلوق هدایتش می‌کند، بدون معلم تعلیمش می‌دهد، حکمت را در سینهٔ او جای می‌دهد و آن را بر زبانش جاری می‌سازد.)

نقطهٔ شروع فساد در جامعه، بی‌پناهی است. وقتی به کسی در جامعه تعدّی شود و فریادرسی نداشته باشد و به هرجا رو کند، کسی به او پناه ندهد، این فکر برایش پدید می‌آید که چون به او اعتماد نکرده‌اند، او هم دیگر به کسی اعتماد نکند.

امام (ره) از روز اوّلی که خواست کار کند، شروع کارش از حوزهٔ علمیه و کرسی درس خارج بود و طلاب را آگاه و تربیت کرد و استعمار وابسته را شناساند. او در برابر طلاب تواضع کرد. با خضوع و خشوع و صمیمیت و گرمی با آن‌ها صحبت کرد. این صمیمیت و محتوای کلمات، بر روح شنونده تأثیر تربیتی و تعلیمی شگرف گذاشت. این همان نتیجهٔ اتحاد تعلیم و تربیت است. تربیت مثل وضوست و تعلیم همچون الفاظ نماز است. کسی نمازش صحیح است که وضو داشته باشد. امام (ره) مطالبش حق بود؛ مثل الفاظ نماز. اما باوضو هم بود؛ یعنی با صدق و اخلاص و صمیمیت سخن می‌گفت.

امیرالمؤمنین، علی (ع)، در عهدنامهٔ مالک اشتر می‌فرمایند: «دلت برای نفس نسوزد. انصاف برای نفس این است که آن را کنترل کنی و به رأی او نباشی، نه اینکه ملاحظه‌اش کنی! اگر می‌خواهی حق نفس را به او داده باشی، حقش این است که او را محدود کنی!»

در نظام عالَم، هیچ کثرتی نیست که هدایتش از درون یک وحدت صورت نگیرد.

برای پاک‌کردن لجن‌های استخری که در آن ماهی است، ابتدا تور می‌اندازند و ماهی‌ها را می‌گیرند. برای ماهی‌ها ابتدا سخت است؛ ولی وقتی در آب زلال انداخته شوند، مشقّت رفع می‌شود.

امیرالمؤمنین، علی (ع)، در عهدنامهٔ مالک اشتر می‌فرمایند: «دلت برای نفس نسوزد. انصاف برای نفس این است که آن را کنترل کنی و به رأی او نباشی، نه اینکه ملاحظه‌اش کنی! اگر می‌خواهی حق نفس را به او داده باشی، حقش این است که او را محدود کنی!»