بریده‌هایی از کتاب خرده عادت ها

مغز از سیستمی دوبخشی تشکیل شده است که یک بخش آن تصمیم‌گیرندهٔ اجرایی بوده و بخش دیگر تشخیص‌دهندهٔ الگو به منظور انجام رفتارهای خودکار است. عملکرد بخش رئیس‌گونهٔ قشر پیش‌پیشانی به‌صورت پویا و واکنش‌گرا بوده و این توانایی را دارد که در مقابل رفتارها و عوامل مختلف، واکنش نشان دهد اما این کار انرژی (و ارادهٔ) بسیاری می‌طلبد. از طرفی دیگر، عملکرد خودکار غدهٔ قاعده‌ای تأثیرگذار و بهینه است. غدهٔ قاعده‌ای انرژی‌مان را ذخیره کرده و مراقب وظایفی است که نیازی به نظارت مداوم ما ندارند.

بدون در نظر داشتن ترتیب خاصی، به شرکت‌کنندگان در این تحقیق چهار کارت داده شد و از آنها خواسته شد که پیش‌گویی کنند معنای کدام یک از کارت‌ها باران یا آفتاب است. اینکه بتوان به‌صورت آگاهانه بین کارت‌ها و نتیجه‌ای که می‌توان از آنها گرفت، ارتباط برقرار کرد، کار سختی بود اما الگوی ثابتی وجود داشت که فرد به‌طور ناخودآگاه می‌توانست متوجه آن شود. ۵۰ آزمایش انجام شد و پس از هر ده بار، شرکت‌کنندگان عادی و آنهایی که حافظه‌شان را از دست داده بودند، توانستند به تدریج درصد پیشگویی‌شان را از ۵۰% به ۶۵-۷۰% ارتقاء دهند؛ ذهن ناخودآگاه آنها توانسته بود الگویی که به هوای بارانی یا آفتابی اشاره می‌کرد را تشخیص بدهد. اما افرادی که بیماری پارکینسون داشتند، درصد پیشگویی‌شان از ۵۰% بالاتر نرفت. ذهن آنها بدون داشتن غدهٔ قاعده‌ای سالم نمی‌توانست الگوها را تشخیص بدهد (و بنابراین برایشان سخت خواهد بود که عادت‌های جدیدی بسازند).

محققان سه گروه از افراد را برای انجام تحقیقی فراخواندند. افراد سالم، بیماران پارکینسون و افرادی که مشکل حافظه دارند.

مطالعهٔ لرمیت برروی افرادی که لوب پیشانی‌شان عملکرد صحیحی ندارد یا آسیب‌دیده است، به ما اهمیت عملکرد اجرایی مغز را ثابت کرد، اینکه بخش اجراییِ مغز (غدهٔ پیش‌پیشانی)، می‌تواند ما را از اینکه بخواهیم کار ناخوشایندی را به طرزی ربات‌گونه انجام دهیم، منع کند. اما اگر غدهٔ قاعده‌ای، آسیب‌دیده یا نادرست عمل کند چه؟ در این‌باره نیز تحقیقی انجام شده است و نتایج آن نشان می‌دهد که غدهٔ قاعده‌ایِ آسیب‌دیده یا غده‌ای که عملکرد درستی ندارد، باعث می‌شود که شما توانایی‌تان را در داشتن هرگونه عادتی از دست بدهید.

افرادی با لوب پیشانی آسیب‌دیده، نمی‌توانستند دست از تقلید شخص آزمون‌گیرنده بکشند (حتی با اینکه از آنها خواسته شده بود تقلید نکنند). به نظر می‌رسد که افرادی که لوب پیشانی‌شان آسیب‌دیده است، نمی‌توانند تصمیمات «باطل‌شده» را از ذهن ناخودآگاهشان پاک کنند. ذهن ناخودآگاه تقریباً ماهیتی متفاوت دارد، همانند یک ماشین عمل می‌کند. همچنین جالب است که بدانید شرکت‌کنندگان عادی، بعضی از ژست‌های فرد آزمون‌گیرنده را فراموش کرده بودند اما شرکت‌کنندگان دارای لوب پیشانی آسیب‌دیده، تک‌تکِ ژست‌ها را به یاد داشتند

هنگامی که با بیمارانی که لوب پیشانی‌شان آسیب دیده بود، مصاحبه شد، مشخص شد که آنها ژست‌های فرد آزمون گیرنده را به یاد دارند و هنگامی‌که از آنها پرسیدند چرا عین رفتارها را تقلید کردید، پاسخ دادند از آنجا که فرد آزمون‌گیرنده چنین ژست‌هایی گرفته بود، احساس کرده‌اند که باید آنها را تقلید کنند. به آنها گفتند کسی به شما نگفته بود که ژست‌ها را تقلید کنید و آنها پاسخ دادند به این دلیل که فرد آزمون‌گیرنده این ژست‌ها راگرفته، لازم است تقلید شود. وقتی به آنها گفته شد که این‌بار تقلید نکنید، بیشتر بیماران بازهم آن رفتار تقلیدی را از خود بروز دادند.

افرادی که لوب پیشانی سالمی داشتند، همان‌طور که انتظار می‌رود، چنین رفتاری را عجیب دانستند. به بیانی کاملاً علمی، واکنششان این بود که «این مردک چش شده؟» خیلی از شرکت‌کنندگان جوان زدند زیر خنده و وقتی از آنها سؤال پرسیده شد که آیا فکر می‌کنند باید این حرکات را تکرار کنند یا نه، آنها گفتند «نه، اصلاً». اما این قسمت ماجرا جالب است که تقریباً تمام افراد با لوب پیشانی آسیب‌دیده، ژست‌های مضحک آزمون‌گیرنده را تقلید کردند- آنها ژست‌ها را با دقت کامل و بدون از دست دادن حتی یکی، تقلید کردند.

فرانسوا لرمیت، عصب‌شناسی فرانسوی بود که به تحقیق و بررسی بیمارانی که لوب پیش‌پیشانی مغزشان آسیب دیده بود پرداخت. چیزی که او یافت شواهدی بود که ثابت می‌کرد عملکرد مغز بدون «رئیسش»؛ قشر پیش‌پیشانی (که در لوب‌های پیشانی قرارگرفته است)، شدیداً تغییر می‌کند. او دو گروه از افراد را در این آزمایش مورد بررسی قرار داد- افرادی با لوب‌های پیشانی آسیب‌دیده و افرادی با لوب‌های پیشانی سالم. در این آزمایش، شرکت‌کنندگان روبه‌روی فرد آزمون‌گیرنده می‌نشستند و سؤالاتی به سبک مصاحبه می‌پرسیدند. وظیفهٔ فرد آزمون‌گیرنده این بود که به شخصی که سؤال می‌پرسید، بی‌اعتنایی کند، از پاسخ دادن به سؤالات آنها خودداری کرده و هرازگاهی ژست‌هایی اتفاقی و گیج‌کننده بگیرد، مثلاً بینی خود را لمس می‌کرد، حرکت احترام نظامی انجام می‌داد، کاغذی را تا کرده و داخل پاکت می‌گذاشت، کاغذی را می‌جوید، آواز می‌خواند، با پایش ضربه‌ای می‌زد، ناله و زاری سرمی‌داد و غیره. (واقعاً علم، چیز جالبی (خنده‌داری) است!) این همان نتیجه‌ای بود که گرفتند.

قشر پیش‌پیشانی استقامت کمتری نسبت به غده‌های قاعده‌ایِ بی‌فکر و تکرارکننده از خود نشان می‌دهد، اما اگرفقط بدانید که چگونه باید از آن استفاده کنید، در می‌یابید که تا چه حد هوشمندانه طراحی شده‌اند. چگونه این بی‌بنیه‌های زرنگ (قشرپیش‌پیشانی)، می‌توانند رقیبان پرتوان و ابله خود را مغلوب کند؟

همه‌جای مغز به‌جز قسمت پیش‌پیشانی مشخص می‌کند که «این چیست» درحالی‌که قسمت پیش‌پیشانی بر «چه می‌توانست باشد» تمرکز دارد.

تنها راه برای ساخت عادت این است که به دیگر قسمت‌های مغزتان بیاموزید که آنچه قشر پیش‌پیشانی می‌خواهد، انجام دهند. قشر پیش‌پیشانی است که در برابر کیک شکلاتی مقاومت می‌کند (اگراصلاً بشود مقاومت کرد!)، اوست که می‌خواهد شما فرانسه بیاموزید، خوش‌اندام باشید و آرزو می‌کند که روزی بتوانید کتابی بنویسید. او همان قسمت خودآگاه مغز شماست که شما آن را «شخصِ خودتان» تلقی می‌کنید. اما مشکل اینجاست که این قشر خیلی زود خسته می‌شود، شاید صحیح‌تر است که بگوییم به این دلیل زود خسته می‌شود که عملکردش بسیار قوی است، یک مصرف‌کنندهٔ بی‌رویهٔ انرژی است که شما راخسته می‌کند و هنگامی‌که خسته بشوید (یا همان‌طور که قبلاً اشاره کردیم هنگامی‌که استرس بر شما وارد شود)، قسمت تکرارکننده، وارد کار می‌شود.

همه‌جای مغز به‌جز قسمت پیش‌پیشانی مشخص می‌کند که «این چیست» درحالی‌که قسمت پیش‌پیشانی بر «چه می‌توانست باشد» تمرکز دارد.

بیشتر قسمت مغز شما، ساده‌لوح است. خب، فقط ذهن شما این‌طور نیست- قسمت مشخصی از مغز هر انسانی احمق است، تا آنجا که هنگام سیگار کشیدن به خطر سرطان ریه توجه نمی‌کند یا قبل از ورزش کردن، به مزایای شکمی شش تکه نمی‌اندیشد. خبر بدتر اینکه، این قسمت قدرتمند بوده و می‌تواند مسیری که در پیش گرفته را تا طولانی‌مدت ادامه دهد. او الگوها را تشخیص داده و تکرار می‌کند، مگر اینکه خلافش به او گفته شود. به این قسمت مغز، غدهٔ قاعده‌ای گفته می‌شود. بااین‌حال، قسمت دیگری نیز درمغز شما وجود دارد که فوق‌العاده زرنگ است. اسمش قشر پیش‌پیشانی است و پشتِ پیشانی شما قرار گرفته است. این قسمت مانند «رئیسی» است که قادر به درک مزایا و عواقب بلندمدت کاری هست و خوشبختانه این توانایی را دارد که غدهٔ قاعده‌ای را از کار برکنار کند. این قسمت، تفکر وتصمیم‌گیری کوتاه‌مدت را نیز کنترل می‌کند.

باید دو بازیگر اصلی ذهن را بشناسیم. یک تکرارکنندهٔ ساده‌لوح و رئیسی زرنگ

ذهن ناخودآگاه شما تمایل زیادی دارد که مقرون‌به‌صرفه کار کند و به همین دلیل است که عادت را می‌سازیم. وقتی که شما در طول زمان رفتاری را تکرار می‌کنید، ذهنتان می آموزد که آن روند را به‌طور خودکار انجام دهد. بسیار مقرون‌به‌صرفه‌تر است که کاری را به صورت خودکار انجام دهید تا اینکه هربار بخواهید به طور دستی گزینه‌هایتان را سبک سنگین کرده و برای انجام کاری تکراری، دوباره تصمیم‌گیری کنید. اگر می‌توانید درمورد چیزی سریعاً تصمیم‌گیری کنید، احتمالاً از روی عادت است، با وجود آنکه ممکن است فکر کنید فعالانه تصمیم گرفته‌اید.

وقتی که پاداشی وجود داشته باشد، تمایل بیشتری خواهیم داشت که کاری را تکرار کنیم.

تکرار، زبان ذهن (ناخودآگاه) است. (اما دقت کنید: اینکه می‌گویند چیزی را تکرار کن تا هرگز فراموشش نکنی، فقط و فقط یک لطیفه است.) هدف از ساخت عادت‌ها این است که از طریق تکرار بتوانید مغزتان را تغییر بدهید. اما تا زمانی‌که عادت‌ها، پاداش سخاوتمندانه‌ای به مغز ندهند، او در برابر تغییر، مقاومت خواهد کرد. پس در حقیقت از آنجا که درمورد مغز سخن می‌گوییم، دوعامل کلیدی در تغییر عادت، تکرار و پاداش هستند.

«من یک مغز هستم، واتسون. بقیه فقط اعضایی اضافی هستند.» آرتورکنان دویل

یک نکتهٔ جالب دیگر از تحقیقی که در سال ۲۰۰۹ به چاپ رسید: محققان به این نتیجه رسیدند که از دست دادن یک روز باعث نمی‌شود که از مسیر آن عادت خارج شوید. از دیدگاه روانشناسی، یک روز تأثیری در پیشرفت یا پسرفت شما در جریان ساخت عادت ندارد. اما بازهم از دید روانشناسی، اگر به خود این اجازه را بدهید که یک روز رفتار موردنظرتان را انجام ندهید، می‌تواند برایتان مشکل‌ساز شود. بهتر است که حتی یک روز را هم از دست ندهید اما اگر یک روز از دستتان دررفت، این جمله را به خود یادآوری کنید: این یک روز نه امید را می‌تواند از شما بگیرد و نه پیشرفتی که چشم‌انتظارش بودید را!

چیزی که واقعاً اهمیت دارد این است که نشانهٔ تبدیل شدن یک رفتار به عادت را تشخیص دهید و پس از آن بتوانید تمرکزتان را بر چیزهای دیگری جلب کنید ولی همچنان آن رفتار را حفظ کنید.