بریده‌هایی از کتاب باز هم من

مانند هیچ‌کس دیگر نبودن، یعنی منحصربه‌فرد بودن، و درعین‌حال همانند دیگران به الزامات و نظم و ترتیب جمع پایبند بودن

بر طبق نظریهٔ اریکسون، فرد برای ساختن هویت باید در یک واحد فرهنگی شرکت داشته باشد، یعنی باید با سهیم‌شدن در معیارها، در آرمان‌ها و در آداب و رسوم مردم دیگر، مانند برخی از آنها شود. فرد با اشغال جایگاهی در میان آنها ـــ که تنها او می‌تواند آن را اشغال کند ـــ باید همزمان مانند هیچ‌کس دیگر نباشد.

( تخته‌سنگ تا زخم تیشهٔ پیکرتراش را بر خود هموار نسازد و تاب نیاورد، به تندیسی چشم‌نواز و اثری ماندگار تبدیل نخواهد شد. انسان برای غلبه بر دشواری‌ها ناچار است استعدادهای بالقوه‌ای را که در درونش نهفته است فعال کند و آن را شکوفا سازد؛ و این همان تحقق خویشتنِ خویش و لاجرم رشد هویت و قوام و استحکام آن است. )

طبق نظر اریکسون، در پایان دورهٔ نوجوانی باید بتوانیم بگوییم: «من می‌دانم در این جامعه چه کسی هستم، و می‌دانم چه می‌خواهم.» به‌نظر اریکسون، در پایان نوجوانی، آن شکاف‌ها و گسل‌هایی که در جریان شکل‌گیری هویت به‌وجود آمده بود، از میان برداشته می‌شود.

اگر می‌خواهیم به هویت واقعی خودمان پی ببریم، پرداختن به هر دو مورد ضروری است: همانندسازی و تغییر همانندسازی، حتی این نیز ضروری است که در مورد همانندسازی کندوکاو کنیم و آن را زیر سؤال ببریم.

امروزه این احساس گناه را بیشتر با انگیزهٔ جدایی مرتبط می‌دانند: اگر کودک ابتکار عمل بسیار پیدا کند، آن‌گاه «دنیا» را تسخیر می‌کند و دنیای خودش را به‌وجود خواهد آورد، و این‌چنین خود را از والدین نیز جدا می‌کند. این امر می‌تواند سبب پیدایش احساس گناه شود، زیرا کودک دوست دارد با والدین نیز در «پیوند مشترک تحت لوای ما» قرار داشته باشد. موضوعی که در تمام طول زندگی استمرار دارد، موضوع ابتکار عمل است، به سوی دنیا رفتن و چیزی را شکل‌دادن، و موضوع احساس گناه ناشی از آن، که چرا خود را در تضاد با دیگران قرار داده است.

موضوع بعدی در تکامل اجتماعی ـ روانی، که اریکسون آن را با سنِ بازی مرتبط می‌داند و تا حدی با مرحلهٔ ادیپی منطبق است، موضوع ابتکار عمل، در برابر احساس گناه است.