بریده‌هایی از کتاب نثر کامل شاهنامه فردوسی

چه جویی همی زین سرای سپنج کز آغاز رنج است و فرجام رنج

چنین است رسم سرای سپنج بخواهد که مانی بدو در به رنج بخور هر چه داری منه باز پس تو رنجی چرا ماند باید به کس

چو رستم پدر باشد و من پسر نباید به گیتی کسی تاجور چو روشن بود روی خورشید و ماه ستاره چرا برفرازد کلاه

آیا نمی‌دانی که جهانی زیر فرمان و ایران جایگاه و تختگاه پادشاهی ماست. پلنگ هرچند که تیزدندان باشد نتواند که به گله شیران زند.»

چنین است کردار این چرخ پیر چه با اردوان و چه با اردشیر که را تا ستاره برآرد بلند سپارد مراو را به خاک نژند

چنین است کار سرای سپنج گهی ناز و نوش و گهی درد و رنج

حکیم فردوسی، مجد و عظمت آذرمیدختها و پوران‌دختها، یعنی زنان ایران را در پهنه تاریخ ایران و جهان زنده کرد و به گونه‌ای خاص احترام عمیقی به زن می‌گذارد.

چنین گفت با نامداران به درد که یکسر به یزدان نیایش کنید ستایش ورا در فزایش کنید نخواهم که آید شما را گزند مباشید با من به بد یا رمند

رستم به شعبه گفت: «به سعد بگوی به راستی که تو شهریار نیستی. ستاره‌شناسی هستی که بخت تیره را می‌بینی و دلت آرزوی تخت و تاج کرده است. لذا من به کیش خود عشق می‌ورزم و آن را دوست دارم و کیش کهن خود را رها نمی‌سازم. خیال می‌کردم که ما می‌توانیم سپاهیانمان را به کشتن ندهیم، اما تو راه عناد در پیش گرفته‌ای. پس در جنگ و نبرد، مردانه با نام آوری مردن بهتر است تا با خواری زنده بودن و کیش خود رها کردن که دشمن به آن شادکام باشد.»

عمر سعد وقاص را با سپاه فرستاد تا جنگ جوید ز شاه چو آگاه شد زان سخن یزدگرد ز هر سو سپاه اندر آورد گرد

که تخم بدی تا توانی مکار چو کارت برت بردهد روزگار

همه تنش پر زخم شمشیر بود که فرزند شیران بدو شیر بود سرانجام بر دست غرنده شیر گرفتار شد نامدار دلیر بَرِ بهمن آوردش از رزمگاه بدو کرد کین‌دار چندی نگاه چو دیدش ندادش به جان زینهار بفرمود داری زدن شهریار فرامرز را زنده بر دار کرد کن پیلوارش نگونسار کرد از آن پس بفرمود شاه اردشیر ز کینه بکشتش به باران تیر

به بیشه درون شیر و نر اژدها ز چنگ زمانه نیابد رها

چو دانی که بر تو نماند جهان چه پیچی تو زان جای نوشین روان بخور آنچ داری و بیشی مجوی که از آز کاهد همی آبروی

جهان سربه سر حکمت و عبرت است چرا بهره ما همه غفلت است

این وصف، زبان حال وی آن است، چندان که در این جهان به سر می‌بری و زیست می‌کنی، سخنگوی و خردمند و جهانجوی باش.

فردوسی در داستان بیژن و منیژه برگرفته از روح احساسی و عاطفی و مهربانی او از زن ایرانی می‌باشد. او در این داستان احترام خاصی برای زن قائل است و در خطبه آغازین بیژن و منیژه با چه احترام، محبت و مهربانی نسبت به او سخن می‌گوید و تفاوت چندانی بین زن و مرد قائل نیست و به زن به صورت یک انسان دارای صفات حمیده نگاه می‌کند

در سنت ایرانیان قدیم میان جهانداری و جهانگیری تفاوت وجود داشت. ایرانیان کوروش را جهاندار و اسکندر را جهانگیر می‌دانستند.

سرآمد کنون قصه یزدگرد به ماه سپندارمذ روز ارد ز هجرت شده پنج هشتاد بار که گفتم من این نامه شهریار چو این نامور نامه آمد به بن ز من روی کشور شود پر سخن از آن پس نمیرم که من زنده‌ام که تخم سخن من پراکنده‌ام هر آن کس که دارد هش و رای و دین پس از مرگ بر من کند آفرین

خرد باید و نام و فرّ و نژاد بدین چار گردد سپهر از تو یاد دگر بخشش و دانش و رسم گاه دلش پر ز بخشایش دادخواه