بریده‌هایی از کتاب مسئله ربا و بانک

پول گرفتن بانک عنوان قرض دارد. حالا ببینیم در مواردی که بانک سود پرداخت می‌کند مثل سپرده موقت و پس‌انداز، آیا این سودی که می‌دهد جایز است یا جایز نیست؟ مسلّم به این شکل که بانک پولی را به عنوان قرض دریافت کند و به موجب قرار سودی پرداخت کند، ربا است و شرعا اشکال دارد اما اگر قرار سود در بین نباشد ـ مشتری قرض بدهد و بانک در پرداخت سود آزاد باشد؛ مقرراتی بانک را مجبور نکرده باشد و قرض‌دهنده هم حق مطالبه برای خود قائل نباشد و بانک به دلخواه خود در پایان مدت مبلغی به صاحب پول اضافه بدهد ـ مانعی ندارد ولی به عنوان یک معامله و یک قرار قبلی برای پرداخت سود اشکال دارد. و اگر کسی می‌خواهد از پولی که به بانک می‌دهد سودی عایدش بشود، حتما باید شکل دیگری داشته باشد مثلاً بانک برای او معامله‌ای بکند

ربا در اصطلاح فقهی دو نوع است: ربای قرضی و ربای معاملی. ربای قرضی این است که کسی جنسی یا پولی را به قرض بدهد بعد منفعتی بیش از آنچه که به قرض داده بگیرد. منفعت لازم نیست از جنس همان چیزی باشد که به قرض داده شده؛ هرچه که منفعت تلقی بشود. و در اصطلاح می‌گویند: «کلُّ ما یجُرُّ نَفْعا» هرچه که نفعی را در بر داشته باشد.

مسلّم به این شکل که بانک پولی را به عنوان قرض دریافت کند و به موجب قرار سودی پرداخت کند، ربا است و شرعا اشکال دارد اما اگر قرار سود در بین نباشد ـ مشتری قرض بدهد و بانک در پرداخت سود آزاد باشد؛ مقرراتی بانک را مجبور نکرده باشد و قرض‌دهنده هم حق مطالبه برای خود قائل نباشد و بانک به دلخواه خود در پایان مدت مبلغی به صاحب پول اضافه بدهد ـ مانعی ندارد ولی به عنوان یک معامله و یک قرار قبلی برای پرداخت سود اشکال دارد. و اگر کسی می‌خواهد از پولی که به بانک می‌دهد سودی عایدش بشود، حتما باید شکل دیگری داشته باشد مثلاً بانک برای او معامله‌ای بکند، که همان شکل مضاربه و غیره می‌شود

فَلَکمْ رُؤُسُ اَمْوالِکمْ لاتَظْلِمونَ وَ لاتُظْلَمونَ. راجع به کسانی که قبلاً قرض ربوی داده بودند قرآن فرمود که همان رأس‌المال‌ها یعنی عین مالتان را بگیرید. سودها را دیگر حق ندارید بگیرید. آنوقت لاتَظْلِمونَ وَ لاتُظْلَمونَ نه شما ظلم می‌کنید با گرفتن سود، و نه مظلوم واقع می‌شوید با از دست دادن سرمایه‌تان. از این تعبیر قرآن به نظر می‌رسد که اساسا قرآن سود گرفتن از قرض را ظلم می‌داند. و می‌دانیم که ظلم یعنی گرفتن چیزی بدون حق و بدون یک مجوّز. البته مجوز طبیعی نه مجوز قانونی.

فَلَکمْ رُؤُسُ اَمْوالِکمْ لاتَظْلِمونَ وَ لاتُظْلَمونَ. راجع به کسانی که قبلاً قرض ربوی داده بودند قرآن فرمود که همان رأس‌المال‌ها یعنی عین مالتان را بگیرید. سودها را دیگر حق ندارید بگیرید. آنوقت لاتَظْلِمونَ وَ لاتُظْلَمونَ نه شما ظلم می‌کنید با گرفتن سود، و نه مظلوم واقع می‌شوید با از دست دادن سرمایه‌تان.

نوع دیگر ربای معاملی است که در آن پای قرض در میان نیست بلکه پای معاوضه در کار است. به ربای معاملی می‌گویند ربای جنس به جنس که چیزی را به جنس خودش معاوضه کنند مثلاً گندم به گندم. و قهرا بعد مسأله صغروی هم به اصطلاح مطرح می‌شود که آیا مثلاً گندم و جو در باب ربا یک جنس‌اند یا دو جنس؟ یا مثلاً گندم دو منطقه مختلف را که جنس آنها با یکدیگر متفاوت است دو جنس باید فرض کنیم یا یک جنس؟