بریده‌هایی از کتاب فلسفی زیستن

هیچ درختی ریشه‌دار و تنومند نخواهد شد، مگر اینکه در معرض وزش بادهای سخت باشد. همین کشاکش‌ها و تکان‌ها موجب می‌شود درخت برای تقویت استحکام خود، هرچه عمیق‌تر ریشه بدواند.

«تجسّم کنید که شخصی اعضای بدن شما را به رهگذران ببخشد، حتماً خشمگین خواهید شد. اما ذهن خود را دودستی به هر شخصی که سر راهتان قرار گیرد تسلیم می‌کنید و آنها هم می‌توانند به حقوق شما تجاوز کنند و آشفته‌حال و رنجیده‌خاطر، رهایتان سازند. آیا از این کار شرم نمی‌کنید؟»

به‌جای تبعیت از عرف، از استدلال خویش کمک بگیرید که انتخاب معقول داشته باشید. یکی از نخستین اموری که می‌باید حذف شود، پیگیری اخبار است. اپیکتتوس می‌گوید: «تنها یک جاده وجود دارد که به شادمانی منتهی می‌شود و آن متوقف‌کردن پیگیری اموری‌ست که در حیطهٔ قدرت ما قرار ندارند.» پیگیری اخبار دقیقاً دلواپسی در مورد حوادثی‌ست که از اختیار ما خارج‌اند. اگر می‌خواهید در جهت شکوفایی شخصیت خویش گامی بردارید، صرف‌نظر کردن از اخبار، شروع خوبی‌ست.

«بیش از این درمورد اینکه انسان نیک چگونه باید باشد بحث نکنید. خودتان یکی از آنها باشید.» مارکوس آئورلیوس

اگر براساس باورها و معیارهای خود زندگی کنید، به نوعی سازگاری دست یافته‌اید که به آن «هماهنگی شناختی» می‌گویند؛ به این معنا که کنش‌های شما، با طرز فکرتان تطابق کامل دارد.

اگر انتظارات خود را با حیطهٔ قدرت خویش هم‌ارز کنیم، شرایط بیرونی هرچه که می‌خواهد باشد، نومیدی گریبان ما را چنگ نخواهد زد.

بنا به اعتقاد سنکا، دلیل کنار نیامدن با فقدان‌ها این است که از ابتدای امر، آگاهی نداریم که شاید از دست بروند. هیچ‌وقت پیش‌بینی حوادث بد را نمی‌کنیم و زمانی که حادث می‌شوند، در بهت و حیرت فرو می‌رویم. اما مگر ممکن است مطلع نباشیم؟ خیر! مسئله انکار است.

ویژگی‌های یک انسان به صورت کلّی، می‌بایست پسندیده باشد و نقاط قوتِ موردی، عملاً راه به جایی نمی‌برد. مثلاً نمی‌توان یک سارق بانک که انضباط نفس و شجاعت بسیار دارد را فردی نیک‌نهاد به‌شمار آورد!

«مسئله‌ای‌ست که همیشه مرا شگفت‌زده می‌کند: همهٔ ما خود را بیش از هر انسان دیگری دوست داریم، اما شگفتا که به عقیدی دیگران، بیش از عقاید خویشتن ارج می‌نهیم!»

اولین گام به‌سوی رستگاری، آگاهی از خطاهاست.

مارکوس آئورلیوس، تنها به‌جا صحبت‌کردن را مجاز می‌شمارد، آن هم در صورتی که با مهربانی، فروتنی و صدق و صفا همراه باشد. فرض این است، تنها زمانی سخن بگویید که اطمینان دارید کلامتان، ارزش عنوان‌کردن دارد.

بیشتر مواقع،‌ قصد نداریم دیگران را به‌سرعت مورد قضاوت قرار دهیم، اما به‌صورت غیرارادی این کار را می‌کنیم. پیش داوری‌ها به‌صورت سحرآمیزی در ذهن ما ردیف می‌شوند.

«اگر شایسته نیست، انجامش ندهید؛ اگر حقیقت نیست، بر زبانش نیاورید.»

هر روز و هر شرایطی که در آن قرار می‌گیرید را به چشم تمرین و کارآموزی نگاه کنید. این‌گونه خود را سریع‌تر با اتفاقات وفق خواهید داد، زیرا هرچه نباشد، آن هم بخشی از کارآموزی شما به حساب می‌آید. آسیب‌دیدگی پیش می‌آید، پس هماورد خویش را مقصر ندانید. اتفاق را هم، زیرا همگی ما در حال کارآموزی هستیم. پس خرابکاری رخ می‌دهد. افراد، ندانم‌کاری می‌کنند.

«حال بایست کاری را صورت دهید که طبیعت برعهدهٔ شما نهاده است. اگر توان آن را دارید، لحظه‌ای درنگ نورزید. به گرداگرد خود نیز چشم ندوزید که ببینید کسی شما را در حال انجام کار مشاهده کرده است یا نه.»

اپیکتتوس می‌گوید: «تنها یک جاده وجود دارد که به شادمانی منتهی می‌شود و آن متوقف‌کردن پیگیری اموری‌ست که در حیطهٔ قدرت ما قرار ندارند.»

«بگذارید چنگال تیز فلسفه خطاهای خودتان را بخراشد و بزداید تا اینکه در انتقاد از خطاهای دیگران، دستاویزتان قرار گیرد.» سنکا

قوّهٔ اختیار شما در گزینش، همواره با شما خواهد بود؛ فقط کافی‌ست مانع بروز اولین واکنش غیرارادی خود شوید، از کوره در نروید، در عوض یک قدم به عقب برداشته، موقعیت‌سنجی کنید و بر اساس آن معقولانه‌ترین واکنش را نشان دهید. بله، حقیقتاً حوادث بیرونی چندان مهم نیستند، تعبیر و تفسیر و واکنش شماست که اهمیت دارد.

سنکا در اشاره به این نکته گفت: «اندیشه است که ما را غنی می‌سازد؛ این ثروت در تبعید نیز همراه ماست.»

«کسی را برگزینید که هم سخنان و هم شیوهٔ زیست او را عمیقاً می‌ستایید. به‌عنوان یک راهنما و اسوه، از زبان او خویشتن را مورد خطاب و تذکر قرار بدهید. به اعتقاد من، حضور و وجود یک انسان آرمانی ضرورت دارد تا خویشتن را با محک او ارزیابی کنیم. بدون یک خط‌کش نمی‌توان شیء کج را صاف نمود.»