بریده‌هایی از کتاب ده گفتار

در حوزه‌های علوم دینی، ادبیات عرب خوانده می‌شود اما با متد غلطی. نتیجتا طلاب علوم دینی پس از سالها تحصیل ادبیات عرب با آنکه قواعد زبان عرب را یاد می‌گیرند خود زبان عرب را یاد نمی‌گیرند، نه می‌توانند با آن تکلم کنند و نه می‌توانند از عربی فصیح استفاده کنند یا به عربی فصیح بنویسند.

لازمه خط مشی معین داشتن و اهل مسلک و مرام و عقیده بودن این است که به سوی یک هدف و یک جهت حرکت کند و از اموری که با هوا و هوس‌های آنی او موافق است اما با هدف او و اصولی که اتخاذ کرده منافات دارد خود را «نگهداری» کند.

یکی از حالات و قوایی که در عقل انسان یعنی در عقل عملی انسان، یعنی در طرز تفکر عملی انسان که مفهوم خوب و بد و خیر و شرّ و درست و نادرست و لازم و غیر لازم و وظیفه و تکلیف و اینکه الآن چه می‌بایست بکنم و چه نمی‌بایست بکنم و این گونه معانی و مفاهیم را بسازد تأثیر دارد، طغیان هوا و هوس‌ها و مطامع و احساسات لجاج‌آمیز و تعصب‌آمیز و امثال اینهاست، زیرا منطقه و حوزه عقل عملی انسان به دلیل اینکه مربوط به عمل انسان است همان حوزه و منطقه احساسات و تمایلات و شهوات است. این امور اگر از حد اعتدال خارج شوند و انسان محکوم اینها باشد نه حاکم بر اینها، در برابر فرمان عقل فرمان می‌دهند، در برابر ندای عقل و وجدان فریاد و غوغا می‌کنند، برای ندای عقل حکم پارازیت را پیدا می‌کنند، دیگر آدمی ندای عقل خویش را نمی‌شنود، در برابر چراغ عقل گرد و غبار و دود و مِه ایجاد می‌کنند، دیگر چراغ عقل نمی‌تواند پرتوافکنی کند

دو اثر بزرگ تقوا در جلسه قبل وعده دادم که در این جلسه راجع به دو اثر مهم که در قرآن مجید برای تقوا ذکر شده بحث کنم. آن دو اثر یکی روشن‌بینی و بصیرت است که در آیه ۲۹ از سوره انفال می‌فرماید: اِنْ تَتَّقُوا اللّه‌َ یجْعَلْ لَکمْ فُرْقانا. یعنی اگر تقوای الهی داشته باشید خداوند برای شما مایه تمیز و تشخیص قرار می‌دهد. دیگری حل شدن مشکلات و آسان شدن کارها و بیرون آمدن از تنگناها و مضایق است، که در سوره طلاق آیه ۲ می‌فرماید: وَ مَنْ یتَّقِ اللّه‌َ یجْعَلْ لَهُ مَخْرَجا. یعنی هرکس که تقوای الهی داشته باشد خداوند برای او راه بیرون شدن از شداید قرار می‌دهد. ایضا در همان سوره، بعد از دو آیه می‌فرماید: وَ مَنْ یتَّقِ اللّه‌َ یجْعَلْ لَهُ مِنْ اَمْرِهِ یسْرا. هرکس که تقوای الهی داشته باشد خداوند یک نوع آسانی در کار او قرار می‌دهد.

دو اثر بزرگ تقوا در جلسه قبل وعده دادم که در این جلسه راجع به دو اثر مهم که در قرآن مجید برای تقوا ذکر شده بحث کنم. آن دو اثر یکی روشن‌بینی و بصیرت است که در آیه ۲۹ از سوره انفال می‌فرماید: اِنْ تَتَّقُوا اللّه‌َ یجْعَلْ لَکمْ فُرْقانا. یعنی اگر تقوای الهی داشته باشید خداوند برای شما مایه تمیز و تشخیص قرار می‌دهد. دیگری حل شدن مشکلات و آسان شدن کارها و بیرون آمدن از تنگناها و مضایق است، که در سوره طلاق آیه ۲ می‌فرماید: وَ مَنْ یتَّقِ اللّه‌َ یجْعَلْ لَهُ مَخْرَجا. یعنی هرکس که تقوای الهی داشته باشد خداوند برای او راه بیرون شدن از شداید قرار می‌دهد. ایضا در همان سوره، بعد از دو آیه می‌فرماید: وَ مَنْ یتَّقِ اللّه‌َ یجْعَلْ لَهُ مِنْ اَمْرِهِ یسْرا. هرکس که تقوای الهی داشته باشد خداوند یک نوع آسانی در کار او قرار می‌دهد.

دو اثر بزرگ تقوا در جلسه قبل وعده دادم که در این جلسه راجع به دو اثر مهم که در قرآن مجید برای تقوا ذکر شده بحث کنم. آن دو اثر یکی روشن‌بینی و بصیرت است که در آیه ۲۹ از سوره انفال می‌فرماید: اِنْ تَتَّقُوا اللّه‌َ یجْعَلْ لَکمْ فُرْقانا. یعنی اگر تقوای الهی داشته باشید خداوند برای شما مایه تمیز و تشخیص قرار می‌دهد. دیگری حل شدن مشکلات و آسان شدن کارها و بیرون آمدن از تنگناها و مضایق است، که در سوره طلاق آیه ۲ می‌فرماید: وَ مَنْ یتَّقِ اللّه‌َ یجْعَلْ لَهُ مَخْرَجا. یعنی هرکس که تقوای الهی داشته باشد خداوند برای او راه بیرون شدن از شداید قرار می‌دهد. ایضا در همان سوره، بعد از دو آیه می‌فرماید: وَ مَنْ یتَّقِ اللّه‌َ یجْعَلْ لَهُ مِنْ اَمْرِهِ یسْرا. هرکس که تقوای الهی داشته باشد خداوند یک نوع آسانی در کار او قرار می‌دهد.

یعنی تقوای خدا دوستان خدا را در حمایت خود قرار داده و آنها را از تجاوز به حریم محرّمات الهی نگه داشته است و خوف خدا را ملازم دلهای آنها قرار داده است، تا آنجا که شبهای آنها را زنده و بیدار نگه داشته و روزهای آنها را قرین تشنگی (تشنگی روزه) کرده است.

در آثار دینی، خصوصا در نهج‌البلاغه که فوق‌العاده روی کلمه تقوا تکیه شده است، همه جا تقوا به معنای آن ملکه مقدس که در روح پیدا می‌شود و به روح قوّت و قدرت و نیرو می‌دهد و نفس امّاره و احساسات سرکش را رام و مطیع می‌سازد به کار رفته.

به هرحال مقصودم بیان اصل کلی است که نسل جوان افکار و ادراکات و احساساتی دارد و انحرافهایی. تا به دردش یعنی به افکار و ادراکات و احساساتش رسیدگی نشود، نمی‌شود جلو انحرافاتش را گرفت.

ما بیش از اندازه از این گوش و زبان بیچاره انتظار داریم، گاهی هم ـ بلکه بیشتر اوقات ـ باید از راه عمل و چشم استفاده کنیم، ما با دست خود و عمل خود خوب رفتار کنیم تا آنها با چشم خودشان ببینند، یک مقداری هم به این گوش و زبان بیچاره استراحت بدهیم.

جمال یار ندارد نقاب و پرده ولی غبار ره بنشان تا نظر توانی کرد

تقوای آن روز، مرا امروز عزیز مصر کرد. تقوا و صبر و پاکی و نزاهت در این جهان گم نمی‌شود، آدمی را از حضیض ذلت به اوج عزت می‌رساند.

از کلمات علی علیه‌السلام است: اَصْدِقاؤُک ثَلاثَةٌ وَ اَعْداؤُک ثَلاثَةٌ یعنی تو سه نوع دوست و سه نوع دشمن داری. فَاَصْدِقاؤُک: صَدیقُک وَ صَدیقُ صَدیقِک وَ عَدُوُّ عَدُوِّک یعنی دوستان تو یکی آن کس است که مستقیما دوست خود توست، دومی دوستِ دوست توست، سومی دشمنِ دشمن توست. وَ اَعْداؤُک: عَدُوُّک وَ عَدُوُّ صَدیقِک وَ صَدیقُ عَدُوِّک دشمنان تو عبارت است از آن که مستقیما با خود تو دشمن است، و آن کس که دشمن دوست توست، و آن کس که دوست دشمن توست.

اما عقل عملی آن است که مبنای علوم زندگی است، مبنای اصول اخلاقی است، و به قول قدما مبنای علم اخلاق و تدبیر منزل و سیاست مُدُن است. در عقل عملی، مورد قضاوتْ واقعیتی از واقعیتها نیست که آیا اینچنین است یا آنچنان؟ مورد قضاوت، وظیفه و تکلیف است: آیا «باید» این کار را بکنم یا آن کار را؟ این طور عمل کنم یا آن طور؟ عقل عملی همان است که مفهوم خوبی و بدی و حسن و قبح و باید و نباید و امر و نهی و امثال اینها را خلق می‌کند.

عقل نظری همان است که مبنای علوم طبیعی و ریاضی و فلسفه الهی است. این علوم، همه در این جهت شرکت دارند که کار عقل در آن علوم قضاوت درباره واقعیتهاست که فلان شی‌ء این طور است و یا آن طور؟

این نکته را اول باید بگویم که آن حکمتی که به اصطلاح مولود تقواست و آن روشنی و فرقانی که در اثر تقوا پیدا می‌شود حکمت عملی است نه حکمت نظری.

عدالت هم به نوبه خود امر موحش و ترس‌آوری نیست. انسان که از عدالت می‌ترسد، در حقیقت از خودش می‌ترسد که در گذشته خطاکاری کرده و یا می‌ترسد که در آینده از حدود خود به حقوق دیگران تجاوز کند.

وقایه عبارت است از محافظت یک چیزی از هرچه به او زیان می‌رساند، و تقوا یعنی نفس را در وقایه قرار دادن از آنچه بیم می‌رود.