بریده‌هایی از کتاب خدمات متقابل اسلام و ایران

از ائمه اربعه تسنن نیز دو نفر ایرانی بوده‌اند که هر دو از خراسان برخاسته‌اند. نخست ابوحنیفه که گروهی وی را اهل کابل و دسته‌ای وی را از اهل «نسا»(درگز) می‌دانند. دوم احمد بن‌حنبل که در مرو خراسان متولد شد و در بغداد نشو و نما یافت.

دومین ترجمه به زبان عربی نقل دیوان و دفاتر دولتی است که در زمان حجاج به‌وسیله صالح بن عبدالرحمن که از نژاد ایرانی بود، از زبان فارسی به زبان عربی برگردانده شد.

«در زمان خشایارشا پسر داریوش، ایران چندین‌صد کشتی در دریای مدیترانه داشت و نیرومندترین دولت دریایی عهد بود.»

خدمات ایرانیان مسلمان در جبهه‌های مختلف صورت گرفته است: جبهه نشر و تبلیغ و دعوت ملتهای دیگر، جبهه سربازی و نظامی، جبهه علم و فرهنگ، جبهه ذوق و صنعت و هنر.

اسلام اجتماع طبقاتی آن روز را که ریشه بسیار کهن داشت و بر دو رکن خون و مالکیت قائم بود و همه قوانین و رسوم و آداب و سنن بر محور این دو رکن می‌گشت در هم ریخت و اجتماعی ساخت منهای این دو رکن؛ بر محور فضیلت، علم، سعی و عمل، تقوا.

ایران در پرتو گرایش به اسلام در همان‌وقت که کشورهای گرونده به مسیحیت در تاریکی قرون وسطی فرو رفته بودند، همدوش با سایر ملل اسلامی و پیشاپیش همه آنها مشعلدار یک تمدن عظیم و شکوهمند به نام «تمدن اسلامی» شد.

اولین چیزی که اسلام از ایران گرفت، تشتت افکار و عقاید مذهبی بود و به جای آن وحدت عقیده برقرار کرد. این کار برای اولین‌بار به‌وسیله اسلام در این مرزوبوم صورت گرفت. مردم شرق و غرب و شمال و جنوب این کشور که برخی سامی و برخی آریایی بودند و زبانها و عقاید گوناگون داشتند و تا آن وقت رابط میان آنها فقط زور و حکومت بود، برای اولین‌بار به یک فلسفه گرویدند. فکر واحد، آرمان واحد، ایده‌آل واحد پیدا کردند، احساسات برادری میان آنها پیدا شد. هرچند این کار به‌تدریج در طول چهار قرن انجام گرفت، ولی سرانجام صورت گرفت و از آن وقت تا کنون در حدود ۹۸ درصد این مردم چنین‌اند.

تاریخ اسلام و فتوحات اسلامی چه به‌طور عموم و چه به‌طور خصوص (یعنی فتوحات یک منطقه خاص) از اواخر قرن دوم تدوین شده و آن کتب در اختیار ماست. راجع به فتح اسکندریه بالأخص، علاوه بر مورخین اسلامی چند نفر مسیحی نیز فتح این شهر را به دست اعراب با تفصیل فراوان نقل کرده‌اند. در هیچ‌یک از کتب اسلامی یا مسیحی یا یهودی و غیر اینها که قبل از جنگهای صلیبی تألیف شده، نامی از کتابسوزی اسکندریه یا ایران در میان نیست.

گروه اول که عمر در رأس آنها بود استماع و ضبط و نقل احادیث را بلامانع می‌دانستند، اما کتابت و تدوین آنها را مکروه می‌شمردند به عذر اینکه با قرآن مشتبه نشود و یا اهتمام به حدیث جای اهتمام به قرآن را نگیرد، ولی گروه دوم که علی علیه‌السلام در رأس آنها بود از آغاز به کتابت و تدوین احادیث نبوی تشویق و ترغیب کردند. عامه به پیروی از خلیفه دوم تا یک قرن به تدوین حدیث نپرداخت، اما پس از یک قرن عامه نیز از نظر علی علیه‌السلام پیروی کرد و نظر عمر منسوخ گشت، و به همین جهت شیعه یک قرن پیش از عامه موفق به جمع و تدوین حدیث شد.

علی‌القاعده هنگام فتح ایران کتابهایی که بعضی از آنها نفیس بوده، در کتابخانه‌های خصوصی افراد وجود داشته است و شاید تا دو سه قرن بعد از فتح ایران هم نگهداری می‌شده است، ولی بعد از فتح ایران و اسلام ایرانیان و رواج خط عربی و فراموش‌شدن خط پهلوی که آن کتابها به آن خط بوده است، آن کتابها برای اکثریت قریب به اتفاق مردم بلااستفاده بوده و تدریجا از بین رفته است. اما اینکه کتابخانه یا کتابخانه‌هایی بوده و تأسیسات علمی وجود داشته است و اعراب فاتح هنگام فتح ایران آنها را به‌عمد از بین برده باشند افسانه‌ای بیش نیست.

عاطفه و مهربانی، خونگرمی، مهمان‌نوازی، تیزهوشی و سرعت انتقال، آبروداری و صورت را با سیلی سرخ‌نگه‌داشتن از خصایصی است که ایرانیان در همه دوره‌ها بدانها ستوده شده‌اند.

اساسا پرستش آتش را انکار کردند و مدعی شدند که ما اهورامزدا را که خدای متعال است می‌پرستیم و آتش را محراب و یا قبله خود قرار می‌دهیم، همچنانکه مسلمین هنگامی که خدای متعال را پرستش می‌کنند و نماز می‌خوانند به سوی کعبه می‌ایستند بدون آنکه کعبه را پرستش کنند.

همه آنهایی که زردشت را موحد می‌دانند با اظهار تأسف اظهار می‌دارند که توحید زردشتی بعدها آلوده به ثنویت شد.

از نظر یک نبی که هستی را از بالا می‌بیند جز نور و روشنایی و خیر و رحمت و حکمت چیزی نیست و جز یک مشیت که بر اساس حکمت بالغه، نظام علت و معلول و اسباب و مسببات را برقرار کرده، دست‌اندرکار نمی‌باشد. برای یک نبی و یا یک عارف، محال است که چنین اندیشه‌هایی او را به خود مشغول سازد

محققان تنها قسمت مختصر «گاتها» را قدیمی و از آنِ زردشت می‌دانند و قسمتهای دیگر را الحاقی می‌شمارند. مندرجات گاتها هر چند صراحت تمام ندارد ولی به توحید از ثنویت نزدیکتر است.

از آنچه تاکنون گفتیم معلوم شد: اولاً عیسویت به طور طبیعی در ایرانِ زردشتی در حال پیشروی بوده است و اگر حال بر همین منوال باقی می‌ماند خطر بزرگی برای دین زردشتی بود. ثانیاً عیسویت برخلاف زردشتی‌گری داعیه جهانی داشت؛ یعنی مبلغان مسیحی برای عیسویت مرز نمی‌شناختند، فعالانه کوشش می‌کردند که عیسویت را در ایران و خارج مرزهای ایران گسترش دهند و در این راه موفقیتهایی هم کسب کرده بودند. ثالثاً اسلام که به ایران آمد، بیش از آنکه به زردشتی‌گری که در حال انحطاط بود ضربه بزند، به مسیحیت که در حال رشد و توسعه بود ضربه زد

از نظر آقای دکتر زرین‌کوب، اسلام به دنیایی پا گذاشت که در حال رکود و جمود بود.

آنچه قطعی و مسلّم است این است که پس از ظهور اسلام و تشکیل حکومت اسلامی و گرد آمدن ملل گوناگون در زیر یک پرچم به نام پرچم اسلام تمدنی عظیم و شکوهمند و بسیار کم‌نظیر به وجود آمد که جامعه‌شناسی و تاریخ، آن را به نام «تمدن اسلامی» می‌شناسد.

مهمترین عامل شکست حکومت ساسانی را باید ناراضی‌بودن ایرانیان از وضع دولت و آیین و رسوم اجحاف‌آمیز آن زمان دانست.

پیغمبر فرمود: خداوند به من اطلاع داد که شاه شما کشته شد و مملکت شما بزودی به تصرف مسلمین درخواهد آمد. اینک شما به یمن بازگردید و به باذان بگویید اسلام اختیار کند؛ اگر مسلمان شد حکومت یمن همچنان با او خواهد بود. نبی اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله به این دو نفر هدایایی مرحمت فرمود و آن دو نفر به یمن بازگشتند و جریان را به باذان گفتند. باذان گفت: ما چند روزی درنگ می‌کنیم، اگر این مطلب درست از کار درآمد معلوم است که وی پیغمبر است و از طرف خداوند سخن می‌گوید؛ آنگاه تصمیم خود را خواهیم گرفت