بریده‌هایی از کتاب مادری که کم داشتم

دوران کودکی‌ای که در آن احساس امنیت وجود نداشته باشد و والدین در آن کودک را آزار عاطفی بدهند موجب می‌شود که قربانی‌اش بی‌اندازه به نقد، طرد و ترک‌شدن حساس باشد و همیشه به‌دقت مراقب خطرات باشد. این ریزبینی مفرط در کنار مرزبندی‌های خودساخته‌ای که ضعیف هستند (به این دلیل که هیچ‌وقت کامل درست نشده‌اند و با هجومی فرومی‌پاشند) شرایطی را به وجود می‌آورد که در آن می‌توانید عواطف و انگیزه‌های سایر مردم را احساس کنید. وقتی چنین کاری به‌صورت ناخودآگاه و غیرارادی انجام شود و بارها اتفاق بیفتد، اغلب آن را احساس‌خوانی می‌نامیم. شاید بتوان این حالت را همدلی بیش‌ازاندازه خواند. بخشی از مشکل افراد احساس‌خوان این است که اغلب تجربهٔ دیگران را به‌اشتباه همچون تجربهٔ خودشان می‌دانند. افراد احساس‌خوان متعجب می‌شوند از اینکه چرا این‌قدر عصبانی یا افسرده هستند یا مثلا کمردرد دارند، به‌جای اینکه متوجه شوند که این حالت‌ها همان چیزی است که آن‌ها به‌واسطهٔ مرزهای رخنه‌پذیرشان از یک نفر دیگر گرفته‌اند.

"تو برای من آدم خاصی هستی" پیامی است (معمولا در قالب لغات گفته نمی‌شود) حاکی از اینکه به ما بها داده می‌شود. این پیام نیز، درست مانند سایر پیام‌ها، باید در کنار حس دیده‌شدن خودِ واقعی‌مان قرار بگیرد. به این ترتیب ویژگی‌های ظاهری فرد نیست که به او احساس خاص‌بودن می‌دهد.

من فهمیده‌ام که سال‌ها به فردی که در گذشته به من خوبی می‌کرده احساس دِین می‌کردم. کم‌کم متوجه شدم که پرورش عاطفی چیز نادری نیست و می‌توانم در هر رابطه‌ای تصمیم بگیرم که چه زمانی می‌خواهم به طرف مقابل رو کنم. یک عمل محبت‌آمیز به معنی بستن قرارداد عمرانه نیست.

مادرانی که به‌لحاظ عاطفی بی‌توجه‌اند کودکانشان را از آن چیزی که هستند مستقل‌تر می‌بینند.

مادر موضوع ساده‌ای نیست.

این احساسات بعداً در بزرگ‌سالی فوران می‌کند، زمانی‌که فرد در حال روان‌درمانی است و با مشکلات مربوط به عزت نفس و برقراری ارتباط با دیگران دست‌وپنجه نرم می‌کند.

"به نظر می‌رسد دردناک‌ترین تجربه برای کودک عدم توانایی در جلب توجه مادر باشد". (۷) ظاهراً این مورد حتی از بدرفتاری هم تحمل‌ناپذیرتر است. به هر حال مادر نقطهٔ اتصال کودک به دنیا است و، با فرض اینکه مادر اولین مراقب باشد، برای تأمین نیازهای کودک هم بیشترین امید به اوست. زنان افسرده ازجمله مادرانی هستند که از نظر عاطفی غایب‌اند. یافته‌ها نشان می‌دهد که مادران افسرده روابط متقابل کمتری با کودکانشان دارند و کودکان آن‌ها نیز احساسات مثبت کمتری نشان می‌دهند. این کودکان نوپا به مادر دلبستگی ایمن ندارند و در فعالیت‌های شناختی ضعیف‌تر عمل می‌کنند (۸) (به یاد داشته باشید که مغز عمدتاً با روابط متقابل اجتماعی به کار افتاده و ساخته می‌شود). به‌علاوه، استرس نیز منجر می‌شود به حساسیت دستگاه گوارشی و سیستم‌های عصبی خودکار، و ناتوانی یا بی‌میلی به رابطهٔ متقابل اجتماعی با بزرگ‌سالی که می‌کوشد ارتباط برقرار کند.

پژوهشگران در کودکانی که مادرانشان از نظر عاطفی غایب هستند دو الگوی پاسخ‌دهی یافته‌اند. یک الگو روی‌گرداندن از مادر و خودداری از تماس با او برای حفظ حالت خوشایندتر است. تعجبی ندارد که در کودکانی که مادرانشان کمتر ابراز محبت عاطفی می‌کنند سبک دلبستگیِ خودکفا رشد کند. (۴) خیلی دردناک است که به کسی دلبسته شوی که حواسش پیش تو نیست. بنا بر توصیف استرن، الگوی دیگر "تلاش فوق‌العاده برای جذب و همراه‌کردن مادر است، یعنی تلاش برای آنکه کار داروی ضدافسردگی را برای مادر انجام دهد". (۵) چقدر این کار برای کودک سخت است.

تقریباً تمام کودکان، حتی کودکان آزاردیده،‌ عاشق والدینشان هستند. چنین چیزی در طبیعت کودک قرار گرفته است. شاید آن‌ها صدمه‌دیده‌اند، ناامید شده‌اند و گرفتار این حالت‌های ویرانگر باشند که [مبادا] امکان رسیدن به عشقی را که در حسرتش هستند از بین ببرند، ولی دلبستگی یعنی عاشق‌بودن، حتی دلبستگی توأم با اضطراب. شاید هر سال دستیابی به این عشق دشوارتر شود؛‌ شاید هر سال کودک آرزویش را برای برقراری ارتباطی محکم بیشتر پس‌بزند، حتی شاید [کودک] به والدینش ناسزا بگوید و هرگونه عشق نسبت به آن‌ها را انکار کند. ولی این عشق سر جایش است،‌ مشتاق ابرازشدن واقعی و بازگردانده‌شدن، مثل خورشیدی سوزان که پنهان شده و هنوز طلوع نکرده.

مادرانگی مستلزم بخشش مداوم و بی‌وقفه است. به همین جهت کار ساده‌ای نیست که وقتی هنوز نیازهای خودت برآورده نشده، از خودت چیزی ببخشی.

حس ارزشمندبودن و شناخته‌شدن نیز بخشی از این تعلق خاطر است. اگر افراد خانواده شما را از خودشان بدانند، ولی واقعاً حس نکنید شما را آن‌طوری که هستید می‌شناسند و می‌بینند،‌ در خانوادهٔ خودتان هم احساس خارجی‌بودن می‌کنید.

وقتی بدانیم می‌توانیم نزد مادرمان برویم و پیش او نیازهایمان تأمین و احساساتمان درک و پذیرفته خواهد شد، در آن رابطه احساس امنیت می‌کنیم

ارتکاب خشونت از طرف خواهر یا برادر همیشه نشانهٔ مشکل جدی در نظام خانواده است. رفتارهای نابرابر با کودکان و نقش‌های غیرمنصفانه ممکن است خواهرها و برادرها را در برپایی یک اتحاد برابر دچار مشکل کند. گاهی مادرْ خواهر و برادر را مقابل هم قرار می‌دهد. در سایر مواقع آن‌ها برای نجات خودشان راهی پیدا می‌کنند که از آسیب‌ها دور بمانند؛ یا در اتاق‌خوابشان پنهان می‌شوند یا از خانه فرار می‌کنند. گهگاهی دربارهٔ کودکی می‌شنوید که یاد گرفته درست وسط هرج و مرج خانواده خودش را در کتاب و بازی غرق کند و این‌طوری همه چیز را فراموش کند؛ وقتی خواهر و برادر به این شکل ناپدید می‌شوند، حتی ممکن است به حس تنهایی و رهاشدگی بیشتر منجر شود.

مادران کم‌عاطفه فرزندانشان را زیاد لمس نکرده‌اند که همین مسئله به نوعی گرسنگی شدید، برای لمس‌شدن یا برعکس بیزاری از لمس‌شدن، در این فرزندان منجر شده است.

معمولا بزرگ‌سالانی که دچار کمبود مادری هستند هیچ‌چیزی از نزدیکی و صمیمیت با مادرانشان در دوران کودکی به یاد نمی‌آورند. هیچ خاطره‌ای از بغل‌شدن، نگاه عاشقانهٔ مادر یا تماس عاطفی با او در لحظات مهم زندگی ندارند. تماس عاطفی یعنی دیگران تجربهٔ شما را طوری لمس کنند که شما بفهمید آن را به‌خوبی متوجه شده‌اند. آن‌ها می‌دانند که چه بر شما گذشته و این تجربه چه معنایی برای شما دارد. در کل ما این موضوع را از طریق پاسخ‌هایی می‌فهمیم که نشان‌دهندهٔ همدلی با ما یا بازتاب احساس ماست. امکان ندارد که دیگران دقیقاً تجربهٔ ما را بفهمند ولی از آن‌ها می‌خواهیم که حداقل تلاش کنند، از آن‌ها می‌خواهیم که به تجربهٔ ما اهمیت دهند. وقتی به ما بی‌اعتنایی شود یا جدی گرفته نشویم یا احساس واقعی‌مان برایمان منعکس نشود، احساس انزوا و تنهایی می‌کنیم.

ین مواد مغذی شامل پذیرش بی‌قید و شرط ("من تو را درست همین‌طور که هستی می پذیرم")، احترام و ارزش، به علاوهٔ انعکاس و پاسخگویی هم‌آهنگ است که قبلاً در موردشان بحث کردیم. باید به‌خاطر آنچه هستید و صرفاً به‌خاطر همین که هستید برای شما ارزش گذاشته شود. اگر چنین ارزشی را دریافت نکنید، احساس می‌کنید که سر جای خودتان نیستید و به جایی تعلق ندارید. چنین حسی موجب می‌شود که به‌سختی زندگی را بپذیرید.

(مثلا ممکن است او هوشتان را شناخته باشد ولی احساسات شما را نه). آیا مادرتان آن‌قدر خوب شما را می‌شناخت که مثل قطب‌نما عمل کند و بفهمد چه زمانی خود واقعی‌تان نیستید؟

اغلب، والدین به‌جای برآوردن نیازهای کودکی علاقهٔ بیشتری به پشت سر گذاشتن این نیازها دارند.

ده پیام اصلی که مادر خوب می‌دهد: خوشحالم که تو هستی. تو را می‌بینم. تو برای من آدم خاصی هستی. به تو احترام می‌گذارم. عاشقت هستم. نیازهای تو برایم مهم است. هر وقت کمک خواستی پیش من بیا. بودنم به‌خاطر توست و برایت وقت می‌گذارم. تو را در امان نگه می‌دارم. می‌توانی به من تکیه کنی. به وجود تو دلگرمم.

در صورت وجود عشق حتی ناشیانه‌ترین رفتارهای پدر و مادر نیز می‌تواند فراموش شود