بریده‌هایی از کتاب حوزه و بایسته‌ها

یعنی باید اولین مرحله اقدام، یافتن مفهومی باشد که رسالت حوزه در امت را مشخص می‌کند، سپس در پرتو این مفهوم نظام اداری و سیاست مالی و برنامه آموزشی حوزه را وضع کنیم. همه این‌ها تنها در پرتو مفهوم تکلیفی حوزه معین می‌شود.

اگر انسان در وجود خودش نفسی پاک نداشته باشد و نسبت به خوبی و اطاعت [خداوند] راغب نباشد، بسیار سخت است که چنین فردی ابزاری برای اطاعت دیگران قرار گیرد.

برادران! باید بعضی وقت‌ها خودمان را امتحان کنیم، ولو به این صورت که طرف مقابل فکرمان را بسنجیم و اندیشه مقابل آن را بررسی کنیم تا ببینیم که ما چگونه و چرا و به چه صورت فکر می‌کنیم؟ به بیان دیگر وقتی به خودمان شک می‌کنیم، وقتی به ذهنمان می‌آید که شاید اندیشه ما ریشه در مسئولیت و دین ما ندارد، در این لحظه خوب است که خودمان را بیازماییم، به این صورت که با خودمان مخالفت کنیم، لحظه‌ای از آن‌چه در این یا آن قضیه خاص انتخاب کرده‌ایم، دست برداریم تا ببینیم آیا تفکر ما در این یا آن قضیه، در این مسئله، در حل این مشکل، در چیره شدن بر این سختی، در دستیابی به این منفعت، در کسب این فایده، بر مبنای واقعیت [و دور از انگیزه‌های شخصی] بوده است؟ آیا تفکر ما تفکری دینی بوده است؟

این‌که مسلمانان صدر اسلام جانشان را فدای اسلام می‌کردند و در راه اسلام ازخودگذشتگی می‌نمودند و در این مسیر از هم پیشی می‌گرفتند، به‌خاطر بهشت و جهنم نبود، بلکه به‌خاطر این بود که به اسلام عشق می‌ورزیدند و می‌دیدند‌ جاهل بودند که اسلام آمد و آن‌ها را عالم کرد، پراکنده بودند که اسلام آمد و آن‌ها را یکپارچه کرد، سرگردان بودند که اسلام آمد و هدایتشان کرد، فقیر بودند که اسلام آمد و سیرشان کرد؛ اسلام بود که آن‌ها را از تاریکی‌ها رهاند و به نور رساند؛ همان‌طورکه خداوند متعال می‌فرماید‌: <الّذينَ آمَنُوا يُخْرِجُهُمْ مِنَ الظّلُماتِ إِلی النّور>؛ «[خداوند] كسانی را كه ايمان آورده‌اند از تاریکی‌ها به‌سوی نور بيرون می‌برد». برای همین هم خود را وقف اسلام کرده بودند و برای آن جان می‌دادند.

خود امت نیز -‌پس از کشف حقیقت مبانی فکری جدید و ماهیت تجربه‌های اجتماعی پوچی که استعمار بر آن تحمیل کرده بود -‌ به‌تدریج وجود خود را دریافت و به رسالت حقیقی‌اش که در اسلام مجسم بود، ‌اندیشید و به‌طور طبیعی این آگاهی در خود حرکت اجتهاد نیز بازتاب یافت و این احساس را تقویت کرد که اسلام مجموعه‌ای تجزیه‌ناپذیر است و اجرای فردی نظریه به‌هیچ‌وجه نمی‌تواند از اجرای اجتماعی آن جدا شود یا در صورت تعطیل شدن جنبه اجتماعی، پابرجا باقی بماند؛ این احساس را حرکت اجتهاد در طی تجربه تلخ خویش در دوران پس از استعمار، با تمام وجود درک کرده بود.

حرکت اجتهاد در جریان مقاومت خود، تا حدودی دریافت که جنبه فردی پیاده‌سازی نظریه اسلام برای زندگی، کاملاً با جنبه اجتماعی آن پیوند خورده است؛ چراکه با فروپاشی جنبه اجتماعی به‌تدریج جنبه فردی نیز رو به نابوی گذاشته بود.