بریده‌هایی از کتاب انسان در جست‌وجوی معنا

زندگی فعال و پرتلاش به بشر فرصت تشخیص ارزش‌ها در فعالیت‌های خلاقانه را می‌دهد، درحالی‌که زندگی بی‌تلاطم و غرق در لذت تنها فرصت لمس زیبایی، هنر و طبیعت را برای انسان فراهم می‌کند. اما زندگی‌ای که عاری از هر دو جنبهٔ فعال و غیرفعال است امکان بروز رفتارهای ارزشمندتری را به انسان می‌دهد. به‌عنوان مثال در گرایش انسان به وجود خویش، وجودی که به‌وسیلهٔ نیروهای بیرونی محدود شده است، زندگی خلاقانه و زندگی غرق در لذت از او گرفته شده‌اند اما تنها پویایی و لذت نیستند که به زندگی معنا می‌دهند. اگر معنایی در زندگی وجود دارد پس باید معنایی هم در رنج باشد، رنج همانند مرگ و سرنوشت قسمت جدانشدنی زندگی است. بدون مرگ و رنج زندگی انسان کامل نمی‌شود.

داستایوفسکی می‌گوید: «تنها یک چیز است که از آن می‌ترسم، این‌که ارزش رنج‌هایم را نداشته باشم.»

هرچیزی می‌تواند از انسان گرفته شود جز اختیارِ رفتارش تحت هر شرایطی. همیشه تصمیم‌هایی برای گرفته‌شدن وجود دارد. هرروز و هرساعت فرصتی برای تصمیم‌گیری در برابر انسان قرار می‌گیرد و تعیین‌کنندهٔ آن است که آیا انسان تسلیم عوامل سلب‌کنندهٔ آزادیِ درونی و خودِ واقعی خویش خواهد شد یا نه؟

انسان می‌تواند در ذهن مستقل خودش ردپایی از آزادی روحی حتی در شرایط روانی و فیزیکی سخت بیابد.

شخصی که خودش دچار زودرنجی است، زودرنجی‌اش وقتی با بی‌تفاوتی شدید دیگران به‌خصوص هنگام خطر (هنگام بازرسی) مواجه می‌شود بیشتر تحریک می‌شود.

بیشتر زندانیان از نوعی حقارت و فرومایگی پیچیده رنج می‌بردند. همهٔ ما روزگاری برای خودمان کسی بودیم، یا حداقل خیال می‌کردیم آدم مهمی بودیم؛ اما حالا با ما مثل یک تکه سنگ بی‌ارزش رفتار می‌کردند (اعتقاد به ارزش درونی بشر به چیزهای والایی مانند معنویت متصل است، و زندگی در اردوگاه نمی‌تواند به سادگی آن را متزلزل کند. اما چه تعداد از انسان‌های آزاداندیش به این توانایی دست یافته‌اند، که ما از زندانیان انتظار داریم؟) بیشتر زندانیان بدون تفکر آگاهانه در مورد این موضوع خود را پست و حقیر می‌یافتند؛ و این امر زمانی کاملاً مشهود می‌شد که زندانیان تضاد ناشی از ساختار جامعه‌شناسی مفرد در اردوگاه را مشاهده می‌کردند.

«عواطفِ درحال رنج به محض اینکه تصویر دقیق و روشنی از آنها ترسیم شود، از رنج‌کشیدن باز می‌ایستند.

آیا این تئوری که بشر چیزی جز محصول شرایط و محیط نیست حقیقت دارد؟ آیا بشر محصول تصادفی این عوامل است؟

مجسمهٔ مسئولیت‌پذیری در ساحل غربی مکمل مجسمهٔ آزادی در ساحل شرقی آمریکاست.

چیزی که از انسان خواسته شده آن نیست که بر طبق آموزه‌های بعضی از فیلسوفان اگزیستانسیالیسم، آدمی باید از زندگی پوچ خود رنج ببرد و آن را تحمل کند؛ بلکه انسان باید ناتوانی خود را در فهم معنای بی‌قیدوشرط زندگی، عقلانی بپذیرد. معنا ژرف‌تر و عمیق‌تر از منطق است.

همین دلیل است که من از معناجویی درمقابل لذت‌جویی که روانکاوی فروید بر آن استوار است و قدرت‌طلبی و تلاش برای برتری که اساس روانشناسی آدلر است سخن می‌گویم.

«من مکتب و تئوری خودم را دارم، اسمش معنادرمانی (لوگوتراپی) است.»

فردی که تصور می‌کرد برای سال‌ها نهایت درد و رنج را تحمل کرده است حالا متوجه می‌شود که رنج و عذاب حد و مرز ندارد و او همچنان محکوم به دردکشیدن است.

زندانیان به‌جای اینکه سختی‌ها و دشواری‌های اردوگاه را فرصتی برای امتحان قدرت درونی خود بدانند، زندگی را جدی نمی‌گیرند و ارزش آن را تا حد یک زندگی بی‌ارزش که هیچ عاقبتی ندارد پایین می‌آورند. آنها ترجیح می‌دهند چشمانشان را ببندند و تنها در گذشته زندگی کنند. زندگی برای چنین افرادی بی‌معنا می‌شود.

زندگی فعال و پرتلاش به بشر فرصت تشخیص ارزش‌ها در فعالیت‌های خلاقانه را می‌دهد، درحالی‌که زندگی بی‌تلاطم و غرق در لذت تنها فرصت لمس زیبایی، هنر و طبیعت را برای انسان فراهم می‌کند. اما زندگی‌ای که عاری از هر دو جنبهٔ فعال و غیرفعال است امکان بروز رفتارهای ارزشمندتری را به انسان می‌دهد.

اگر کسی در جست‌وجوی هدف زندگی‌اش نباشد، متلاشی می‌شود و به ناچار تسلیم گذشتهٔ خود شده و تنها با واپس‌نگری، مدام خاطرات گذشته را به خود یادآوری می‌کند

ناگهان تصمیم گرفتم که برای یک‌بار هم که شده سرنوشت را در دستان خودم بگیرم.

این اواخر اردوگاه به آدم‌خواری افتاده بوده و من به موقع آنجا را ترک کرده بودم. آیا این ماجرا داستانِ مرگ در تهران را به یاد نمی‌آورد؟ زمانی یک ارباب ثروتمندِ ایرانی به همراه خدمتکارش در حال قدم‌زدن در باغ بودند. خدمتکار گریه می‌کرد و می‌گفت عزرائیل را دیده که او را به مرگ تهدید کرده است. از اربابش خواهش کرد که سریع‌ترین اسبش را به او بدهد تا هرچه زودتر به تهران برود و بتواند تا شب به آنجا برسد. ارباب پذیرفت و خدمتکار به سمت تهران تاخت. ارباب در راه برگشت به خانه عزرائیل را دید. از او پرسید: «چرا خدمتکار مرا ترساندی و او را تهدید به مرگ کردی؟» عزرائیل پاسخ داد: «من او را تهدید نکردم. فقط از اینکه هنوز او را اینجا می‌دیدم متعجب شده بودم، درحالی‌که قرار بود امشب در تهران به سراغش بروم.

به او گفتم من از آن دسته آدم‌هایی هستم که یادگرفته‌ام اجازه دهم سرنوشت خودش برایم تصمیم بگیرد.

خیلی دشوار است درک کند زندگی یک انسان در آنجا تا چه حد جایگاه بی‌ارزشی داشت.