بریده‌هایی از کتاب توهم آگاهی

ولتر: «توهم فراتر از همهٔ لذت‌هاست».

هنگامی‌که جامعه‌ای قبول می‌کند داستان خاصی را بپذیرد (درحقیقت) نگرشی را که تلویحاً در آن داستان آمده می‌پذیرد.

اکثر آگاهی‌های فردی و بااهمیت به نحو قابل‌توجهی کم‌عمق و سطحی هستند؛ به‌طوری‌که تنها به بخش اندکی از پیچیدگی‌های محض این جهان واقفیم و اغلب این حقیقت را درک نمی‌کنیم که بسیار کم می‌دانیم. نتیجهٔ این رویکرد، اطمینان و اعتماد بیش‌ازاندازه به خودمان است، به‌طوری‌که مطمئنیم اشتباه نمی‌کنیم، حتی اگر اطلاعاتمان کم باشد.

زمانی‌که یک رویکرد بر مبنای ارزشی مقدس قرار می‌گیرد پیامدها اهمیت ندارند. یک نمونهٔ جالب از این نوع بدبینی از پژوهشی ناشی می‌شود که توسط مرتضی دهقانی و همکارانش پیرامون رویکردهای ایرانیان نسبت به دنبال کردن برنامهٔ هسته‌ای صورت گرفته است. همان‌طور که ایران با گسترش سرسختانهٔ قابلیت‌های هسته‌ای خود در دههٔ اول قرن بیست‌ویک با بیشتر جامعهٔ بین‌الملل ضدیت کرد، رهبری در ایران به یک مبارزهٔ تبلیغاتی فعال برای تبدیل این موضوع به یک ارزش مقدس برای ایرانیان پرداخت. آنها دنبال کردن انرژی هسته‌ای را بر مبنای صدها سال تاریخ ملی و حتی قواعد مذهبی، به‌مثابهٔ حق طبیعی مردم ایران معرفی کردند. وضعیت فعلی را با تجارب قبلی دولت‌های خارجی که به حق حاکمیت ایران دست‌اندازی کردند، مقایسه نمودند و سعی کردند آن را به روایتی دربارهٔ خودمختاری و ملی‌گرایی تبدیل کنند. متأسفانه کار دهقانی نشان می‌دهد که این نوع از تبلیغات چقدر می‌تواند مؤثر باشد.

موافقان مواضع سیاسی اغلب، سیاست‌هایی را که مردم آنها را پیامدگرا می‌دانند در شرایط مبتنی بر ارزش مطرح می‌کنند تا نادانی مردم را پنهان کنند، از تعدیل نظرات جلوگیری کنند و مانع مصالحه و سازش گردند.

ظاهراً، واکنش‌های شدید اخلاقی به دلیل نیاز ندارند. باورهای سیاسی محکم نیز همین‌طور هستند. گاهی اینکه پیامدهای یک سیاست را درک کنیم یا نه بی‌اهمیت است. چنین رویکردهایی مبتنی بر تحلیل علّی نیستند. ما اهمیت نمی‌دهیم که یک سیاست معین نتایج خوب یا بدی را به‌بار خواهد آورد یا خیر. آنچه اهمیت دارد ارزش‌های تقدیس‌شده به‌واسطهٔ آن سیاست است.

اینترنت منبع اصلی اطلاعات و هستهٔ مرکزی جامعهٔ آگاهی ما محسوب می‌شود. اینترنت منبع بی‌پایانی از حقایق را در اختیار ما قرار می‌دهد

تغییر باورها بسیار دشوار است چراکه آنها با ارزش‌ها و هویت ما عجین گشته‌اند و جامعه در آن سهیم است. علاوه‌براین آنچه عملاً در سر ماست، انگاره‌های علّی پراکنده و اغلب اشتباه است. این توضیح می‌دهد که چرا زدودن باورهای نادرست غالباً مشکل است. گاهی جوامع علم را به‌درستی درک نمی‌کنند، معمولاً به‌نحوی که با انگاره‌های علّی ما پشتیبانی می‌شود. و توهم آگاهی بدین معناست که ما فهم خود را اغلب تا حد کافی بررسی نمی‌کنیم. این دستورالعملی برای تفکر ضد علم است.

مردم مانند زنبور هستند و جامعه مانند لانهٔ زنبور: هوش نه به مغزهای منفرد بلکه به ذهن جمعی وابسته است. در عمل افراد نه‌تنها به آگاهی ذخیره‌شده در مغزشان، بلکه به آگاهی‌های موجود در جاهای دیگر مانند بدن خود، محیط اطراف خود و به‌ویژه آگاهی‌های موجود در دیگر افراد نیز تکیه می‌کنند

بخش مهمی از آموزش شامل آگاهی از این است که آیا یک ادعا قابل‌اعتماد است یا نه، چه‌کسی می‌داند و اینکه آیا احتمال دارد که آن شخص به ما حقیقت را بگوید. هیچ پاسخ قطعی برای اظهارنظر درمورد آنها وجود ندارد، اما یک فرد آموزش‌دیده در پاسخ به آنها نسبت به یک فرد آموزش‌ندیده بهتر عمل می‌کند. این مطلب تنها در علم صادق نیست. این درمورد هر چیزی که تعلیم می‌دهیم صادق است، چه قانون باشد، چه تاریخ، جغرافیا، ادبیات، فلسفه یا هر چیز دیگری.