بریده‌هایی از کتاب سرآمد هری پاتر و فلسفه

فلسفه، همان‌طور که افلاطون می‌گوید، با خیال آغاز می‌شود

اما انسان‌های خوب هم گاهی کارهای بد انجام می‌دهند. کارهای بدی که هرازگاهی انجام می‌دهیم معرف ما نیستند، بلکه عادات ما، شخصیت شکل‌گرفته، الگوی ثابت انتخاب‌های‌مان که ما را در مسیر زندگی‌مان قرار می‌دهد معرف ما هستند. ما آن چیزی هستیم که مرتباً انجام می‌دهیم.

اگر عصب‌شناسان درمی‌یافتند که وقایعی در مغز رخ می‌دهد که هیچ‌گونه اثر فیزیکی قابل مشاهده‌ای ندارند، در آن صورت این موضوع دست کم نشانه‌ای بود که این وقایع به سبب دلیلی غیرمادی هستند. اما تاکنون شاهد چنین وقایع مغزی نبوده‌ایم. هم‌چنین، قرن‌های متمادی فیلسوفان به این امر اشاره می‌کردند که دریافتن این‌که چگونه روح غیرمادی حتا قادر است با جسمی کاملا مادی تعامل داشته باشد نیز دشوار است. اگر روح از ماده ساخته نشده و ویژگی‌های فیزیکی ندارد، پس جای شگفتی‌ست که چگونه می‌تواند باعث حرکت بدن شود یا چطور هرچیزی در جهان مادی می‌تواند روی آن تأثیر بگذارد. این نوع دوگانگی مغز و بدن ورای هر چیزی‌ست که ما تجربه کرده‌ایم. این دوگانگی متناقض نیست، و ممکن است صحیح باشد، اما با موانع جدی روبه‌روست.

من هری پاترخوان نبودم. فکر می‌کردم این کتاب‌ها برای بچه‌هاست. اما هنگامی‌که یکی از ویراستاران پروژه مرا به‌زور متقاعد کرد که داستان‌های هری پاتر برای تمامی مردم است و افرادی از تمامی سنین در سرتاسر دنیا را مجذوب خود کرده، از روی کنجکاوی اولین جلد این کتاب را باز کردم و سپس، همانند تمامی بزرگ‌سالان پیش از من، بلافاصله گرفتار شدم

پایان داستان سرانجام، بازتاب فلسفی در حوزهٔ اخلاقیات باید بر زندگی روزانهٔ ما تأثیری گذاشته باشد. با توجه به این موضوع، این پرسش را در نظر بگیرید: ترجیح می‌دهیم کدام یک از این دو باشید، هری یا ولدمورت؟ برای هر کسی که عاشق حقیقی فضیلت و منافع همگان است، پاسخ کاملا آشکار است. آن‌چه ممکن است برای برخی کم‌تر آشکار باشد، که البته از حقیقتش نمی‌کاهد، این است که حتا اگر ولدمورت پیروز می‌شد، پاسخ شما باید یک‌سان باقی بماند. وقتی عشق در ظاهر شکست خورده باشد، در بهترین حالتش، چیزی از ارزش عشق کم نشده است. در تأکید این نکته، می‌خواهم با سخنان هوش‌مندانه‌ای آلبوس دامبل‌دور به هری پاتر، پسری که زنده ماند و در نهایت پیروز شد، بحث را خاتمه دهم: «تو ارباب واقعی مرگ هستی، برای این‌که ارباب واقعی مرگ سعی نمی‌کنه از مرگ فرار کنه. اون می‌پذیره که باید بمیره، و درک می‌کنه که در دنیای زنده‌ها چیزهایی هست که خیلی خیلی بدتر از مردن هستند.»

اگر زندگی خوبی می‌خواهیم، به یک مرشد نیاز داریم. ما به فردی نیاز داریم که از ما پشتیبانی کند و ما را به سوی بینش و حکمت در مورد پرسش‌های بزرگ زندگی، و انتخاب‌های روزانهٔ کوچکی هدایت کند که جوهرهٔ پاسخ‌ها و زندگی‌های ما را می‌سازند. این انتخاب‌ها جوهرهٔ شخصیتی هر فرد را نیز می‌سازند.

بزرگترین زندگی‌ای که یک فرد می‌تواند سپری کند، همانی‌ست که وقف منافع همگان برای تمام انسانیت می‌شود.

اگر قرار است زندگی‌های خوبی سپری کنیم، باید خودمان را وقف چیزی بزرگ‌تر از خودمان سازیم.

یک مرشد خوب توانایی تشویق مریدش در شرایط بحرانی زندگی را دارد.

یک مرشد خوب هم‌چنین از فضایل شاگردش نیز تمجید می‌کند

یک مرشد خوب با مریدش صادق است

یک مرشد خوب در شناسایی دقیق اشتباهاتش و صحبت در مورد آن‌ها فروتن است

بهترین نوع زندگی، زندگی اخلاقی‌ست.

نکته این است که وقتی ما به خاطر علتی بزرگ‌تر از خودمان زندگی می‌کنیم، بهتر زندگی می‌کنیم.

سقراط معتقد بود که زندگی فیلسوف، یک زندگی برتر است، و فیلسوف هراسی از مرگ ندارد. از یک لحاظ، مرگ سقراط نمود نهایی این اعتقادش بود که زندگی در جستجوی خرد، بهترین نوع زندگی‌ست، و تمایلش به مردن برای این اعتقاد مثالی‌ست که اگر دیگران از آن پیروی کنند، عاقلانه خواهد بود. پس، از این لحاظ، مرگ سقراط می‌تواند در جهت منافع آتنی‌ها باشد. دوستان و پیروان سقراط که از زندگی و مرگ او الهام گرفته‌اند نیز، اگر در جستجوی فضیلت از راه او پیروی کنند، می‌توانند در جهت منافع آتنی‌ها خدمت کنند. برای پژوهش‌های تاریخی سؤال است که آیا آتنی‌ها، به واقع از مرگ سقراط و به دنبال آن، زندگی‌های دانش‌آموزان او سود بردند یا خیر. اما نکتهٔ مشخص این است که بدون منفعت فردی، منفعت عمومی وجود نخواهد داشت، و حرکت سقراط را می‌توان به عنوان سرمشقی برای دنباله‌روی دیگران در نظر گرفت، که نشان داد حاضر است مشتاقانه در راه اعتقادش جانش را از دست بدهد.

هری در یادگاران مرگ با رضایت کامل حاضر بود زندگی‌اش را در مبارزه با لُرد سیاه و هم‌پیمانانش بدهد. سقراط، استاد افلاطون، برای آن‌چه باور داشت حقیقت است جانش را از دست داد. سقراط متهم شده بود به گم‌راه‌کردن جوانان آتن با فلسفه‌اش، اما او تسلیم نشد و مرگ را به جای تبعید برگزید. دامبل‌دور مرگ را به خاطر چیزی برگزید که سقراط، شاگردش افلاطون، و ارسطو شاگرد افلاطون همگی آن را ارج می‌نهادند؛ منافع همگان. اگر منافع همگان آن چیزی باشد که برای شکست ولدمورت ضروری‌ست، هری نیز حاضر است برای آن بمیرد.

تفاوت میان منافع برتر و منافع همگان چیست؟ پرسش سختی است، چرا که گاهی اوقات این عبارات به جای یک‌دیگر استفاده می‌شوند. «توجیه» دامبل‌دور از آسیبی که به خاطر منافع جادوگران ایجاد می‌شود، مثالی از مفهوم منافع برتر است. آسیبی که به افراد بی‌گناه وارد می‌شود قرار است به خاطر منافعی که دیگران به دست می‌آورند، توجیه شود. هنگامی‌که منافع برتر در مقام توجیه می‌نشیند، آن‌گاه حقوق، شأن، و یک‌پارچگی افراد غصب می‌شود. بدین معنا که ممکن است این عوامل به خاطر منافع اکثریت فدا شوند. برخی افراد به طور ناعادلانه‌ای رنج می‌برند تا دیگران سود برند. طبق برنامهٔ دامبل‌دور و گریندل‌والد، مشنگ‌ها آسیب خواهند دید و مجبور به فرمان‌برداری می‌شوند، اما این موضوع به نفع جادوگران تمام خواهد شد. این پدیده با خیر همگان، که در آن فداکاری‌ها برای منفعت همه اتفاق می‌افتد، بسیار متفاوت است. این عقیده در مثالی از تاریخ آمریکا نشان داده می‌شود. بخشی از خواستهٔ جنبش حقوق مدنی این بود که تنها منفعت آمریکایی‌های آفریقایی‌تبار در خطر نیست، بلکه منفعت تمام اعضای جامعهٔ آمریکا در خطر است. این مطالبه که با زیر پا گذاشتن حقوق برخی افراد، منفعت تمام آمریکایی‌ها ضربه می‌بیند، درخواستی حیاتی برای منافع همگان است.

افلاطون معتقد بود میان یک زندگی با سلامت روانی و اخلاقی، و یک زندگی با بیماری روانی و اخلاقی، به ما قدرت انتخابی واقعی داده شده است. زندگی اخلاقی بهترین زندگی‌ست، و افرادی که زندگی غیر اخلاقی را انتخاب می‌کنند دست به انتخابی نامعقول می‌زنند. انتخاب عقلانی همان عدالت و زندگی اخلاقی‌ست. ما واقعیت این حقایق اخلاقیات و سرشت انسانی را، با نمونه در داستان‌های الهام‌بخش هری پاتر و جدال طولانی‌اش دربرابر ولدمورت، نظاره می‌کنیم. همان‌طور که هری نشان می‌دهد، انتخاب عقلانی و انتخاب مناسب، انتخابی یک‌سان هستند.

در نگاه افلاطون، انتخاب زندگی اخلاقی همان انتخاب عقلانی‌ست. (۶) تصور کنید که احتمالا با هم‌کاری کمی جادو از طرف یک جادوگر، به شما قدرت انتخابی داده شده تا میان دو نوع زندگی انتخاب کنید. در زندگی اول، بیماری‌های بی‌شماری متحمل خواهید شد، از دردی سخت رنج می‌برید، و در نهایت پس از یک تقلای طاقت‌فرسا و طولانی با یک‌سری بیماری‌های همیشگی می‌میرید. در گزینهٔ دوم، زندگی شما از هرنوع بیماری و آسیب جدی به‌دور است، و در کهن‌سالی در خواب از دنیا می‌روید. اگر مورد اول را برگزینید، کاملا منصفانه خواهد بود که فرض کنیم شما نامعقول رفتار می‌کنید. هیچ‌کس در عقل سلیم خود یک زندگی پر از بیماری جسمانی را بر یک زندگی پر از سلامت جسمانی انتخاب نخواهد کرد. انتخاب عقلانی در این‌جا سلامت جسمانی‌ست.

داستان هری نمایان‌گر دیدگاه افلاطون است. هری به هیچ عنوان انسان کاملی نیست، اما او بسیاری از فضایل افلاطون را نشان می‌دهد. هری از طریق تدبیر دامبل‌دور در پی خرد است، و اغلب شجاعت فوق‌العاده‌ای از خود نشان می‌دهد، مخصوصاً هنگامی‌که برای نجات جان دوستانش مشتاقانه با مرگ روبه‌رو می‌شود. هری خودش را وقف عدالت برای جادوگران و مشنگ‌ها کرده و حاضر است در صورت لزوم زندگی‌اش را برای خیر همگان بدهد.