بریده‌هایی از کتاب هربار که معنی زندگی را فهمیدم، عوضش کردند: زیست با استفاده از خرد فلاسفه‌ی بزرگ

وقتی از برتولت برشتِ نمایش‌نامه‌نویس، پرسیدند که نظرش در مورد اخلاق چیست پاسخ داد: اول غذا بعد اخلاق. او با این پاسخ به این نکتهٔ ظریف اشاره کرد که تصمیم‌گیری اخلاقی یا غیراخلاقی شاید تنها دغدغهٔ ذهنی مایی است که برای تأمین معاش و نان شب نیازی به زیر پا گذاشتن هرگونه اصل اخلاق نداریم.

کتاب ماکیاولی بر یک اصل بنیادی و اساسی استوار است: «حق با قدرت است.» کاری که باید انجام شود، کاری که باید انجام دهیم، باید انجام شود حتا اگر شده برای عملی شدنش متوسل به خدعه و نیرنگ شویم.

حقیقت این است که کسی که می‌خواهد به هر قیمتی اعمال فاضلانه انجام دهد، در میان جماعت بسیاری که فضیلتی ندارند، دچار رنج و اندوه می‌شود، در دنیایی که آدم‌های بدکار اداره‌اش می‌کنند، غیرقابل‌تصور است که حاکمِ واقعاً درست‌کار برای مدت زیادی دوام بیاورد. نیکولو ماکیاولی؛ فیلسوف و سیاستمدار ایتالیایی (۱۵۲۷ ـ ۱۴۶۹)

افسوس خوردن و شکایت از اوضاع جهان ثمری ندارد مگر این‌که در فکر راهی برای اصلاح آن باشید. اگر راهکاری ندارید بیهوده برای نوشتن کتابی در مورد این مشکلات و مصایب زحمت نکشید به یک جزیرهٔ گرمسیری بروید و در آفتابش دراز بکشید. پیتر سینگر؛ فیلسوف امریکایی اخلاق‌گرا (ـ ۱۹۴۶)

با عنایت به قدرت تحلیلی که شما دارید در مورد مسئلهٔ انتخابْ یک مشکل بزرگ وجود دارد. با توجه به انتخاب‌های دلپذیری که می‌توانید داشته باشید هیچ انتخابی برای مدت طولانی نمی‌تواند انتخاب مطلوب‌تان باقی بماند. انتخاب‌های دیگر روزبه‌روز خواستنی‌تر و دلپذیرتر به‌نظر می‌آید و در نهایت به این نتیجه می‌رسید که انتخاب شما پست‌ترین و بدترین انتخاب بین موارد موجود بوده. جان بارت؛ رمان‌نویس اگزیستانسیالیست امریکایی (ـ ۱۹۳۰)

دغدغهٔ فیلسوفی که معنایی در این جهان پیدا نمی‌کند شاید نه‌تنها نفی متافیزیک که اثبات این مدعاست که هیچ دلیل منطقی‌ای وجود ندارد که انسان هر کاری را که دلش می‌خواهد انجام ندهد. به طور مثال برای خود من کشف بی‌معنایی جهان، دستاویزی برای آزادی بی‌حدوحصر جنسی و سیاسی است. آلدوس هاکسلی؛ نویسنده و فیلسوف بریتانیایی (۱۹۶۳ ـ ۱۸۹۴)

کامو معتقد است که در مواجهه با پوچی انسان‌ها سه واکنش دارند: خودکشی ایمان به خدا پذیرش کامو سومین مورد را انتخاب کرد. پذیرش پوچی این آزادی بی‌حدومرز را به انسان می‌دهد تا معنای شخصی خود را برای زندگی خلق کند.

روان‌کاوان معتقدند که طنز مکانیسم دفاعی خلاقانه‌ای است که باعث ایجاد فاصله بین ما و افکار و احساسات تنش‌آفرین و استرس‌زای‌مان می‌شود.

هنری دیوید تورو گفته: در زمان حال زندگی کن. با هر موجی درگیر شو. ابدیت خود را در تک‌تک لحظات جست‌وجو کن. ابلهان بی‌توجه در جزیرهٔ فرصت‌های خود ایستاده‌اند و چشم به سرزمین دیگری دارند، سرزمین دیگری در کار نیست زندگیِ دیگری جز این در کار نیست.

اگر انسان از آزادی بی‌حدوحصری برای خلق خود و ارزش‌هایش دارد پس چرا خودش را از شرّ گناه خلاص نمی‌کند؟ پاسخ نیبور این است که حتا اگر انسان به معنویت و مسائل الهی بیندیشد کماکان اسیر ذهن محدودی است که نمی‌تواند بستر مناسبی برای درک مفاهیم آسمانی و فهم ارزش‌های عالی و کمال‌گرا فراهم کند. درک کامل گناه ورای فهم ماست. ما نمی‌توانیم با این ثنویت اگزیستانسیالیستی کنار بیاییم. ما قادر به تفکر دربارهٔ مرگ، خیر و شر و معنای زندگی هستیم اما از مشاهدهٔ تصویر بزرگ عاجزیم. از آن‌جا که مظروف‌ایم نمی‌توانیم بر ظرفْ اشراف کامل داشته باشیم. نیبور در جلسات سخنرانی‌اش به‌طنز به این دوگانگی اشاره می‌کند: «چه تضادی! این‌که بتوانی دربارهٔ کل جهان و هستی نظر دهی و قضاوت کنی درحالی‌که ذره‌ای ناچیز از آنی.»

من هر روز بیش‌ازپیش متقاعد می‌شوم که هر فردی حق دارد دلیل زیستن خود را انتخاب کند: می‌خواهد یک مسیحی متدین باشد، یک مبارز راه آزادی، یک آدم بی‌کارِ علاف یا هر سهٔ این‌ها. همچنین معتقدم انتخاب عامدانه و آگاهانهٔ معنای زندگی و سپس تملک آن زندگی ما را غنی‌تر واقعی‌تر و به قول سارتر معتبر و درست می‌کند.

من فکر می‌کنم امید نیاز به هدفی دارد تا کامل شود. مثل امید برای داشتن اتومبیل اسپورت یا سفر به هاوایی یا ملاقات شخصی و اختصاصی با خدا. اما فقط امید خالی؟

اگر یک نفر نیهیلیست است همچنان می‌تواند لذت‌گرایی را پیشه کند، یک زندگی لذت‌بخش ضرورتاً نیازی ندارد که معنی فلسفی داشته باشد، به قول معروف اتلاف وقت، وقتی که لذت‌بخش باشد دیگر اتلاف وقت نیست.

از نقطه‌نظر تئوریسین‌های مثبت‌اندیش و مؤلفین کتاب‌های روان‌شناسی عامه‌پسند. به اعتقاد آن‌ها درست است که زندگیِ تک‌تک ما در مقایسه با عظمت جهان و هستی کوچک و حقیر است اما زندگی‌های کوچک و به‌ظاهر بی‌اهمیت ما می‌توانند منشأ تغییرات بزرگ شوند.

اخیراً شنیدم که جوانان از عبارت «مشکل جهان‌اولی‌ها» استفاده می‌کنند. در جست‌وجوی ریشهٔ این عبارت مصطلح، عکسی را در اینترنت کشف کردم. تصویر کودکی فقیر، گرسنه و تشنه در امریکای جنوبی. زیر عکس از قول کودک خطاب به مخاطب مرفه بی‌درد امریکایی و اروپایی نوشته شده بود: «یعنی تو این‌قدر آب تمیز در اختیار داری که کون گوهیت رو هم با اون می‌شوری؟» بله، حقیقت این است که بخش اعظم شکوِه و گلایه‌ها، دلهره‌ها و دلواپسی‌های ما، مشکلات مربوط جهان اول و کشورهای پیشرفته هستند و در مقایسه با مشکلات جهان سومی‌ها، مسائلی پیش‌پاافتاده و بی‌اهمیت محسوب می‌شوند. امروزه روز من فکر می‌کنم نشستن توی پارک و فکر کردن به پوچی حیات یک‌جور کم‌طاقتی جهان‌اولی است. پسربچهٔ تکیدهٔ آن عکس هیچ‌گاه ذهنش را درگیر پوچی و بی‌معنایی حیات نمی‌کند. تمام دغدغهٔ ذهنیِ او به دست آوردن آب و غذا برای یک روز بیشتر زنده ماندن است.

در زبان ما به‌زیبایی و ظرافت دو وجه تنها بودن در نظر گرفته شده: از لغت انزوا برای بیان درد تنها بودن و از لغت خلوتْ برای بیان شکوه تنها بودن استفاده می‌شود. پل تلیش؛ استاد الهیات (۱۹۶۵ ـ ۱۸۸۶)

یکی از خوبی‌های رفقای قدیمی و صمیمی این است که شما می‌توانید پیش آن‌ها، خودِ خرتان باشید. رالف والدو امرسن؛ فیلسوف امریکایی (۱۸۸۲ ـ ۱۸۰۳)

به اعتقاد راسل، فلسفه بیشتر شبیه یک نوع مذهب بود. دیدگاه او به ذهنی فلسفی، فراتر از اپیکور بود و این‌گونه نتیجه می‌گرفت که «از طریق عظمت جهانی که فلسفه ترسیم می‌کند و می‌بیند، ذهن نیز بزرگی و عظمت می‌گیرد و با این جهان یکی می‌شود.»

خیلی وقت‌ها برخی لذات منحصربه‌فرد زندگی را فراموش می‌کنیم. یکی از آن‌ها مطمئناً تفکر توأم با آرامش و بدون دغدغه است.

لذات ذهن حداقل به اندازهٔ لذات جسم مهم هستند. برتراند راسل؛ فیلسوف انسانگرای بریتانیایی (۱۹۷۰ ـ ۱۸۷۲)