بریده‌هایی از کتاب هربار که معنی زندگی را فهمیدم، عوضش کردند: زیست با استفاده از خرد فلاسفه‌ی بزرگ

استفان پارکه ــ فیزیکدان تئوری دانشگاه فرمی‌لب می‌گوید «اگر ذراتی داشته باشیم که از نور سریع‌تر حرکت می‌کنند، در تئوری می‌توانیم زمان را به عقب برگردانیم و شما می‌توانید مادربزرگ خودتان باشید. و این‌گونه با بُعد جدیدی در جهان سروکار داشته باشیم.»

وقتی ترکیب خاص اتم‌ها که من را تشکیل داده از بین برود، (و من بمیرم) اتم‌های مجزا و به‌هم‌ریخته‌ای که روزی من را تشکیل می‌دادند هیچ اطلاعی ندارند روزی من بودند. اما آن اتم‌های مجزا که روزگاری من را تشکیل می‌دادند آن بیرون تا ابد باقی می‌ماند و ایدهٔ عرفان شرقی یکی شدن با جهان را به خاطرم می‌آورد.

شما از موادی ساخته شده‌اید که عمری به قدمت این سیاره و به قدمت یک‌سوم عمر کهکشان دارند. گرچه این نخستین‌بار است که این اتم‌ها به شکلی کنار هم جمع شده‌اند که شما را تشکیل دهند. فرانک کلوز، فیزیکدان ماتریالیست بریتانیایی (ـ ۱۹۴۵)

فوق‌العاده شگفت‌انگیز بود. افکار من تبدیل به اشخاص شدند و با نوری سرخ‌رنگ مواجه شدم. آگاه شدم که این نور از آن مرکز دولت جهان بود. در میان وزرای این دولت دو مخلوق مسئول رتق‌وفتق امور فضا بودند. فضا مانند پازلی که قطعاتش بد چیده شده، آشفته و درهم‌ریخته بود. آیر در پایانِ این مشاهدات ماورایی، متوجه می‌شود که مسئولیت شخصی او این است که با تنظیم زمان در پیوستگی زمانی ـ فضایی به این آشفتگی خاتمه دهد. مقالهٔ آیر جوامع فلسفی را شوکه کرد.

یک وجود نورانی و آسمانی را دیدم. ترسم از این است که نکند باید سراغ کتاب‌ها و مقالاتم بروم و مجدداً آن‌ها را باز نویسی کنم. ای. جی. آیر، فیلسوف بریتانیایی (۱۹۸۹ ـ ۱۹۱۰)

اگر شما یک فیلسوف شکاک باشید که هر چیزی را به بوتهٔ آزمایش عقل و خرد می‌گذارد، هر چه‌قدر هم که عمیق و دقیق فلسفه بخوانید نمی‌توانید به وجود خدا ایمان پیدا کنید.

تئوری زندگی شگفت‌انگیزی است، در حقیقت بازخوانی رفتار اجتماعی براساس اثر پروانه‌ای است، تغییر در حرکت پرواز پروانه در این گوشهٔ دنیا می‌تواند منتهی به وقوع توفانی در آن‌سوی دنیا شود. ایدهٔ این‌که پروانه‌ای می‌تواند باعث تغییری آشوبی شود نخستین‌بار در ۱۹۵۲ در داستان کوتاهی به نام آوای تندر نوشتهٔ ری بردبری مطرح شد. عبارت اثر پروانه‌ای هم در ۱۹۶۱ در پی مقاله‌ای از ادوارد لورنزو به وجود آمد. او در ۱۹۷۲ مقاله‌ای با این عنوان ارایه داد که «آیا بال زدن پروانه‌ای در برزیل می‌تواند باعث ایجاد تندباد در تگزاس شود؟» طبق نظریهٔ پروانه‌ای، پیش‌بینی یک سیستم بزرگ در حقیقت غیرممکن است، مگر با در نظر گرفتن تمام عوامل جزئی که ممکن است کوچک‌ترین تأثیری بر سیستم داشته باشند.

من تقریباً همان‌قدر که از همصحبتی و رفاقت لذت می‌برم، شکوه خلوت و تنهایی را دوست دارم. این لذتی است که با افزایش سن در من عمیق‌تر شده است و اغلب اوقات خلوت مرا با حس صلح و آرامش و سپاس به خاطر زنده بودن و زندگی کردن پُر می‌کند.

در زبان ما به‌زیبایی و ظرافت دو وجه تنها بودن در نظر گرفته شده: از لغت انزوا برای بیان درد تنها بودن و از لغت خلوتْ برای بیان شکوه تنها بودن استفاده می‌شود. پل تلیش؛ استاد الهیات

ویتگنشتاین به‌زیبایی آن را این‌گونه توصیف کرده: «عرفان در پی این نیست که بگوید جهان چگونه هست و چگونه باید باشد، بلکه در پی آن است که بگوید جهان همین است که هست.»

جنبش جدید بی‌خدایان، شکل جدیدی از تعصب مذهبی است. بی‌خدایان دقیقاً با رویکردی مشابه بنیادگرایان افراطیِ مذهبی قصد تخریب اصل مذهب و شخصیت پیروان مذاهب را دارند.

وقتی هریس می‌گوید مذهب تلاشی از سوی ما انسان‌ها در جهت خلق ارزش‌های متعالی برای خرافات ذهنی است، نشان از کوته‌نظری او دارد. سیستم‌های مشوق بغض و نفرت صرفاً سیستم‌های مذهبی نیستند. ملی‌گرایی افراطی، نژادپرستی و قوم‌گرایی سالانه باعث مرگ هزاران نفر در گوشه‌وکنار جهان می‌شود. ملی‌گرایی محصول یک سیستم اعتقادی است که معتقد است مشتی ساختمان و بنای خرابه چنان از اهمیت متعالی برخوردار است که می‌تواند مایهٔ مباهات و سروری یک ملت بر ملت‌های دیگر باشد.

هریس و داوکینز به صورت پی‌گیر و خستگی‌ناپذیر کتاب و مقاله می‌نویسند و در میتینگ‌ها و سمینارهایی با موضوع اعتقادات مذهبی شرکت می‌کنند تا بگویند غیرعقلانی بودن اعتقادات مذهبی و مذهب، سرچشمهٔ بسیاری از خصومت‌های داخلی و خارجی جهان امروز ماست. هریس در نقل‌قول این جستار، طعنه‌زنان اشاره می‌کند که خطاب قرار دادن خدا با نامی متفاوت می‌تواند باعث سعادت یا عذاب ابدی باشد؛ «اگر سیستم اعتقادی تو متفاوت از سیستم اعتقادی من باشد، تو دشمنم هستی چون نمی‌تواند همزمان حق با هر دوِ ما باشد.»

تخاصم ناشی از تفاوت‌های مذهبی ما به طرز غیرقابل‌باوری شدیدتر و بیشتر از گرایشاتی چون قبیله‌گرایی، نژادگرایی و سیاست است. سام هریس، فیلسوف امریکایی (ـ ۱۹۶۷)

اخیراً به حقیقت جدیدی پی بردم: حتا در تاریک‌ترین لحظات زندگی‌ام نمی‌توانم به این فکر کنم که زندگی دختر یا نوه‌ام بی‌معناست. حیات و وجود آن‌ها به زندگیِ خود من مفهوم می‌دهد و آن را پُرمعنا می‌کند. چگونه و چه‌طور چنین مخلوقات زیبایی می‌توانند بی‌ارزش و ناچیز باشند؟

چیزی که می‌خواهد بگوید این است که در گذر زمان رالفی تبدیل به شخصی متفاوت شده پس معنی ندارد که این رالفی جدید را به خاطر خطایی که رالفی قدیم مرتکبش شده مجازات کنیم. بله، مطمئناً رابطه‌ای بین این دو رالفی وجود دارد اما در گذر زمان این رابطه ضعیف و ضعیف‌تر شده تا جایی که مجازات یکی برای خطای دیگری عقلانی و منطقی به‌نظر نمی‌رسد.

ایده‌ای که این‌جا مطرح می‌شود این است که خیلی سال پیش یک نفر ــ مثلاً رالف‌نامی ــ همان شخصی نبوده که امروز هست.

این یک تصور باطل است که هویت را یک پدیدهٔ مطلق و ثابت در نظر بگیریم و نه یک موضوع نسبی و دست‌خوش تغییر. وقتی همسرم به من می‌گوید «تو دیگه اون مردی نیستی که من باهاش ازدواج کردم.» به همین نکتهٔ پارفیتی اشاره می‌کند.

پارفیت معتقد است که در گذر زمان هویت فردی چیزی بیشتر از یک تسلسل و پیوستگی روانی نیست. این خاطرات، رفتارها و اخلاق‌های خاص و شخصی است که براون را براون می‌کند و اصلاً هم مهم این نیست که در کدام جسم باشد. هویت شخصی و شخصیت فردی چیزی بیشتر از این نیست. نه یک وجود مادی مانند جسم است و نه یک باور غیرعینی به نام روح.

شاید درست مثل مشخصه‌های فیزیکی، مشخصه‌های روانی و ذهنی نوع بشر نیز در گذر زمان در جهت بقای اصلح دچار تکامل و تحول شده و شاید نوع‌دوستی نیز به عنوان یک مشخصهٔ گونهٔ ما دست‌کم در سطح گروه‌های گوناگون قومی و نژادی و مذهبی تکامل یافته. در نقل‌قول ابتدای این جستار، گرین به نکتهٔ ظریفی اشاره می‌کند درست است که ما در گذر تاریخ این را خوب یاد گرفتیم که برای ادامهٔ بقا محتاج این هستیم که هوای سایرین ــ سایر افراد قبیله و قومی را که به آن متعلق‌ایم داشته باشیم اما به همان دلیل یعنی حفظ بقای‌مان یاد گرفتیم که ترس و واهمه و نفرت‌مان را نثار غریبه کنیم با قبایل رقیب یا بجنگیم یا از آن‌ها بترسیم.