بریده‌هایی از کتاب حرکت در مه

تاریخ مضمونْ تاریخ خطی نیست، دایره‌وار است. این همان عمق دادن به اثر ادبی است. این‌که رمان‌نویس تا چه حد یک مضمون را بکاود، بستگی چندانی ندارد به این‌که در چه زمانی زندگی می‌کند. هنوز هیچ نویسندهٔ ایرانی‌ای نتوانسته پسرکشی (بنیادی‌ترین مضمون زندگی اجتماعی ایرانی) را به قوت فردوسی بکاود. هزار سال از آن زمان گذشته است.

ورزش تقریباً به اندازهٔ مواد مخدر دوپامین در بدن آزاد می‌کند. یعنی همان هورمونی که به بدن انرژی و لذت می‌بخشد و از افسردگی و ملال می‌کاهد. همچنین ورزش سطح هورمون اندروفین را که عامل اصلی شادی در انسان است، به طرز محسوسی بالا می‌برد. تحقیقات نشان داده که تا دو ساعت بعد از ورزش سطح خلاقیت به بالاترین حد خود می‌رسد. علاوه‌براین، ورزش خوابِ ما را تنظیم می‌کند، توانایی انجام کار بیشتر در طی شبانه‌روز به ما می‌دهد و موجب کاهش اضطراب و افزایش اعتمادبه‌نفس به دلیل تناسب اندام و بسیار چیزهای دیگر می‌شود

این کتاب و سایر کتاب‌های آموزشی ممکن است به درد کسانی بخورند که یقین دارند نابغه نیستند، اما در عطش آفرینش اثری نبوغ‌آمیز می‌سوزند.

دیکتاتور بیشتر از هر چیز ترس از غاصب دارد. اگر گمان کند در خطر است، به خشونت بیشتری رو می‌آورد.

«افراد متخصص نه‌تنها به دنبال ایده‌های جدید نمی‌روند، بلکه به‌شدت نسبت به ایده‌های جدید حساس‌اند و آن‌ها را به باد انتقاد می‌گیرند. به هر میزان عمیق‌تر وارد مبحثی شوید، به همان میزان سخت‌تر می‌توانید تغییر در آن را بپذیرید و معمولاً نسبت به تغییر بدبین هستید

محافل فقط خرده‌پی‌رنگ را قدر می‌دانند. هنوز هم به دلیل قدرت محفل‌ها، خیلی‌ها گمان می‌کنند که صادق هدایت، هوشنگ گلشیری و بهرام صادقی نویسندگان بزرگ‌تری هستند از احمد محمود، سیمین دانشور و اسماعیل فصیح. نویسندگانی که بیشتر به اشتراکات پلات بزرگ نظر داشتند تا افتراق آن. در جامعه‌ای که احمد محمود با حداقل چهار رمان درجه‌یک، نویسنده‌ای کوچک‌تر شمرده می‌شود از بهرام صادقی با یک مجموعه داستان (با نهایت پنج داستان خوب) و یک داستان بلندِ کمی بهتر از متوسط، دیگر تکلیف ژانرنویس معلوم است

صادق هدایت را خوانندگانْ نویسندهٔ معروفی نکردند؛ مجتبی مینوی از طریق بی‌بی‌سی این کار را کرد. هوشنگ گلشیری را هم بهمن فرمان‌آرا با فیلم شازده احتجاب. خودِ گلشیری هم وقتی به نهاد تبدیل شد، همین کار را با بهرام صادقی کرد.

میزانسن، دکوپاژ، تدوین و... از اجزاء اختصاصی ساختار دراماتیک سینما هستند. در مقابل، زبان، پاراگراف‌بندی و فصل‌بندی از اجزاء اختصاصی ساختار دراماتیک داستان‌نویسی‌اند. برخی از اجزاء ساختار دراماتیک نیز در هر دو مشترک است؛ مانند زاویه‌دید، دیالوگ، ریتم و... با این توضیحِ بدیهی که شیوهٔ ارائه و کارکرد هر یک از آن‌ها در هر هنر به گونه‌ای متفاوت است.

گاه می‌پندارم که تنها عرصهٔ آزادی در سراسر تاریخ بشر، که عرصهٔ تاخت‌وتاز همهٔ بایدها و نبایدهای ایدئولوژی‌هاست، عرصهٔ آفرینش هنری است. همان جایی که شکستن قواعد، تمسخرِ بایدها و نبایدها و به چالش کشیدن پیشانی عبوس هژمونی کمترین هزینه را دارد؛ و شاید راز پدید آمدن هنر و ماندگاری‌اش همین باشد.

کتاب هنر شناخت مردم نوشتهٔ پل دی. تیگر و باربارا بارون ـ تیگر، ترجمهٔ محمد گذرآبادی، نشر هرمس

زبانِ گفتار همیشه زنده‌تر و انعطاف‌پذیرتر از زبان نوشتار است. انسان‌ها در زبان گفتار کلمات یا تعابیری را که به دردشان نخورد خیلی زود کنار می‌گذارند و کلمه‌ها و تعابیری را می‌سازند یا زنده می‌کنند که به کارشان بیاید. زبان گفتار چون در جایی ضبط نمی‌شود، ممکن است خیلی زود از بین برود، اما دقیقاً به همین دلیل که ضبط نمی‌شود، از خطر کهنه و فرسوده شدن دور می‌ماند.

زبان هم وقتی به یک شکل تکرار شود، هویت خود را از دست می‌دهد. اتفاقاً ادبیات در هر فرهنگ و تمدنی به این دلیل اهمیت حیاتی دارد که زبان را با تغییرات مداوم زنده نگه می‌دارد. وقتی زبانِ یک فرهنگ زنده بماند، تفکرِ آن هم پویا می‌شود؛ و وقتی شیوهٔ تفکر ملتی تحرک داشته باشد، در کردار هم شاد، سرزنده و روشن می‌ماند.

فضاحت دو جنگ عالم‌گیر، مثل هر ناامیدی بزرگ دیگر، دو سو داشت. اساساً انسان‌ها پس از شکست‌ها دو گونه رفتار می‌کنند: یا افسرده و ساکن می‌شوند، که نتیجهٔ آن در ادبیات می‌شود خرده‌پی‌رنگ؛ یا به خوش‌باشی، تحرک و لذت رو می‌آورند، که نتیجه‌اش می‌شود پی‌رنگ ژانری.

حکایتی است معروف از جویس که هنگام نوشتن بیداری فینیگان‌ها صفحات رمانش را به مترجم فرانسه‌اش، که اتفاقاً بسیار فاضل و باسواد بود، می‌داده تا بخواند. هر جای رمانش را که این مرد صبور می‌فهمیده، آن‌قدر تغییر می‌داده تا نفهمد.

فرم یعنی انتخاب قسمت‌هایی از پی‌رنگ که می‌خواهیم و حذف قسمت‌هایی از پی‌رنگ که نمی‌خواهیم و نیز انتخاب اجزاء ساختار.

‫داستانِ به‌یادماندنی ‫بالاترین سطح کشمکش زمانی اتفاق می‌افتد که شخصیت در پی زیبا کردن جهان باشد، اما موانع او را به سمت زشت کردن جهان ببرند. به زبانی بهتر، قهرمان در برآوردن نیازهای به‌حقِ خود مانع تحقق نیازهای به‌حقِ دیگران شود. حالا اوست که باید تصمیم بگیرد و عواقب این تصمیم را ببیند.

قانون طلایی برای رسیدن به زبانی خوب (یا حداقل کمتر بد) در این دو زاویه‌دید این است که دقت کنیم «راوی ما نمی‌نویسد، حرف می‌زند.» ‫همین که متوجه این موضوع شویم، انقلابی پدید می‌آید در زبان داستانی ما.

شاید فکر کنید که طعنه و ریشخندی در این جملات نهفته است، اما چنین نیست. پژوهش‌ها نشان داده‌اند که اتفاقاً وقتی دامنهٔ اطلاعات و عمق درکِ کسی دربارهٔ چیزی زیاد باشد، به گونه‌ای که به کارشناسی شهره در آن زمینه تبدیل شده باشد، ذهنش چنان با قوانین و قواعد درگیر می‌شود که قدرتِ خلاقیت و فرارَوی از اصول و قوانین را از دست می‌دهد. حداقل دو پژوهش معروف این مسئله را ثابت کرده‌اند.

زیاد از جهان‌سومی بودن خوشش نمی‌آید. اما دیگر فهمیده آدم قدرتی برای انتخاب وطنش ندارد. وطن هم مثل پدر و مادر است؛ اوست که تو را انتخاب می‌کند نه تو او را؛

«عشق مهم‌تر از وطن است، زیرا در انتخابِ معشوق اختیار با توست اما در انتخاب وطن، نه.»