بریده‌هایی از کتاب برادران کارامازوف؛ جلد دوم

اگر حق با راکیتین باشد که فکر وجودداشتن خدا در اذهان عامه ساختگی و سطحی است، چی؟ در صورتی که وجود نداشته باشد، انسان خدای روی زمین است و آفریدگار جهان هستی. معرکه است! فقط چگونه بدون خدا می‌تواند پرهیزکار و پارسا بماند؟

او مردی دقیق و وسواسی بود، مردی پیرو قواعد تعیین‌شده و تغییرناپذیر و عادت‌های چندین‌ساله

زندگی یعنی رنج. بدون رنج، لذت چه مفهومی می‌تواند داشته باشد؟ همه‌چیز خواهد شد نوعی انجام وظیفه یا عبادت، تا آخر عمر؛ درست است که پارسایانه است؛ ولی درعین‌حال ملال‌آور هم هست.

آن‌هایی که سختی و مرارت دیده‌اند، بهترین قاضی‌ها هستند.

«شما می‌توانید حرف‌های متهم یا محکوم را باور نکنید و با سؤال‌هاتان شکنجه‌اش کنید؛ ولی نمی‌توانید حرف‌های آدمی شرافتمند، با شریفانه‌ترین احساس‌های قلبی را قبول نداشته باشید. من جسورانه قلبم را آرام می‌کنم؛ نه، شما این را هم نمی‌توانید باور کنید... حتی حق چنین کاری را هم ندارید... ولی خاموش باش قلب من تحمل کن، تسلیم شو و دم فروبند!»

«جزییات را آقایان بریزیم دور، بگذاریم برای میرزابنویس‌ها، در غیر این صورت، فقط شیطان می‌داند کارمان به کجا خواهد کشید، این‌طور نیست؟»

این‌قدر در روح من کند و کاو نکنید، به‌خاطر مسایل جزیی آن را از هم ندرید، فقط دربارهٔ واقعیت‌ها و مسایل اساسی از من بازجویی کنید. بی‌درنگ پاسخ‌های متقاعدکننده به شما خواهم داد، جزییات بروند به درک.

نه این‌که آن را روی باریکه‌راه از یاد برده باشم، یا از روی سهل‌انگاری جا گذاشته باشم. نه، دقیقاً سلاح‌مان را پرت کرده‌ایم، چون آن را حدود پانزده‌قدمی محلی که گریگوری افتاده بوده پیدا کرده‌اند. سؤالی که پیش می‌آید این است که چرا این‌گونه عمل کردیم؟

به‌ویژه که آماده بود خودش بپذیرد که درواقع فرودست‌تر از همه است و آن‌ها حق دارند به نظر تحقیر نگاهش کنند. «وقتی همه لخت باشند، آدم احساس خجالت نمی‌کند؛ ولی موقعی که همه لباس به تن دارند و آدم میانشان برهنه است، به این طرز خاص نگاه‌تان می‌کنند، چه شرم‌آور است!»

«احساس فرومایگی و انحطاط برای چنین سرشت‌های افسارگسیخته و بی‌بند و بار همان اندازه ضروری و پرهیزناپذیر است که بالاترین درجهٔ شرافت اخلاقی»

همهٔ آدم‌های دنیا خوبند، حتی پست‌ترین‌شان. زندگی در این دنیا لذت‌بخش است. هرقدر هم آدم‌های بدی باشیم، باز زندگی در این دنیا لذت‌بخش است. ما هم خوبیم هم بد، هم بدیم هم خوب...

امکان دارد به‌نحوی خودش را متقاعد کند که این خطا برای «آخرین بار» بوده و از آن لحظه به بعد رقیب از میدان بیرون می‌رود، ناپدید می‌شود، یا خودش زن مورد علاقه‌اش را به نقطه‌ای می‌برد که آن رقیب خطرناک دیگر ردشان را پیدا نکند. البته این آشتی‌کردن مدت کوتاهی بیش‌تر دوام نمی‌آورد، چون اگرچه رقیب واقعاً از صحنه بیرون رفته، حسود از فردای آن روز رقیب دیگری را برای خودش می‌تراشد، رقیبی جدید و نسبت به او حسادت می‌کند. باری، این عشقی که دایماً باید این‌گونه مراقبش بود به چه کار می‌آید و عشقی که برای حفظ آن باید همیشه به کمین نشست، چه ارزشی دارد؟ ولی درست همین واقعیت است که حسود واقعی نمی‌تواند درک کند؛ بااین‌همه، آدم میان آن‌ها به افرادی بلندطبع و بزرگوار هم برمی‌خورد.

میتیا بعدها به‌خاطر آورد که مغزش در آن لحظه به‌طور غیرعادی آرام بود و فکرش خوب کار می‌کرد، هیچ‌چیز از نظر و ذهنش دور نمی‌ماند و به کوچک‌ترین جزییات پی می‌برد. ولی اضطراب، اضطراب و بی‌اطمینانی و بی‌تصمیمی لحظه به لحظه و با سرعتی فوق‌العاده در قلبش فزونی می‌گرفت.

موضوع عجیب این‌جا بود که حتی با نبودن گروچنکا در آن‌جا هم، نوعی ستیزه‌جویی غیرعادی و بیهوده قلبش را به‌هیجان می‌آورد. اما چون خودش به این موضوع پی برد، بی‌درنگ جواب خودش را داد: «نه به‌خاطر این‌که آن‌جا نیست؛ بلکه به این علت که موفق نمی‌شوم بفهمم آن‌جا هست یا نه.»

پیرمرد این‌بار پشت میز نشسته بود، ظاهرش نشان می‌داد اوقاتش تلخ است. سرانجام آرنج دست راستش را روی میز گذاشت و سرش را به آن تکیه داد. میتیا آزمندانه براندازش کرد. دوباره به خودش گفت: «تنهاست، کاملا تنهاست. اگر گروچنکا پیشش بود، قیافه و حالت دیگری می‌داشت.»

بگذار هرقدر دل‌شان می‌خواهد گریه کنند. جز گریه وسیلهٔ تسلای دیگری ندارند.

برای تمام عمر همچون زخمی در روحم باقی می‌مانی و من در روح تو. این‌طور باید باشد...

بارهای سنگین برای همه‌کس تحمل‌پذیر نیست، برای بعضی‌ها به‌دوش‌کشیدنش ناممکن است...

تو می‌خواستی با رنج کشیدن آدم دیگری از خودت بسازی.

کسی که به بیست سال زندان با اعمال شاقه محکوم شده، هنوز در این فکر است که خوشبخت باشد، این احساس، ترحم‌انگیز نیست؟