بریده‌هایی از کتاب برادران کارامازوف؛ جلد دوم

آیا منِ حقیر باید به شما یادآورم شوم که عدالت روسی فقط در مجازات‌کردن نیست؛ بلکه با رستگاری فرد گمراه هم می‌تواند همان وظیفه را انجام دهد؟ مکافات‌دادن را بگذاریم برای ملت‌های دیگر، ما از روح و مفهوم رستگاری و رستاخیز گمراهان برخورداریم.

رها کردن ده مجرم بهتر از مجازات‌کردن یک بی‌گناه است.

«سرشت را اگر از خود برانید، چهارنعل‌به‌سوی‌تان باز می‌گردد»

«اقدامش فقط به این خاطر بود که مرا به‌وجود بیاورد و دوستم نداشته باشد؟ نه مرا می‌شناخته و نه می‌دانسته از چه جنسی هستم، در لحظه‌ای از لذت‌جویی، شاید هم سرش گرم از بادهٔ ناب، شاید با پس‌انداختن من، گرایشش به نوشیدن مشروب را هم در من به‌جا گذاشته است، این است همهٔ کارهای نیکی که دربارهٔ من انجام داده... پس چرا فقط به‌خاطر این واقعیت که نطفهٔ مرا بسته باید دوستش داشته باشم، به‌ویژه که پس از به‌دنیاآمدن، دوستم نداشته است؟»

زندگی‌بخشیدن به یک موجود برای پدربودن کافی نیست؛ پدر کسی است که زندگی می‌بخشد و شایستهٔ این نام هم هست.

«شما را با معیاری اندازه‌گیری خواهند کرد که خودتان با آن اندازه گرفته‌اید»

نومیدی و عذاب وجدان دو چیز کاملا متفاوتی هستند، نومیدی می‌تواند لبریز از کینه باشد و آشتی‌ناپذیر و آدمی که خودکشی می‌کند، می‌تواند از کسانی که عمری به آن‌ها حسادت ورزیده، به‌طور مضاعف متنفر باشد.

«احساس فرومایگی و انحطاط برای چنین سرشت‌های افسارگسیخته و بی‌بند و بار همان اندازه ضروری و پرهیزناپذیر است که بالاترین درجهٔ شرافت اخلاقی»

البته که برای ما هم پیش می‌آید مردمان خوش‌قلب و کمال‌گرایی باشیم؛ ولی فقط موقعی که همه‌چیز بر وفق مرادمان است. برعکس، ما هم از متعالی‌ترین اندیشه‌ها، به هیجان ـدقیقاً به هیجان ــ و جوش و خروش می‌آییم؛ ولی به این شرط که خودشان به‌سراغ‌مان بیایند، از آسمان در دامن‌مان بیفتند و به‌ویژه رایگان؛ که ناچار نشویم چیزی در بهای آن‌ها بپردازیم.

زندگی یعنی رنج. بدون رنج، لذت چه مفهومی می‌تواند داشته باشد؟

روزنامه‌ای که ستون انتقادی نداشته باشد به چه درد می‌خورد؟ بدون انتقاد همه‌چیز می‌شود «افسانه»، ولی برای زندگی کردن فقط «افسانه» کافی نیست. باید این «افسانه» از حلقهٔ تردید بگذرد و چیزهای دیگری از این‌گونه.

«اگر امروز کسی خدا را قبول داشته باشد، می‌گویند عقب‌مانده و واپس‌گراست. من شیطانم و قبول‌داشتن من مجاز است.»

از روی دلسوزی نیست که این سؤال را از تو کردم، همین‌طوری، برای این‌که حرفی زده باشم. هرطور میلت است، جواب نده.

دلم می‌خواهد در یکی از این جمعیت‌های آرمان‌گرا نام‌نویسی کنم و بعد به مخالفت با آن‌ها برخیزم و بگویم من واقع‌گرا هستم نه مادی‌گرا، هِه، هِه!

با فشار یا اجبار به چه چیزی می‌توان ایمان آورد؟ از طرفی هیچ دلیلی هم نمی‌تواند به این ایمان‌آوردن کمک کند، به‌خصوص دلایل مادی. اگر سن توما به مسیح ایمان آورد، نه به این خاطر بود که دید از نو زنده شده است؛ بلکه پیش از آن در روحش آمادهٔ پذیرفتن این امر بود.

«چی شده که به‌فکر فرانسه یادگرفتن افتاده‌ای؟» ــ چرا که یاد نگیرم و به معلوماتم اضافه نکنم، شاید روزی این موقعیت برایم پیش بیاید که بروم در یکی از این کشورهای اروپایی زندگی کنم؟

عشق فقط لحظه‌های زندگی را لذت‌بخش می‌کند؛ ولی آگاهی به زودگذربودن عمر، به همان شدتی که در گذشته به امید عشق ابدی پس از مرگ ازبین می‌رفت، همان اندازه شدیدتر و شعله‌ورتر می‌شود.

هرکسی پی خواهد برد که فناپذیر است و رستاخیزی هم در کار نخواهد بود و سرنوشت محتومش را با آرامش و مغرورانه می‌پذیرد، درست مثل یک خدا. باز به‌وسیلهٔ همین غرور می‌فهمد حالا که قرار شده زندگی لحظه‌ای بیش نپاید، نیازی به زمزمه و راز و نیاز ندارد، برادرش را دوست خواهد داشت بدون هیچ چشمداشتی.

دلم می‌خواهد در یکی از این جمعیت‌های آرمان‌گرا نام‌نویسی کنم و بعد به مخالفت با آن‌ها برخیزم و بگویم من واقع‌گرا هستم نه مادی‌گرا، هِه، هِه!

اگر سن توما به مسیح ایمان آورد، نه به این خاطر بود که دید از نو زنده شده است؛ بلکه پیش از آن در روحش آمادهٔ پذیرفتن این امر بود.