بریده‌هایی از کتاب برادران کارامازوف (جلد اول)

با دروغ می‌توان سراسر جهان را پیمود؛ ولی نمی‌توان به عقب برگشت.

وانگهی کسی از حملهٔ عصبی نمی‌میرد. هیچ ضرری ندارد. خدا به‌خاطر علاقه‌ای که به زن‌ها دارد، حملهٔ عصبی را به آن‌ها بخشیده.

تا سی سالگی، باری: آدم می‌تواند ضمن این‌که سر خودش را شیره می‌مالد، «ظاهر شرافتمندانهای را هم حفظ کند.

ــ نه‌تنها دلم نمی‌خواهد افسری سوار باشم؛ بلکه برعکس، آرزو می‌کنم هیچ سربازی وجود نداشته باشد. ــ و اگر دشمن حمله کند، چه کسی از ما دفاع خواهد کرد؟ ــ ولی از هیچ‌چیز نباید دفاع کرد. در سال ۱۸۱۲ ناپلئون اول، امپراتور فرانسه به روسیه حمله کرد، اگر فرانسوی‌ها مغلوب‌مان کرده بودند خیلی بهتر بود؛ چون ملتی بسیار هوشمند بر ملتی بسیار سبک‌عقل چیره می‌شد و آن را ضمیمهٔ خود می‌کرد، آن‌وقت حالا همه‌چیز عوض می‌شد.

اسمردیاکوف آمرانه گفت: «شعرها مهمل‌اند.» ــ آه نه، من شعرها را خیلی دوست دارم. ــ هرچه که به شعر باشد، مهمل است. خودتان قضاوت کنید: در دنیا چه کسی با وزن و قافیه حرف می‌زند؟ و اگر همگی شروع می‌کردیم با وزن و قافیه حرف بزنیم، حتی به‌دستور مقامات بالا، آیا می‌توانستیم مطالب درست و حسابی را بیان کنیم؟ شعر جدی نیست، ماریا کندراتیونا.

هیچ‌وقت هیچ‌چیز برای آدم‌ها کافی نیست؛ همیشه به هم غبطه می‌خورند، غرولند می‌کنند و به نابودی هم می‌کوشند.

مثلا همین اواخر دربارهٔ یک درخت کاج صحبت می‌کرد. وقتی خیلی کوچک بود، توی حیاط‌مان درخت کاجی داشتیم، شاید هنوز هم آن‌جا باشد، بنابراین لزومی ندارد به زمان گذشته حرف بزنیم. کاج‌ها مانند آدم‌ها نیستند، مدت‌های طولانی بی‌آن‌که تغییری کنند باقی می‌مانند.

چون انسان هرچند هم یاغی آفریده شده باشد، باز ذاتاً برده است.

چون راز زندگی انسان فقط در زنده‌بودن نیست؛ بلکه باید انگیزه‌ای هم برای زندگی‌کردن داشته باشد. بدون داشتن وجدانی آرام، چه دلیلی دارد به زندگی ادامه دهد؟ در آن صورت از زندگی دست می‌شوید و به‌جای ماندن در این دنیا، خود را نابود می‌کند، حتی اگر نان فراوان در دسترسش باشد.

به‌نام پرستش دسته‌جمعی هم‌نوعانش را از دم تیغ گذرانده است. خدایانی علم کرده و مردم را فراخوانده که «خدایان‌تان را ترک کنید و بیایید به ستایش خدایان ما مشغول بشوید، وگرنه وای‌به‌حال شما و خدایان‌تان!» و تا آخر دنیا هم وضع به همین منوال خواهد بود. هرموقع هم که خدایان در دنیا ازبین رفته‌اند، مردم دربرابر بت‌های دیگری به زانو افتاده‌اند.

هیچ دانشی نمی‌تواند برای‌شان نان فراهم آورد؛ ولی سرانجام آزادی‌شان را به پای ما خواهند ریخت و به ما خواهند گفت: «دوباره ما را به بردگی بکشانید، ولی سیرمان کنید!»

هیچ‌چیز برای انسان و جامعهٔ بشری گذشت‌ناپذیرتر از آزادی نبوده است! به این سنگ‌های لخت در صحرای سوزان نگاه کن! آن‌ها را به نان تبدیل کن؛ همهٔ بشریت مانند گله‌ای مطیع و حق‌شناس به‌دنبالت راه می‌افتد، ضمن این‌که سراپا می‌لرزند که مبادا دستت را پس بکشی و دیگر نان‌هایت به‌دست‌شان نرسد.»

«در حقیقت، در حقیقت این را به شما می‌گویم: اگر دانهٔ گندمی که روی زمین افتاده نمیرد، تنها می‌ماند، ولی اگر بمیرد محصول فراوانی خواهد داد». (انجیل به روایت سن ژان، فصل ۱۲ آیهٔ ۲۴)

کسی که دروغ می‌گوید و دروغ‌هایش را هم باور می‌کند، دیگر هرگز نمی‌تواند حقیقت را دریابد، نه در خودش و نه در اطرافیانش، درنتیجه هم حرمت خودش را ازبین می‌برد و هم حرمت دیگران را. وقتی کسی رعایت حرمت خودش و دیگران را نکند، دیگر کسی را دوست نخواهد داشت و در نبودن عشق، موقعی که می‌خواهد خود را سرگرم کند، به شهوت و گناه رو می‌آورد. آن‌وقت در فساد و تباهی، حالتی حیوانی پیدا می‌کند و همهٔ این‌ها از دروغ گفتن به خود و به دیگران ناشی می‌شود. کسی که حتی به خودش هم دروغ می‌گوید، اولین کسی است که به خودش توهین می‌کند.

آن‌چه را قلبت گواهی می‌دهد باور کن قول و تعهدی از سوی آسمان وجود ندارد. آن‌چه قلب گواهی می‌دهد ایمان است!

هر انسانی بی‌شک حیوانی درنده درون خود دارد، حیوانِ خشم را، حیوانِ شعله‌ورشدن آتش هوس دربرابر فریادهای قربانی را، حیوانی افسارگسیخته که نمی‌توان مهارش کرد، حیوانِ بیماری‌های روانی و عقده‌های جنسی که در عیاشی نهفته است،

این خدای تو، اگر انسان آن را شبیه خود و با ویژگی‌های خودش خلق کرده باشد، زیباست.

فکر می‌کنم اگر شیطان وجود نداشته باشد و انسان آن را خلق کرده باشد، به‌صورت و با صفات خودش آفریده است. ــ پس این همان کاری است که درمورد خدا هم کرده است.

حیوان هیچ‌گاه نمی‌تواند مانند انسان بی‌رحم و سنگدل باشد، انسانی که در سنگدلی این‌همه هنرمند و ظریف‌کار است. ببر فقط گاز می‌گیرد و می‌درد و جز این هم کار دیگری بلد نیست. هیچ‌وقت به فکرش نمی‌رسد که می‌تواند گوش آدم‌ها را در سراسر شب میخ‌کوب کرد، حتی اگر هم می‌توانست این کار را بکند، نمی‌کرد.

اگر دربارهٔ بزرگسال‌ها حرف نمی‌زنم، به این دلیل است که آن‌ها علاوه‌براین‌که منزجرکننده‌اند، شایستهٔ دوست‌داشتن هم نیستند؛ تفاوتی که با بچه‌ها دارند، این است که سیب را خورده‌اند، مزهٔ آن را می‌دانند، با خوب و بد آشنا هستند و شبیه «خدایان» شده‌اند. همواره هم به خوردن آن ادامه می‌دهند؛ ولی بچه‌های کوچک مزهٔ هیچ‌چیز را نچشیده‌اند و نسبت به هیچ کاری مقصر نیستند.