بریده‌هایی از کتاب برادران کارامازوف (جلد اول)

به او گفته شده بود: «اگر می‌خواهی به کمال مطلوب برسی، آن‌چه داری به دیگران ببخش و به‌دنبال من بیا.»

(چون سوسیالیسم فقط به مسئلهٔ کارگران یا طبقهٔ فقیرتر جامعه نمی‌پردازد؛ بلکه موضوع انکار وجود خدا و بی‌دینی به‌شکل جدید فعلی‌اش هم در آن مطرح است، موضوع ساختن برج بابل است بدون کمک خدا، نه برای این‌که به آسمان دست یابند؛ بلکه آسمان را بیاورند روی زمین تا در دسترس همه قرار بگیرد).

حرف‌های دردناک روح را تسکین می‌دهند... بدون آن‌ها درد و اندوه آدم‌ها سخت بی‌رحمانه می‌شود.

«من می‌خواهم برای فناناپذیری زندگی کنم، هیچ نوع سازش‌کاری و کنارآمدنی را هم نمی‌پذیرم.»

بگذریم از اینکه این جوان‌ها بدبختانه نمی‌دانند که جان‌فداکردن در این راه یا راه‌هایی شبیه به آن، شاید میان سایر آزمایش‌ها آسان‌ترین‌شان باشد، حال آن‌که به‌طور مثال اگر همهٔ دوران جوانی پرشور و شوقش را وقف پنج شش سال تحصیلات سنگین و دشوار کندحتی اگر به این نیت باشد که نیروی جوانی‌اش را به دو نیم کرده و نیمی از آن را در خدمت این حقیقت و همین تلاش بگذارد که خودش را موظف به انجام آن کرده ـچنین ازخودگذشتگی‌ای بالاتر از توش و توان بسیاری از این جوان‌هاست.

ممکن است گفته شود آلیوشا بی‌عقل یا عقب‌ماندهٔ ذهنی بوده که تحصیلاتش را به‌پایان نرسانده است و از اینگونه حرف‌ها. این‌که تحصیلاتش را ناتمام گذاشته درست است؛ ولی اگر نسبت بی‌عقلی یا حماقت به او داده شود، خیلی بی‌انصافانه است.

کسی که دروغ می‌گوید و دروغ‌هایش را هم باور می‌کند، دیگر هرگز نمی‌تواند حقیقت را دریابد، نه در خودش و نه در اطرافیانش،

چه کسی آدم‌ها را دست می‌اندازد، ایوان؟ ایوان لبخندزنان گفت: «به‌طور حتم شیطان.» ــ پس شیطان وجود دارد؟ ــ نه شیطانی هم در کار نیست. ــ حیف. شیطان، آه که حاضرم چه بلاهایی سر کسی بیاورم که برای اولین‌بار خدا را از خودش اختراع کرد، چون دارزدنش کافی نیست. ــ اگر خدا را اختراع نمی‌کردند، تمدنی هم وجود نمی‌داشت. ــ یعنی بدون خدا، تمدنی هم در کار نبود؟ ــ نه

می‌گفت: «بهشت قدرتی است نهفته در هر یک از ما، من هم در این لحظه آن را در وجودم حس می‌کنم و اگر بخواهم، از همین فردا، برای همیشه در درونم جاودانه می‌شود.»

«اگر قدم به این راه گذاشته به این علت است که تنها راهی بوده که مورد توجهش قرار گرفته و به ناگهان توانسته راه‌حلی دلخواه برای آرامش روحش پیدا کند، روحی که آرزو داشت از ظلمات بگریزد و به‌سوی روشنایی برود.»

عشق تخیلی تشنهٔ اقدامی فوری است تا خشنودی سریعی هم به‌وجود بیاورد، همچنین دوست دارد، همه آن را ببینند و به‌وجودش پی‌ببرند. از این راه، آدم به‌جایی می‌رسد که حاضر می‌شود حتی جانش را هم فدا کند، به این شرط که این امر زیاد به‌درازا نکشد؛ بلکه خیلی سریع صورت بگیرد و مانند صحنهٔ نمایش همه شاهد آن باشند و تمجیدتان کنند.

هرگز به خودتان دروغ نگویید. کسی که دروغ می‌گوید و دروغ‌هایش را هم باور می‌کند، دیگر هرگز نمی‌تواند حقیقت را دریابد، نه در خودش و نه در اطرافیانش، درنتیجه هم حرمت خودش را ازبین می‌برد و هم حرمت دیگران را. وقتی کسی رعایت حرمت خودش و دیگران را نکند، دیگر کسی را دوست نخواهد داشت و در نبودن عشق، موقعی که می‌خواهد خود را سرگرم کند، به شهوت و گناه رو می‌آورد. آن‌وقت در فساد و تباهی، حالتی حیوانی پیدا می‌کند و همهٔ این‌ها از دروغ گفتن به خود و به دیگران ناشی می‌شود. کسی که حتی به خودش هم دروغ می‌گوید، اولین کسی است که به خودش توهین می‌کند.

وانگهی برو حقیقت را کشف کن و بعد بیا برایم تعریف کن. چون اگر آدم مطمئن باشد در آن دنیا چه خبر است، با خیال آسوده‌تری از این دنیا می‌رود.

به خودم می‌گویم امکان ندارد شیطان‌ها مرا از یاد ببرند و موقعی که مُردم، با چنگک‌هاشان مرا به دنیای خودشان نکشانند. ولی این چنگک‌ها را از کجا به‌دست می‌آورند؟ جنس‌شان چیست؟ از آهن؟ در کدام کوره آن‌ها را می‌گدازند تا به‌شکل چنگک درآید؟ پس باید کارخانهٔ ذوب آهنی در آن دنیا داشته باشند.

در صومعه به‌طور حتم راهب‌ها عقیده دارند که مثلا دوزخ سقف دارد. باری من حاضرم وجود دوزخ را قبول کنم فقط به این شرط که سقف نداشته باشد، این‌طوری به‌نحوی روشن‌تر و دلپذیرتر است، آن‌طور که در مذهب پروتستان گفته شده.

به خودم می‌گویم امکان ندارد شیطان‌ها مرا از یاد ببرند و موقعی که مُردم، با چنگک‌هاشان مرا به دنیای خودشان نکشانند. ولی این چنگک‌ها را از کجا به‌دست می‌آورند؟ جنس‌شان چیست؟ از آهن؟ در کدام کوره آن‌ها را می‌گدازند تا به‌شکل چنگک درآید؟

اگرچه تحت تأثیر زیبایی و جاذبهٔ زن جوان قرار گرفته بود، با احساسی از ناراحتی و انگار با تأسف از خودش می‌پرسید، چرا کلماتش را موقع حرف‌زدن این‌قدر می‌کشد و نمی‌تواند به‌طور طبیعی صحبت کند. دختر جوان به‌عمد این کار را می‌کرد چون به‌طور حتم به گمانش این‌گونه حرف‌زدن، کشیدن کلمه‌ها و تکیه‌کردن اغراق‌آمیز روی بعضی هجاها و صداها باید دلپذیر باشد. به‌طور حتم این طرز حرف‌زدن عادت ناپسندی بود که نشان می‌داد تعلیم و تربیتی درست و حسابی ندیده و این برداشت سطحی از روش حرف‌زدن مبتذل از همان کودکی در او باقی مانده است.

این اواخر می‌توان گفت خیلی شل و ول شده بود، با خلق و خویی متغیر، خودش را نمی‌توانست کنترل کند، بی‌خیال و سردرگم، هر کاری را شروع می‌کرد، با کار دیگری آن را به‌پایان می‌رساند، این طرف و آن طرف سرگردان بود و بیش‌تر وقت‌ها هم سیاه‌مست.

می‌توان گفت او این استعداد ذاتی را داشت که بدون ظاهرسازی و به حالتی طبیعی و خودجوش مورد علاقهٔ همه قرار بگیرد.

به‌جایی رسیده بود که هیچ‌کس و هیچ‌چیز نمی‌توانست او را بترساند یا حیرت‌زده کند، این ویژگی از همان دوران کودکی در او جلوه‌گر شد.