بریده‌هایی از کتاب اوضاع خیلی خراب است

"جذابیت" محصولِ سلسله‌مراتبِ ارزش‌های ماست. وقتی از ارزش‌قائل‌شدن برای چیزی دست می‌کشیم، دیگر آن‌چیز برای‌مان جذاب یا جالب نخواهد بود. بنابراین وقتی از انجام آن دست می‌کشیم، حس فقدان یا دلتنگی سراغ‌مان نمی‌آید.

این اساساً "رشد" است: اولویت‌بندیِ مجددِ سلسله‌مراتبِ ارزش‌های خود به‌شکل بهینه.

درواقع مشکل این نیست که نمی‌دانیم چطور کاری کنیم که از کسی سیلی نخوریم. مشکل این است که زمانی، احتمالاً خیلی وقت پیش، سیلی‌ای به صورت‌مان خورده و ما به جای این‌که در جوابْ سیلی بزنیم، به این نتیجه رسیده‌ایم که حق‌مان بوده است.

نتیجهٔ این تداومِ رنج چیزی‌ست که آن‌را "تردمیلِ لذت" می‌نامیم. شما به‌دنبال دهِ خیالی‌تان روی آن می‌دوید و می‌دوید و می‌دوید، اما تحت هر شرایطی باز هم به هفت می‌رسید. درد همیشه وجود دارد. چیزی‌که تغییر می‌کند استنباط شما از آن است، و به‌محض این‌که زندگی‌تان پیشرفت می‌کند انتظارات‌تان بالا می‌رود و دوباره کمی نارضایتی به‌سراغ‌تان می‌آید.

همان‌طور که ماهی به آب نیاز دارد، روانِ ما هم برای بقا به امید نیاز دارد. امید سوختِ موتورِ ذهنِ ماست. امید مثل کره برای مربای ماست. البته این‌جور استعاره‌ها زیادی لوث شده‌اند؛ اما به‌هرحال بدون امید، ماشین ذهن‌تان یا خاموش می‌شود یا سوخت به آن نمی‌رسد. اگر ما به این اعتقاد نداشته باشیم که برای آینده‌ای بهتر از حال، امیدی وجود دارد

اگر توی فروشگاه استارباکس کار می‌کردم، به جای نوشتنِ اسم مردم روی فنجان قهوه‌شان، جملات زیر را می‌نوشتم: «شما و تمام کسانی که دوست‌شان دارید، روزی خواهید مُرد. تنها بخش کوچکی از چیزهایی که گفته‌اید یا کارهایی که انجام داده‌اید برای تعداد کمی از مردم اهمیت خواهند داشت، آن‌هم صرفاً برای یک مدت کوتاه. این حقیقتِ ناخوشایندِ زندگی‌ست. تمام مسائلی که به آن‌ها فکر می‌کنید یا کارهایی که انجام می‌دهید، تنها گریزِ استادانه‌ای از این حقیقت‌اند. ما غبارهای کیهانیِ بی‌اهمیتی هستیم که در یک نقطهٔ آبی پرسه می‌زنیم و به هم برخورد می‌کنیم. عظمتی برای خودمان تجسم می‌کنیم و اهدافی برای خودمان می‌سازیم. اما راستش را بخواهید، ما هیچ نیستیم. پس از قهوهٔ لعنتی‌تان لذت ببرید!»

درک منطقی از این‌که باید رفتارتان را تغییر دهید باعث تغییرِ رفتار شما نمی‌شود. باور کنید من تا الان دوازده کتاب دربارهٔ تغذیه خوانده‌ام و همین حالا که دارم این‌ها را می‌نویسم، در حال خوردنِ یک بوریتو هستم. ما می‌دانیم که باید سیگارکشیدن یا خوردنِ شیرینی‌جات یا غیبت‌کردن پشت سر دوستان‌مان را متوقف کنیم، اما همچنان مرتکبِ این کارها می‌شویم. دلیلش این نیست که بهتر نمی‌دانیم؛ دلیلش این است که حسِ بهتری نداریم.

موعظهٔ ویتس دربارهٔ لوبوتومی ما را به خنده می‌اندازد؛ اما نوعی خِرَدِ پنهان پشتِ آن نهفته است: این‌که او ترجیح می‌دهد مشتاقِ بطریِ مشروبش باشد تا این‌که نسبت به آن هیچ اشتیاقی نداشته باشد، و این‌که اگر امید را در زمینه‌هایی پَست پیدا کنید بهتر از این است که اصلاً امیدی نداشته باشید. ما بدون انگیزه‌های سرکشانه‌مان، هیچ نیستیم.

قهرمان‌بودن یعنی تواناییِ فراخواندن امید؛ آن‌هم در جایی‌که ذره‌ای امید وجود ندارد، مثل برافروختنِ کبریتی برای روشن‌کردنِ دنیایی تاریک. یعنی نشان‌دادنِ احتمالِ وجودِ جهانی بهتر؛ نه آن جهانِ بهتری که می‌خواهیم وجود داشته باشد، بلکه آن جهانِ بهتری که اصلاً نمی‌دانستیم ممکن است وجود داشته باشد. یعنی در شرایطی قرار بگیریم که به نظر می‌رسد همه‌چیز کاملاً در آن به فنا رفته، اما هر طور شده شرایط را به‌سمت بهبود پیش ببریم.

افلاطون بااین‌که پدرخواندهٔ تمدن غرب بود، عنوان کرد دموکراسی مطلوب‌ترین شکلِ دولت نیست. او باور داشت که دموکراسی به‌طور ذاتی بی‌ثبات است و به‌ناچار بدترین جنبه‌های طبیعتِ ما را نمایان می‌کند و جامعه را به‌سمت استبداد سوق می‌دهد. او نوشت: «از آزادیِ افراطی نمی‌توان انتظار داشت راهنمای چیزی جز تغییر به برده‌داریِ افراطی باشد.»

پیشرفت مادی و امنیتْ لزوماً به ما آرامش نمی‌دهد یا باعث نمی‌شود امیدداشتن به آینده آسان‌تر شود. برعکس، ظاهراً با ازبین‌بردنِ ناملایمات و چالش‌های سالم، افرادْ کشمکشِ بیش‌تری خواهند داشت و خودخواهانه‌تر و بچگانه‌تر رفتار خواهند کرد. در زمینهٔ رشد و بلوغ و خروج از نوجوانی با شکست مواجه می‌شوند. از هر گونه فضیلتی دور می‌مانند. از کاه کوه می‌سازند و جوری سرِ هم داد می‌کشند که انگار دنیا مدام شیشه‌شیرشان را روی زمین ریخته است.

فرمول انسانیتْ اثری موجی دارد: تواناییِ صداقتِ بیش‌تر با خودتان میزانِ صداقت‌تان با دیگران را افزایش می‌دهد و صداقت شما با دیگران آن‌ها را تحت‌تأثیر قرار خواهد داد که با خودشان صادق‌تر باشند تا بتوانند رشد کنند و بالغ شوند. تواناییِ شما در این‌که از خود به‌عنوان وسیله‌ای برای تحقق هدفی دیگر استفاده نکنید به شما اجازه می‌دهد بهتر بتوانید با دیگران به‌عنوان هدف برخورد کنید. بنابراین روشن‌کردنِ تکلیفِ رابطه‌تان با خودْ اثرِ جانبیِ مثبتی دارد که باعث می‌شود تکلیف رابطه‌تان با دیگران هم روشن شود و به آن‌ها هم کمک می‌کند تا تکلیف رابطه‌هاشان را با خودشان روشن کنند و الی آخر.

"کنترل" یعنی احساس کنیم مهار زندگی‌مان را در دست داریم، یعنی در تقدیر خود نقش داریم. "ارزش" یعنی چیزی را بیابیم که به‌قدری برای‌مان اهمیت داشته باشد که در راستای رسیدن به آن کار کنیم، چیزی بهتر، چیزی‌که ارزش تلاش‌کردن داشته باشد. "جامعه" هم یعنی ما بخشی از گروهی هستیم که برای چیزهای مشترکی ارزش قائل هستند و برای دستیابی به چیزهای مشترکی تلاش می‌کنند. بدون وجود جامعه، احساس انزوا می‌کنیم و ارزش‌هامان بی‌معنی می‌شوند. بدون ارزش‌ها دیگر هیچ‌چیزی ارزشِ دنبال‌کردن ندارد. بدون کنترل، حس می‌کنیم دیگر قدرتی برای دنبال‌کردنِ چیزی نداریم. اگر یکی از این سه را از دست بدهید، آن دو موردِ دیگر را هم از دست داده‌اید. اگر یکی از آن‌ها را از دست بدهید، انگار امید را از دست داده‌اید.

همان‌طور که ماهی به آب نیاز دارد، روانِ ما هم برای بقا به امید نیاز دارد. امید سوختِ موتورِ ذهنِ ماست. امید مثل کره برای مربای ماست. البته این‌جور استعاره‌ها زیادی لوث شده‌اند؛ اما به‌هرحال بدون امید، ماشین ذهن‌تان یا خاموش می‌شود یا سوخت به آن نمی‌رسد. اگر ما به این اعتقاد نداشته باشیم که برای آینده‌ای بهتر از حال، امیدی وجود دارد، و امید نداشته باشیم که زندگی‌هامان به‌نحوی بهبود خواهد یافت، از لحاظ روحی خواهیم مُرد.

ماشینِ هوشیاریِ شما آن وقتی به ماشینِ دلقکی تبدیل می‌شود که ذهن عقلانی‌تان کاملاً تسلیم ذهن عاطفی‌تان شود: وقتی توی زندگی‌تان چیزهایی را دنبال کنید که فقط‌وفقط برای رضایت نفس‌تان تعیین شده‌اند، وقتی حقیقت با کاریکاتوری از تعصباتِ خودمنفعت‌بینانه جایگزین شود، وقتی همهٔ باورها و اصول در دریایی از پوچی گم شوند.

قهرمان‌بودن یعنی تواناییِ فراخواندن امید؛ آن‌هم در جایی‌که ذره‌ای امید وجود ندارد، مثل برافروختنِ کبریتی برای روشن‌کردنِ دنیایی تاریک. یعنی نشان‌دادنِ احتمالِ وجودِ جهانی بهتر؛ نه آن جهانِ بهتری که می‌خواهیم وجود داشته باشد، بلکه آن جهانِ بهتری که اصلاً نمی‌دانستیم ممکن است وجود داشته باشد. یعنی در شرایطی قرار بگیریم که به نظر می‌رسد همه‌چیز کاملاً در آن به فنا رفته، اما هر طور شده شرایط را به‌سمت بهبود پیش ببریم. شجاعت امری رایج است. انعطاف‌پذیری هم امری رایج است. اما قهرمانی یک روی فلسفی دارد.

قهرمان‌بودن یعنی تواناییِ فراخواندن امید؛ آن‌هم در جایی‌که ذره‌ای امید وجود ندارد، مثل برافروختنِ کبریتی برای روشن‌کردنِ دنیایی تاریک. یعنی نشان‌دادنِ احتمالِ وجودِ جهانی بهتر؛ نه آن جهانِ بهتری که می‌خواهیم وجود داشته باشد، بلکه آن جهانِ بهتری که اصلاً نمی‌دانستیم ممکن است وجود داشته باشد. یعنی در شرایطی قرار بگیریم که به نظر می‌رسد همه‌چیز کاملاً در آن به فنا رفته، اما هر طور شده شرایط را به‌سمت بهبود پیش ببریم.

ماشینِ هوشیاریِ شما آن وقتی به ماشینِ دلقکی تبدیل می‌شود که ذهن عقلانی‌تان کاملاً تسلیم ذهن عاطفی‌تان شود: وقتی توی زندگی‌تان چیزهایی را دنبال کنید که فقط‌وفقط برای رضایت نفس‌تان تعیین شده‌اند، وقتی حقیقت با کاریکاتوری از تعصباتِ خودمنفعت‌بینانه جایگزین شود، وقتی همهٔ باورها و اصول در دریایی از پوچی گم شوند.

فرض کلاسیک می‌گوید اگر کسی بی‌نظم، سرکش، یا شرور است، به این خاطر است که تواناییِ کنترلِ احساساتش را ندارد، که ارادهٔ ضعیفی دارد یا کلاً به فنا رفته. فرض کلاسیک چیزهایی مثل اشتیاق و احساس را عیوب و اشتباهاتی در روانِ انسان می‌داند که باید بر آن‌ها غلبه و اصلاح‌شان کرد.

اگر امید را در زمینه‌هایی پَست پیدا کنید بهتر از این است که اصلاً امیدی نداشته باشید. ما بدون انگیزه‌های سرکشانه‌مان، هیچ نیستیم.