بریده‌هایی از کتاب دوپامین، مولکولی با خواص شگفت انگیز

تفاوت ما با مایک و جورج در این است که بیشتر ما در برهه‌ای از عمر خود سرانجام به این نکته پی می‌بریم که دوپامین دارد ما را سرکار می‌گذارد. برخلاف جورج و مایک ما درک می‌کنیم که فلان زن زیبا یا آن مرد خوش‌تیپ بعدی هم نمی‌تواند دردی از ما دوا کند!

رفت. مایک و جورج مثل هم هستند و نیز مثل همه ما! ما از هجوم عاطفه، تمرکز بر موضوعی خاص، هیجان و ترس و شورو شوق نهفته در عشقی جدید لذت می‌بریم.

ارضاء نوعی سرکاری و دنبال‌بازی است که توسط مولکولی به نام دوپامین که مایه عدم رضایت دائمی است به وجود می‌آید

پدیده‌های جدیدی که سبب تحریک ترشح دوپامین می‌شوند به مرور زمان خاصیت‌شان را از دست می‌دهند. در مورد عشق، فرونشستن اوج عواطف دیر یا زود اتفاق می‌افتد و آنگاه نوبت یک انتخاب است. می‌توانیم وارد مرحله سپاس هر روزه از شخصی شویم که در «اینجا و اکنون» حضور دارد یا به رابطه پایان دهیم و دنبال بازی هیجان‌انگیز دیگری باشیم.

انسان‌ها نیز در برابر وقایعی که با بروز تعجب و شگفتی همراهند دچار افزایش ترشح دوپامین می‌شوند.

در واقع در شرایط مطلوب هر کسی با وسوسه‌ای غیرقابل مقاومت در پی یافتن راهی برای تحریک ترشح دوپامین است تا سرحال شود. برخی از دانشمندان دوپامین را مولکول لذت و مسیری را که سلول‌های تولیدکننده دوپامین در آن فعالند، مدار پاداش نامیده‌اند.

دوپامین در سال ۱۹۵۷ توسط کاتلین مونتاگو یکی از محققان بیمارستان رانول در نزدیکی لندن در مغز کشف شد. در ابتدا آن را صرفا پیش‌نیاز تولید اپی‌نفرین یا آدرنالین در مغز می‌پنداشتند. اما خواص شگفت‌انگیز آن به زودی آشکار شد.

. مهارت توفیق در اخذ پاداش است. موضعی است که دوپامین در آن به اوج افتخار خود می‌رسد و می‌تواند در آن لختی بیاساید و از ثمرات توفیق خود بهره‌مند شود. مهارت نقطه‌ای است که دوپامین در آن به قلمرو «اینجا و اکنون» می‌رسد و به آن سر تعظیم فرود می‌آورد. در اینجاست که دوپامین همه تلاش‌هایش را انجام داده و متوقف می‌شود و به مدارهای اینجا و اکنون اجازه می‌دهد در رگ‌های سعادت جاری شوند و آن را به جوش آورند. دوپامین برای یک آن از مبارزه با احساس رضایت دست می‌کشد و بر آن مهر تایید می‌زند.

دوپامین میانه خوبی با وجدان ندارد. حتی برعکس، دوپامین سرچشمه مکر و فریب به منظور تحقق آرزوست. وقتی سیستم دوپامین فعال شود، احساس گناه که مربوط به «اینجا و اکنون» است سرکوب می‌شود. سیستم دوپامین از طرفی فرد را به تلاش شرافتمندانه و از طرف دیگر او را به انجام مکر و فریب یا حتی خشونت برای رسیدن به آرزوها وادار می‌کند. دوپامین دنبال کسب فزونی است و با اصول اخلاقی کاری ندارد و برای رسیدن به هدف از مکر و فریب و قدرت استفاده می‌کند.

تعجبی ندارد که مدارهای کنترل دوپامین با فعالیت لب‌های پیشانی مربوط هستند، یعنی قسمتی از مغز که گاهی نئوکورتکس نامیده می‌شود و در مراحل نهایی تکامل به وجود آمده است. همین نئوکورتکس است که به انسان در میان موجودات جایگاهی یگانه داده است. به کمک همین بخش مغز می‌توانیم خود را در آینده‌ای که آرزوها ما را به طرف آن جلو می‌برند تصور کنیم و برای این آینده نقشه بریزیم. نیز همین بخش مغز است که به ما امکان می‌دهد با خلق ابزارهای جدید و کاربرد مفاهیم انتزاعی (مفاهیمی که از حد «اینجا و اکنون» و قلمرو حواس مانند زبان، ریاضیات و علم فراتر می‌روند) توانایی‌های این آینده فرضی را گسترش و افزایش دهیم. این بخش مغز تابع منطق است نه احساس. عاطفه و احساس پدیده‌هایی مربوط به «اینجا و اکنون» هستند. در فصل آینده خواهیم دید که این منطق بسیار سرد، حسابگر و بی‌رحم است و برای رسیدن به هدف هر کاری را انجام می‌دهد.

این یکی از نقاط ضعف مغز افراد نوجوان است، چرا که وجود همین لب‌های پیشانی تکامل یافته است که به بزرگسالان امکان قضاوت صحیح را می‌دهد. این لب‌ها به هنگام انجام کارهایی که شاید پیامدهای خوبی نداشته باشند به ما هشدار می‌دهند و مثل ترمز عمل می‌کنند. در افراد نوجوان که لب‌های پیشانی هنوز درست کار نمی‌کنند، فرد حتی در صورت داشتن آگاهی کافی دست به انجام رفتارهای تکانه‌ای و خطرناک می‌زند و تصمیم‌های غلط می‌گیرد.

دوپامین در نهایت مولکول لذت نیست، مولکول پیش‌بینی است. اگر بخواهیم از چیزهایی که داریم (در قیاس با چیزهایی که می‌توانیم داشته باشیم) لذت ببریم مغز ما باید از دوپامین معطوف به آینده به مواد شیمیایی معطوف به زمان حال روی کند. این‌ها مجموعه‌ای از نوروترنسمیترهای مربوط به اینجا و اکنون هستند که بیشتر ما با نام آن‌ها آشنا هستیم. نوروترنسمیترهایی مانند سروتونین، اکسی‌توسین و آندورفین (یا همان مورفین مغز) و نیز دسته‌ای از مواد شیمیایی موسوم به آندوکانابینوئید (یا ماری جوانای مغز). برخلاف لذت قابل پیش‌بینی آینده که مربوط به دوپامین است، این مواد شیمیایی سبب می‌شوند از احساس و عاطفه لذت ببریم.

وقتی در عمل با موردی روبرو شویم که از پیش‌بینی ما بهتر است دچار نوعی خطای پیش‌بینی پاداش می‌شویم: مثلا ممکن است روزی ساعت کاری ما زودتر به پایان رسد یا موجودی حساب ما خیلی بیشتر از آنچه حدس می‌زدیم باشد. خطاهایی که ترشح دوپامین را فعال می‌کنند موجب شادی ما می‌شوند. زمان به دست آمده یا پول بیشتر به خودی خود چندان مطرح نیستند. هیجان برخاسته از اخبار خوب و غیرمنتظره است که اهمیت دارد. در حقیقت صرف احتمال بروز خطای پیش‌بینی پاداش کافی است تا ترشح دوپامین را فعال کند.

این ماده هم برکت است و هم نفرین.

افرادی که حس کنترل درونی قوی دارند با احتمال بیشتری می‌توانند در دانشگاه تحصیل کنند و شغلی با درآمد بالا به دست آورند. برعکس افرادی که تحت کنترل بیرونی هستند در زندگی رفتاری منفعل دارند. بی‌خیال و آسوده و آسان‌گیر هستند و در همان حال به جای کار و تلاش پیوسته برای غلبه بر مشکلات دیگران را به خاطر شکست‌های خود مقصر می‌دانند. پزشکان از این نوع بیماران واهمه دارند، چون آن‌ها اغلب داروهای خود را درست مصرف نمی‌کنند و حاضر نیستند مسئولیت سلامتی خود را به گردن بگیرند و سبک زندگی سالمی را انتخاب کنند.

هر روز صبح در درون من کشاکشی برپاست: از یک سو دلم می‌خواهد اوضاع دنیا را بهتر کنم و از سوی دیگر دلم می‌خواهد از دنیا لذت ببرم. همین کشاکش است که برنامه‌ریزی برای زندگی روزمره را برایم سخت می‌کند. ئی. بی وایت

دنیا همیشه بر وفق مراد ما نیست. ما از بچگی یاد می‌گیریم که کاغذهای پاره را می‌توان با نوار چسب ترمیم کرد. اما اسباب بازی‌ها و بشقاب‌های شکسته را نمی‌توان با آن چسباند. کارآفرینی که فناوری مفیدی را به بازار عرضه می‌کند اغلب از اینکه کسی به ابداع او توجهی ندارد تعجب می‌کند. موفقیت نیاز به سال‌ها کار سخت و تجدید نظرهای مکرر در اختراع نخستین دارد. اما وقتی این اختراع به مرحله تولید برسد و وارد بازار شود، کسی از همه این‌ها باخبر نیست. اینکه صرفا به آینده فکر کنیم کافی نیست. باید با دشواری‌ها مبارزه کنیم تا ایده‌ای را به ثمر بنشانیم. علاوه بر علم به سرسختی و سماجت نیز نیاز داریم. دوپامین ماده شیمیایی ضامن موفقیت‌های آینده ماست.

وداع با شور و هیجان دوپامینی ناشی از آشنایی با شریکی جدید و ورود به مرحله عشق صمیمانه چندان آسان نیست. اما داشتن توانایی این کار نشانه رسیدن به بلوغ عاطفی و برداشتن گامی به سوی سعادت پردوام است.

محققان نتیجه گرفتند که ذهن انسان در بیشتر موارد دچار آشفتگی و پراکندگی حواس است و چنین ذهنی از شادی و سعادت بی‌بهره است.

شاید روزی هوش مصنوعی با برخورداری از قدرت برنامه‌ریزی برای مدارهای خود به این نتیجه برسد که حذف نژاد انسان بهترین راه برای رسیدن به هدف اوست.