بریده‌هایی از کتاب فلسفه‌ای برای زندگی

به نظر انسان‌های مدرن هیچ چیزی ارزش مردن ندارد. در حقیقت انسان‌های امروزی تمام توانشان را صرف عمل به وظایفشان ــ فارغ از نتایج آن‌ــ یا اتخاذ مواضع اصول‌گرایانه‌ای که ممکن است مایه دردسرشان باشد نمی‌کنندـ بلکه توانشان را صرفا صرف انجام کارهایی می‌کنند که به بهره‌بردن از خوشی‌های زندگی منتهی می‌شود. مطمئنم رواقیون در واکنش به چنین نحوه فکری می‌پرسند آیا اصلاً زندگی‌ای که در آن هیچ چیز ارزش مردن نداشته باشد، ارزش زیستن دارد؟

پل وین مورخ می‌گوید: «یک فیلسوف واقعی کسی بود که مطابق آموزه‌های یک مکتب فلسفی می‌زیست و رفتار می‌کرد (و حتی لباس پوشیدنش) بر اساس تعالیم آن مکتب بود و حتی در صورت لزوم می‌بایست جانش را فدای مکتبش کند.

سنکا معقتد است: «آنکه بر اساس اصول رواقی زندگی می‌کند چه بخواهد و چه نخواهد از لذت و شادی همیشگی برخاسته از اعماق وجودش بهره‌مند می‌شود، چراکه او شادمانی را در منابع درونی خودش می‌یابد و در جستجوی هیچ لذتی بالاتر از لذت‌های درونی‌اش نیست.

اما حرف من این است که کاتو و دیگر رواقیون راهی پیدا کرده بودند که در عین مشارکت در جهان پیرامونشان، آرامششان را هم حفظ کنند: آنها هدف‌هایی درونی برای خودشان انتخاب می‌کردند. هدفشان این نبود که دنیا را تغییر بدهند، بلکه همّشان بر این بود تا جایی که می‌توانند برای ایجاد تغییراتی مشخص تلاش کنند. حتی اگر معلوم می‌شد که تلاش‌هایشان بی‌فایده بوده، باز هم می‌توانستند با علم به اینکه به هدفشان رسیده‌اند، آرام باشند زیرا هر کاری که از دستشان برمی‌آمده کرده‌اند.

تقریبا همگانی و مشترک میان اندیشمندان جهان رسیدم که اگر نتوانیم بر سیری‌ناپذیری غلبه کنیم، بعید است زندگی خوب و معناداری داشته باشیم.

بعضی چیزها در حوزه اختیار ما هستند و برخی چیزها از این قلمرو خارجند. و اگر اندکی ذکاوت داشته باشیم انرژی‌مان را صرف اموری می‌کنیم که در اختیار ما هستند

با فکر کردن به سرشت ناپایدار این جهان، ناگزیر درمی‌یابیم که هر بار دست به کاری می‌زنیم، ممکن است آخرین بارمان باشد. پی‌بردن به این موضوع، اهمیت و شور و حرارتی به آن کار می‌دهد که در غیر این صورت هرگز حسش نمی‌کردیم.

خوگیری به لذت آنقدر قوی است که می‌تواند توانایی لذت بردن از زندگی و جهان را در ما بکشد. این فرایند باعث می‌شود به جای لذّت بردن از زندگی و چیزهایی که داریم، اصلاً یادمان برود که چنین چیزهایی را داریم. اما فکر کردن به اتفاقات ناگوار راه‌حل قدرتمندی برای مقابله با خوگیری به لذت است. اگر به از دست دادن داشته‌هایمان فکر کنیم، می‌توانیم دوباره آنها را کشف کنیم و با تجدید احساس قدردانی از داشتن آنها توان لذت بردن از آنها را هم در وجودمان احیا کنیم.

یری به لذت آنقدر قوی است که می‌تواند توانایی لذت بردن از زندگی و جهان را در ما بکشد. این فرایند باعث می‌شود به جای لذّت بردن از زندگی و چیزهایی که داریم، اصلاً یادمان برود که چنین چیزهایی را داریم. اما فکر کردن به اتفاقات ناگوار راه‌حل قدرتمندی برای مقابله با خوگیری به لذت است. اگر به از دست دادن داشته‌هایمان فکر کنیم، می‌توانیم دوباره آنها را کشف کنیم و با تجدید احساس قدردانی از داشتن آنها توان لذت بردن از آنها را هم در وجودمان احیا کنیم.

به عقیده اپیکتتوس، دغدغه اصلی فلسفه باید هنر زندگی باشد. دقیقا همان‌طور که چوب ماده خام کار نجار و برنز ماده خام پیکرتراش است، زندگی هر کس، ماده خامی است که هنر زندگی‌اش را در آن به نمایش می‌گذارد.

در طی قرون و اعصار و در فرهنگ‌های مختلف، کسانی که امیال آدمی را با دقت بررسی کرده‌اند به این نتیجه رسیده‌اند که بعید است گذراندن عمر صرفا در جهت تأمین خواسته‌های دل برای انسان خوشبختی یا آرامش به ارمغان بیاورد.

«عشق به حقیقت» است، و از نظر