بریده‌هایی از کتاب این راهش نیست

روان‌‌شناسی به نام شلی تایلر می‌گوید: «ذهنی که سالم باشد به خود دروغ‌های خوشایندی می‌گوید.» افراد بدبین دقیق‌تر و واقع‌بین‌تر هستند و درنهایت دچار افسردگی می‌شوند. حقیقت ممکن است دردناک باشد. به‌همین‌خاطر است که احتمال افسردگی در شغل وکالت ۳.۶ برابر بیشتر از حرفه‌های دیگر است.

یک داستان برای مؤثربودن نیاز به دقیق و درست‌بودن ندارد. این مسئله کمی دلسردکننده و حتی ناراحت‌کننده است، درست است؟ ولی وقتی صحبت از ثبات قدم می‌شود این مسئله می‌تواند خیلی هم خوب باشد. اگر ما تمام تصمیمات خود را بر اساس حقایق بگیریم هرگز به چیز پرمخاطره‌ای دست نمی‌یابیم؛ حتی برای دستیابی به آن تلاش هم نخواهیم کرد. ولی برای اینکه بتوانیم مثل ویکتور فرانکل در مواجهه با چنان شرایط سخت و وحشتناکی زنده بمانیم داستان‌ها، به‌خاطر عدم صحت و دقت، می‌توانند برای دوام‌آوردن به ما کمک زیادی کنند.

یکی از تحقیقات نشان می‌داد ما زمانی معنای زندگی را احساس می‌کنیم که فکر کنیم خودمان را شناخته‌ایم. واژۀ کلیدی در اینجا فکر‌کردن است. شناخت حقیقی فرد نبود که به زندگی معنا می‌داد بلکه احساس اینکه خود را شناخته باعث می‌شد زندگی‌اش معنا پیدا کند.

در علم آمار، اصطلاح «عقلانیت محدود» در اصل به این معناست که انسان موجودی کاملاً عقلایی نیست چون همیشه با محدودیت‌های خاصی مواجه است؛ محدودیت‌هایی مثل میزان اطلاعات موجود و میزان زمانی که برای فکرکردن به برخی مسائل دارد. پردازش مسائل بسیار زیادی که در دنیا وجود دارد برای مغز کوچک ما کار سختی است و ما باید آنها را به‌صورت چکیده دربیاوریم.

هر ثانیه هزاران هزار اتفاق در حال رخ‌دادن است؛ ما از بین آنها تعداد خاصی را گلچین می‌کنیم (آن روز یک دلار به آن مرد بی‌خانمان کمک کردم.) و بقیه را به‌دست فراموشی می‌سپاریم (آن روز پسرعمویم را هل دادم و او را از پله‌ها پایین انداختم.) تا به داستانی از زندگی خودمان برسیم (من یک انسان خوب هستم).

تایلر کاوئن، استاد دانشگاه جرج میسون و نویسندۀ پرفروش، با من هم‌عقیده است. وی به تحقیقی اشاره می‌کند که در آن از مردم خواسته شده زندگی خود را توصیف کنند و آنها اغلب از واژه‌هایی مثل سفر یا جنگ استفاده کرده‌اند و عدۀ کمی در پاسخ واژۀ آشفتگی را به‌کار برده بودند. درحالی‌که زندگی ممکن است پر از آشفتگی باشد. تایلر می‌گوید داستان‌ها فیلتری هستند که نظم خاصی را به دنیای بی‌نظم ما تحمیل می‌کنند. داستان‌ها اطلاعات را از بین می‌برند؛ آنها جزئیات خاطرات ما را کمتر می‌کنند. داستان‌ها چیزهایی هستند که تعمداً و با برنامۀ قبلی ساخته می‌شوند ولی زندگی معمولاً این‌طور نیست.

تحقیقات نشان می‌دهند قصه‌‌ها باعث بیشترشدن رفتارهای جامعه‌پسند ما می‌شوند-یعنی رفتاری همراه با مهربانی و بخشش؛ و این کار را با کمترکردن جزئیات و حقایق در دیدگاهی که ما از دنیا داریم انجام می‌دهند.

کم نیستند شواهدی که نشان می‌دهند داستان‌ها افکار ما را کنترل می‌کنند و موفقیتمان را در عرصه‌های مختلف تعیین می‌کنند.

هاوارد سابر استاد مدرسۀ فیلم‌سازی دانشگاه کالیفرنیا، لس‌آنجلس فیلم‌های سینمایی را این‌گونه توصیف می‌کند: «نمایش‌هایی مذهبی برای جامعه‌ای غیرمذهبی». درست مثل حکایت‌های مذهبی، ما هم نقش قهرمانان داستان‌هایی که می‌گوییم را بازی می‌کنیم.

چه کسانی شغل خود را هدفمند و رضایت‌بخش می‌دانند؟ نظافتچی‌های بیمارستان که به شغل خود فقط به‌عنوان یک شغل نگاه می‌کردند نسبت به کاری که انجام می‌دادند هیچ رضایتی نداشتند. ولی نظافتچی‌هایی که به خودشان می‌گفتند این رسالت آنهاست-و کار آنها به بهبود بیماران کمک می‌کند-کار خود را به‌عنوان یک شغل هدفمند می‌دیدند.

داستان‌ها همان جریان‌های نهفته‌ای هستند که موجب موفقیت در تعداد شگفت‌انگیزی از بسیاری از مهم‌ترین قسمت‌های زندگی می‌شوند.

تقریباً در تمام بخش‌های زندگی، مثل کار یا روابط، شما داستانی دارید که برای خود تعریف کنید؛ ولی به‌ندرت پیش می‌آید آنها را آگاهانه و تعمداً ساخته باشید.

اگر از شما بپرسم روزتان را چطور گذراندید یا چطور با نامزد خود ملاقات کردید شما چه می‌گویید؟ یک داستان. رزومۀ شما چیست؟ یک داستان. شما حتی وقتی خواب هم هستید داستان می‌گویید: رؤیاها. تحقیقات نشان داده‌اند که شما روزانه حدود دو هزار بار به فکر و خیال فرو می‌روید و درمورد هر چیزی برای خود داستان می‌گویید.

مغز ما سعی می‌کند برای هرچیزی یک منطق بسازد. منطق بخشی از سیستم‌عامل ما را تشکیل می‌دهد. ما دلمان می‌خواهد فکر کنیم دنیا منطق خاصی دارد و ما روی آن کنترل داریم. مغز علاقه‌ای به اتفاقات غیرمترقبه ندارد. خوب حالا منظور از منطق چیست؟ منطق برای ذهن انسان به شکل داستان‌هایی نمود پیدا می‌کند که ما درمورد دنیا برای خودمان تعریف می‌کنیم. به‌همین‌خاطر است که بسیاری از مردم به سرنوشت اعتقاد دارند و می‌گویند «تقدیر این بوده که فلان اتفاق رخ دهد.» داشتن یک داستان درمورد منطق زندگی به ما کمک می‌کند شرایط سخت را تحمل کنیم. نه‌تنها ما به‌طور طبیعی دنیا را این‌گونه می‌بینیم بلکه، صادقانه بگویم، نمی‌توانیم داستانی نگوییم.

سوگیری‌های شناختی هستند که اجازه نمی‌دهند ما سوگیری‌های شناختی را درک کنیم؛

سیر تکاملی باعث شده ترسی که نسبت به ازدست‌دادن چیزی داریم بسیار بیشتر از عشقِ به‌دست‌آوردن آن باشد.

دنیل کانمن به‌خاطر مطالعاتی که روی سوگیری‌های شناختی انجام داده بود موفق به دریافت جایزۀ نوبل شد. این سوگیری‌ها میانبرهای ذاتی‌ای هستند که در مغز ما وجود دارند و سرعت تصمیم‌گیری ما را بالا می‌برند. آنها معمولاً مفید هستند و به ما کمک می‌کنند ولی همیشه منطقی نیستند. زیان‌گریزی یک نمونه از این سوگیری‌هاست که می‌توان از آن نام برد. از لحاظ منطقی گرفتن یک دلار باید به همان اندازه خوشحال‌کننده باشد که از‌دست‌دادن آن دردناک است؛ ولی مغز ما این‌گونه کار نمی‌کند. ناراحتیِ ازدست‌دادن یک دلار بسیار بیشتر از خوشحالی‌ای است که برای به‌دست‌آوردن یک دلار داریم؛ و این یعنی: بیش‌از‌حد از‌دست‌دادن چیزی می‌تواند به معنای مرگ باشد ولی زیاد به‌دست‌آوردن آن... خوب خیلی خوب است اما خیلی زود منجر به بازده نزولی می‌شود.

کسانی که آلزایمر دارند معمولاً زمان‌هایی که نمی‌توانند چیزی را به ‌خاطر بیاورند افسانه‌سازی می‌کنند. آنها کاملاً واقعیت را از نو می‌سازند تا این خلأ را پر کنند. ذهن آنها فقط سعی می‌کند چیزهای معقولانه‌ای درمورد گذشته بسازد. کمتر پیش می‌آید این افراد بگویند: «جالب است. من نمی‌دانم چرا این‌طور فکر می‌کنم.» و من شرط می‌بندم که شما افراد نرمال زیادی را هم می‌شناسید که حاضر نیستند بگویند: «نمی‌دانم.»

داستان‌هایی که برای خودمان می‌گوییم همان چیزهایی هستند که باعث می‌شوند ما دوام بیاوریم. این داستان‌ها می‌توانند حقیقت بزرگی باشند و یا حتی در بعضی موارد اصلاً نیازی نیست حقیقی باشند. افراد مبتلا به سندروم خودمرده‌پنداری معتقدند که مرده‌اند. آنها روبه‌روی شما می‌نشینند و درحالی‌که به چشمان شما نگاه می‌کنند می‌گویند که مرده‌اند. این بیماری یکی از بیماری‌های روانی نادر است. اگر قصد دارید آنها را متوجه اشتباهشان کنید برایتان آرزوی موفقیت دارم. این افراد همیشه برای اینکه ثابت کنند شما اشتباه می‌کنید و حق با آنهاست دلایلی دارند و به شما خواهند گفت چرا باوجودی که گوشت دستشان فاسد نشده و مثل مردگان متحرک در خیابان نمی‌چرخند، دیگر زنده نیستند.

«آنچه قرار است نوری از خود داشته باشد باید تحمل سوختن را هم داشته باشد.»