بریده‌هایی از کتاب هوش هیجانی

ساختارهای لیمبیک احساسات لذت و میل جنسی را به‌وجود می‌آورند که میل و اشتیاق جنسی را ارضا می‌کنند؛ ولی اضافه شدن کورتکس جدید و پیوندهای آن با سیستم لیمبیک، به عشق و رابطهٔ مادر و فرزندی امکان بروز و ظهور داد، که این رابطه بنیان خانواده و تعهد بلندمدت به فرزندپروری را شکل می‌دهد و توسعه و پیشرفت انسانی را ممکن می‌کند (موجودات فاقد کورتکس جدید، نظیر خزندگان، فاقد مهر و محبت و عاطفهٔ مادری هستند؛ به‌طوری که نوزادان سر از تخم در آوردهٔ آن‌ها باید خود را مخفی کنند تا توسط بزرگ‌ترها خورده نشوند!).

توانایی بقای موجود زنده ناشی از توانایی کورتکس جدید به راهبردسازی، برنامه‌ریزی بلندمدت، و سایر تدابیر ذهنی است. علاوه بر آن، پیروزی‌های انسان در زمینهٔ هنر، تمدن، شهریگری، و فرهنگ، همه میوه‌های کورتکس جدید است. اضافه شدن این بخش جدید به مغز موجب افزایش اختلافات ظریف و جزئی در زندگی احساسی و هیجانی انسان شد. برای مثال، عشق را درنظر بگیرید.

عشق، احساسات لطیف، و ارضای جنسی موجب تحریک پاراسمپاتیک می‌شوند؛ یعنی حالت فیزیولوژیکی خاصی که در مقابل حالت «جنگ یا گریز» قرار دارد، که توسط ترس و عصبانیت ایجاد می‌شود. الگوی پاراسمپاتیک که موجب «پاسخ آرامش‌بخش» می‌شود، مجموعه‌ای سراسری از واکنش‌هاست که وضعیت عمومی آرامش و خرسندی را به‌وجود می‌آورد و موجب تسهیل همکاری با دیگران می‌شود.

کسانی که از سطح امید بالایی برخوردارند، خصوصیات مشترکی دارند که از جملهٔ آن‌ها می‌توانیم به موارد زیر اشاره کنیم: ۱. توانایی انگیزه‌مند کردن خود؛ ۲. احساس دسترسی به منابع کافی برای یافتن روش‌های لازم برای رسیدن به هدف‌های خود؛ ۳. قوت قلب دادن به خود در مواقع دشوار و این‌که اوضاع بهتر خواهد شد؛ ۴. نرمش‌پذیری کافی در یافتن راه‌های مختلف برای رسیدن به هدف‌های خود، یا تغییر هدف‌های دسترس ناپذیر؛ و ۵. توانایی شکستن وظایف بسیار دشوار به فعالیت‌های کوچک‌تر و عملی.

سال‌های پایانی هزارهٔ دوم و سال‌های آغازین هزارهٔ سوم، به مصداق ضرب‌المثل معروف «سالی که نکوست از بهارش پیداست» حاکی از آغاز دوران افسردگی است؛ درست به همان شکل که قرن بیستم به دوران اضطراب تبدیل شد. داده‌های بین‌المللی نشان‌دهندهٔ چیزی است که می‌توانیم آن را بیماری همه‌جاگیر افسردگی مدرن بنامیم، که پا به‌پای اتخاذ روش‌های جدید زندگی در سراسر جهان گسترش می‌یابد. از آغاز قرن بیستم، خطر افسردگی شدید در هر نسل نسبت به نسل پیش از خود افزایش یافته است. البته منظور ما در این‌جا دلتنگی ساده نیست، بلکه با نوعی سستی، دل‌شکستگی، و غصه خوردن‌های فلج‌کننده و ناامیدی شدید روبه‌رو هستیم. نکتهٔ مهم این است که سن ابتلا به این بیماری از یک نسل به نسل بعد مرتب کاهش یافته است. افسردگی دوران کودکی، که زمانی ناشناخته بود (یا، دستِ کم تشخیص دادنی نبود) به ویژگی ثابت زندگی جدید تبدیل شده است.

عامل اصلی و کلیدی ضریب هوشی گروهی، هماهنگی اجتماعی است. توانایی اعضای گروه به هماهنگی اجتماعی بستگی دارد که موجب می‌شود در قیاس با گروه دیگری که مهارت‌ها و استعدادهای یکسانی دارد، بهره‌ورتر و موفق‌تر باشد یا با بی‌بهره‌تر و ناموفق‌تر.

تا پایان قرن بیستم، یک‌سوم از نیروی کار آمریکا «کارگران دانش‌مایه» خواهند بود که بهره‌وری‌شان را از طریق افزایش ارزش اطلاعات نشان می‌دهند، نظیر تحلیلگران بازار، نویسندگان، و برنامه‌نویسان رایانه. به‌گفتهٔ پیتر دراکر، صاحب‌نظر برجستهٔ مدیریت که این واژه را ابداع کرده است، این کارگران تخصص بسیار ویژه‌ای دارند و بهره‌وری‌شان تابع تلاش و کوشش هماهنگ آن‌ها به‌عنوان بخشی از یک گروه سازمانی است. نویسندگان ناشر نیستند و برنامه‌نویسان رایانه نیز توزیع‌کنندهٔ نرم‌افزار نیستند. به‌گفتهٔ دراکر، «هرچند کارکنان همیشه همراه با کار دانش‌مایه کار کرده‌اند، به‌جای این‌که افراد به‌عنوان واحد کار تلقی شوند، تیم‌ها به‌صورت واحد کار درمی‌آیند.» و این موضوع علت این‌که چرا در آینده باید هوش هیجانی را سرمایهٔ ارزشمند محیط کار درنظر بگیریم، روشن می‌کند.

نقش افراد صاحب قدرت در این زمینه حساس و حیاتی است. درواقع، کوتاهی آن‌ها در محکوم کردن رفتارهای تبعیض‌آمیز به‌معنای ارسال ضمنی پیامی مبنی بر تأیید این نوع رفتارهاست. پیگیری جدی موضوع با کارهایی نظیر توبیخ رسمی شخص خاطی، حاوی پیامی قدرتمند است که نشان می‌دهد رفتارهای تبعیض‌آمیز بی‌اهمیت نیست، بلکه آثار و تبعاتی جدی و منفی به‌همراه دارد.

ما موارد و نمونه‌های تقویت‌کنندهٔ کلیشه‌ها را آسان‌تر به‌یاد می‌آوریم؛ ولی تمایل زیادی به یادآوری موارد معارض با آن‌ها نداریم. برای مثال، زمانی‌که در یک مهمانی با انگلیسی باز و خونگرمی روبه‌رو شویم که با نمونهٔ کلیشه‌ای بریتانیایی خونسرد و محافظه‌کار تفاوت دارد، می‌توانیم به خود بگوییم که او انسانی غیرعادی است یا این‌که «در حال هوشیاری نیست!» سرسختی تعصبات ظریف موجب شده است ضمن این‌که طی چهل سال گذشته نگرش سفیدپوستان امریکایی نسبت به سیاهپوستان به مقدار زیادی تعدیل شود، انواع ظریف‌ترِ تعصب هنوز باقی بماند؛ به این معنا که مردم نگرش‌های نژادپرستانه را رد می‌کنند؛ اما کردار و رفتارشان کماکان با تبعیض‌ها و تعصبات پنهانی آمیخته است. زمانی‌که چنین موضوعی را به این افراد متذکر می‌شویم، می‌گویند هیچ تعصبی ندارند؛ ولی می‌بینیم که در موقعیت‌های مبهم ناخودآگاهانه هنوز به روش تعصب‌آمیز رفتار می‌کنند

احساسات و هیجانات راجع‌به تبعیض و پیش‌داوری در کودکی شکل می‌گیرد، درحالی‌که باورهای مورد استفاده برای توجیه آن‌ها بعدها به‌وجود می‌آید. ممکن است بعدها در زندگی خود بخواهید پیش‌داوری خود را تغییر دهید؛ ولی ببینید که تغییر باورهای روشنفکرانه‌تان خیلی راحت‌تر از تغییر احساسات ریشه‌دارتان است. برای مثال، بسیاری از جنوبی‌ها در حضور من اعتراف کرده‌اند که گرچه دیگر در ذهنشان پیش‌داوری خاصی نسبت به سیاهان ندارند، وقتی با سیاهپوستان دست می‌دهند احساسِ چندش می‌کنند. این احساسات ناشی از آموخته‌هایی است که در زمان کودکی از خانواده‌های خود فرا گرفته‌اند.