کتاب یادداشت‌های امیراسدالله علم؛ دفتر اول

جشن‌های دو هزار و پانصد سال شاهنشاهی ایران را آن چنان که شاه آرزو داشت برپا ساخت و جزیره کیش را که قرار بود با اجرای برنامه‌ای جامع، مرکزی برای جلب سیّاح از شیخ‌نشین‌های خلیج‌فارس گردد، در عمل تبدیل به کانون بسیار لوکسی برای شاه و اطرافیان او کرد.

برنامه آموزش و بهداشت رأیگان نیز چندان معناًیی نداشت. در ۱۳۵۵ تنها ۷۵٪ کودکان به آموزش دسترسی داشتند، آن هم در شرایطی که حتّی در پایتخت مدرسه‌ها تا سه نوبت کار می‌کردند و شمار شاگردان هر کلاس به ۸۰ـ۷۰ تن می‌رسید. بر پایه گزارش سال ۱۹۷۹ بانک جهانی، درصد اشخاص بالغ باسواد در ۱۹۷۵، در تانزانیا ۶۶، در ترکیه ۶۰ و در ایران ۵۰ بیش نبود، هم‌چنین در ۱۹۷۷ انتظار عمر متوسط در ترکیه ۶۰ در ایران ۵۲ و در هندوستان و تانزانیا ۵۱ سال بود. به زبان دیگر چه در زمینه آموزشی و چه در زمینه بهداشتی، وضع ایران از کشورهایی که درآمد کمتر یا خیلی کمتر داشتند، بهتر نبود.

امشب ساعت یک صبح است که به تهران برمی‌گردم. در این جا خبر مهمّی نبوده جز این که رادیو لندن گویا به انتخابات ایران حمله کرده است. یکی نمی‌پرسد پدرسوخته‌ها به شما چه ربطی دارد؟ بر فرض انتخابات ایران خراب، به رادیو لندن چه مربوط است؛ مگر شما فضول‌باشی محلّه هستید؟ از آن بدتر آن که روزنامه اطلاعات هم جواب داده است، یعنی مدرک باقی گذارده.

مصدّق مظهر آرزوهای ملّت برای گرفتن حقّ کشور و تأمین آینده‌ای بهتر بود.

بعدازظهر پادشاه تایلند و ملکه‌اش که مهمان رسمی بودند آمدند. آن‌قدر که از ملکه تعریف می‌شنیدم نبود. به شهبانو عرض کردم، نه تنها خوشگل نیست، کنیز شما هم نمی‌شود. خندیدند.

معلوم گردید به واقع عَلَم شخصاًً این خاطرات را به دور از چشم محمد‌رضاشاه تهیّه و تنظیم می‌کرد ولی از آنجا که وحشت آن را داشته که مبادا آنچه را که می‌نویسد به دست شاه برسد. در تدوین مطالب طوری قلم را به کار می‌گیرد که اگر چنین اتفاقی افتاد مشکلی برای او ایجاد نشود.

وقتی سر شام رفتم از من پرسید: آیا میل داری با دختر قوام ازدواج کنی؟ تعجّب کردم که این چه حرفی است! گفتم: دختر قوام کیست؟! گفت: دختر قوام شیرازی، همان کسی که پسرش داماد شاه و شوهر شاهدخت اشرف است. گفتم: چنین مطلبی را اصلاً فکر نکرده بودم از کجا سر‌چشمه می‌گیرد؟ گفت: امر شاه است! گفتم می‌توانم بگویم نه! گفت: نه!

در ۱۳۵۵ تنها ۷۵٪ کودکان به آموزش دسترسی داشتند، آن هم در شرایطی که حتّی در پایتخت مدرسه‌ها تا سه نوبت کار می‌کردند و شمار شاگردان هر کلاس به ۸۰ـ۷۰ تن می‌رسید. بر پایه گزارش سال ۱۹۷۹ بانک جهانی، درصد اشخاص بالغ باسواد در ۱۹۷۵، در تانزانیا ۶۶، در ترکیه ۶۰ و در ایران ۵۰ بیش نبود، هم‌چنین در ۱۹۷۷ انتظار عمر متوسط در ترکیه ۶۰ در ایران ۵۲ و در هندوستان و تانزانیا ۵۱ سال بود. به زبان دیگر چه در زمینه آموزشی و چه در زمینه بهداشتی، وضع ایران از کشورهایی که درآمد کمتر یا خیلی کمتر داشتند، بهتر نبود

اردوی پنج‌هزار نفری که وسیله ما داده خواهد شد، در هر ماه یک صد و پنجاه هزار دلار خرج دارد. شوخی نیست، این اردوی آوارگان فلسطین است.

بلاشک. خدا به شاه من عمر بدهد. راستی فرشته‌ایست که خدا برای کشور فرستاده، نمی‌دانم اگر روزی زودتر از من درگذشت، این عرضه و قدرت را خواهم داشت که به زندگی خودم خاتمه بدهم؟