بریده‌هایی از کتاب تطهیر با جاری قرآن؛ تفسیر جلد سی‌ام (جلد اول)

مسکین: زمین‌گیر، گرفتار ویل: عذاب، وای و تفجع عَنْ صَلوتِهِمْ ساهون: «سَهی» اگر با «فی» متعدی بشود، سهو و غفلت را می‌رساند و اگر با «عن» متعدی شود ترک و تعمد را می‌فهماند. ماعون: در مختار الصحاح و اقرب به معنای طاعت و زکوة آمده. ابوعبیده می‌گوید: الماعون فی‌الجاهلیة کل منفعة و عطیة، و فی الاسلام الطاعة و الزکوة. ماعون را به معنای معونت و کمک گرفته‌اند، همان‌طور که ماعون دادوستدهای محدود و عاریت‌های متداول را شامل می‌شود.

باء: تعدیه و سبب و استعانت و فایده و تأکید را احتمال دارد. دین: جزا و پاداش، روش و ملت، ولایت (در تفسیر برهان به ولایت اشاره دارد). یدُعُّ: با جفا و خشونت برخورد کردن و رد کردن الیتیم: کودک بی‌سرپرست و بدون پدر. اهل بیت. در روایات خمس وسائل، یتیم به اهل بیت تفسیر شده: «نحن الیتیم». لایحُضُّ: وادار نمی‌کند. بی‌تفاوتی و نبود تعهد را می‌رساند. طعام: خوراک، خورانیدن، خوردن، هرگونه رزق را در بر می‌گیرد.

اَرَاَیتَ: آیا می‌دانی؟ به من خبر بده. استفهام است که با فعل مثبت، تأسف را می‌رساند. اَلَمْ تَرَ: استفهام است که با فعل منفی، تعجب را همراه دارد، اگر با کیفیت همراه باشد و تعظیم را می‌رساند، اگر با اصل فعل بدون کیف باشد. «اَلَمْ تَرَ کیفَ فَعَلَ رَبُّکَ»، برای تعجب است. «اَلَمْ تَرَ اَنَّ اللهَ یزْجی سَحاباً»، برای تعظیم است. یکذِّبُ بِالدّین: نسبت به کذب و دروغ دادن، انکار کردن. در صورتی که بدون واسطه باشد نسبت را می‌رساند، ولی همراه باء، انکار را بیان می‌نماید.

ماعون بِسْمِ اللهِ الرَّحْمنِ الرّحیمِ أَرَءَیتَ الَّذِی یکذِّبُ بِالدِّینِ فَذَلِکَ الَّذِی یدُعُّ الْیتِیمَ وَ لاَیحُضُّ عَلَی طَعَامِ الْمِسْکینِ فَوَیلٌ لِّلْمُصَلِّینَ الَّذِینَ هُمْ عَن صَلاَتِهِمْساهُونَ الَّذِینَ هُمْ یرَآءُونَ وَ یمْنَعُونَ الْمَاعُونَ

«اِنَّ شانِئَکَ هُوَ الاَْبْتَر»؛ به راستی دشمن تو ناتمام و بریده است؛ چون تکیه‌گاه ثابت ندارد. بصیرت و بینش ندارد. طرح و برنامه و برخورد مناسب ندارد.

«فَصَلِّ لِرَبِّک». سپس با این عطای جدید برای خدای خودت، پروردگار خودت، نماز بگزار.

«اِنَّا اَعْطَینَاکَ الْکوْثَر». ما کوثر را تنها در اختیار تو نگذاشته‌ایم و تنها آن را برای تو نیاورده‌ایم، که آن را به تو بخشیده‌ایم. ایتاء با اعطاء تفاوت دارد؛ ایتاء آوردن و در اختیار گذاشتن است، در حالی که اعطاء بخشیدن و واگذار کردن است. و ما کوثر را به تو بخشیدیم و بهره‌برداری زیاد و خیر زیاد را به تو بخشیدیم.

اینها و جز اینها عناصری است که برای موفقیت و پیروزی لازم و ضروری است.

شناخت صحیح هدف با توجه به نیازها و مشکلات و مراحل (طرح)، اطلاعات دقیق و کافی از راه‌های موجود یا ممکن (اطلاعات)، ایجاد امکانات (روش اجرایی)، تربیت افراد هماهنگ با هدف، مدیریت و هماهنگی میان امکانات و افراد و اهداف، حساب احتمالات نسبت به حوادث ناخوانده، وقت شناسی و بهره‌برداری به موقع، نظارت مستمر بر مبدأ تا مقصد، ظرفیت و ظرافت، تقسیم انرژی و نیرو با توجه به حوادث پیش بینی نشده.

۵ ـ موفقیت و پیروزی شاید اکنون بتوانیم بپذیریم که موفقیت و پیروزی وابسته به موقعیت‌ها و امکانات نیست و عنصر برخورد مناسب و موضع‌گیری صحیح را باید در نظر بگیریم. اگر هنوز ابهامی به جا مانده باشد می‌توان با تجزیه و تحلیل موفقیت و پیروزی، در رفع ابهام کوشید.

با توجه به اهداف؛ شکست و پیروزی. با توجه به همراه؛ تنهایی و کثرت، غربت و آشنایی. با توجه به درگیری؛ فارغ و مشغول، اسیر و مسلط. اینها موقعیت‌هایی است که می‌توان جمع بندی نمود و در یک عنوان کلی آنها را بست؛

۴ ـ موضع‌گیری ـ وضعیت ـ انسان موقعیت‌های گوناگونی دارد؛ در تنهایی و در جمع با توجه به شرایط و امکانات و با توجه به زمینه‌ها و محیط و با توجه به اهداف و با توجه به همراهان و مخالفان. در تنهایی؛ ضعف و قدرت، امن و اضطراب، ضیق و وسعت، اختیار و اضطرار. در جمع؛ عزت و ذلت، انس و وحشت. با توجه به شرایط و امکانات؛ نعمت و نقمت و بلا و عطا، سخط و رضا. با توجه به زمینه‌ها و محیط؛ نور و ظلمت، سالم و فاسد.

بی‌نیازی در آن غرور و فتنه می‌آورد و نیازمندی حزن و اندوه. کسی که به دنبالش می‌افتد، آن را نمی‌یابد و کسی که از خستگی طلب می‌نشیند آن را آرام به دست می‌گیرد. این دنیا و این جایگاه با تمام داستان‌هایش، آن‌جا که هدف تو می‌شود و به آن نگاه می‌کنی تو را کور می‌کند و آن‌جا که وسیله می‌شود و با آن نگاه می‌کنی، تو را بینا می‌کند. همچون خورشید که اگر با آن نگاه کنی می‌بینی و اگر به آن نگاه کنی کور می‌شوی؛ پس در یک موقعیت، دو نوع برخورد، دو نتیجه می‌دهد. این بینایی و کوری و این محرومیت و بهره‌مندی، نتیجهٔ موقعیت و امکانات نیست، که موقعیت‌ها برابر است، بل نتیجهٔ موضع‌گیری و زاویهٔ دید توست

امام امیرالمؤمنین (ع) در خطبهٔ ۸۲ دربارهٔ دنیا توصیفی دارند که: «ما أَصِفُ مِنْ دارٍ اَوَّلُها عَناءٌ، وَ آخِرُها فَنَاء، فی حَلالِها حِسابٌ وَ فی حَرامِها عِقابٌ، مَن اسْتَغْنی فیها فُتِنَ، وَ مَن افَتَقِرَ فیها حَزِنَ، وَ مَنْ ساعَاها فَاتَتْهُ وَ مَنْ قَعَدَ عَنْها واتَتْهُ، وَ مَنْ اَبَصَرَ بِها بَصَّرَتْهُ وَ مَنْ اَبْصَر اِلَیها أَعْمَتْهُ»؛ دنیا جایگاهی است با رنج آغاز و با نیستی پایان، با حسابرسی در حلال‌ها و با مجازات در حرام‌ها.

۳ ـ موقعیت آیا اکنون می‌توانیم از این کوثر جاری بهره‌مند شویم و از این آیات حکیم درس بگیریم؟ ما همیشه در انتظار موقعیت‌ها هستیم.

تمامی نمونه‌های کوثر، در این خیرکثیر و بهره‌برداری زیاد از نعمت‌های محدود و موضع‌گیری مناسب در موقعیت‌های سخت و راحت، خلاصه می‌شود.

اگر با این چشم و نگاه و از این زاویه به تاریخ رسول نگاه کنی، می‌بینی تمام زندگی بی‌آرام رسول، حامل کوثر خداست. کوثر این چشمهٔ جاری و این حوضی که تمام هستی را در برگرفته، بر تمام گوشه‌های این تاریخ جای پا دارد و نشان موفقیت رسول و ناتمامی و بریدگی دشمنان اوست.

۲ ـ مصداق‌کوثر زندگانی رسول، حامل کوثر خداست.

مفهوم کوثر، مبالغه در کثرت، بزرگ و مرد بسیار بخشنده و کثیرالخیر و خیر کثیر را در بر می‌گیرد. از این سه مفهوم، در مجمع‌البیان کثیرالخیر را ترجیح داده؛ چون جامع تمامی معانی و در بر گیرندهٔ تمامی مصداق‌های دنیوی و اخروی است و خیرالدارین را با خود دارد.

۱ ـ مفهوم کوثر