بریده‌هایی از کتاب زندان‌هایی که برای زندگی انتخاب می‌کنیم

شاید این سخن گزاف نباشد که محبت‌آمیزترین، عاقلانه‌ترین آرزوی ما برای جوان‌ها در این زمانه پُرخشونت باید این باشد که «امیدواریم دوره غرق شدن شما در جنون جمعی، در خود برحق‌بینیِ جمعی، با دوره‌ای از تاریخ کشورتان مصادف نشود که در آن بتوانید عقاید بی‌رحمانه و ابلهانه خود را به مرحله عمل درآورید.»

«درخت آزادی باید گهگاه با خون وطن‌پرستان و مستبدان جان تازه‌ای بگیرد. این کود طبیعی این درخت است.» این سخن از تامس جفرسن است. «خونی که از سربازان ما بر زمین می‌ریزد، در زمان صلح الهام‌بخش ما خواهد بود.» «فقط با خون است که می‌توانیم دوباره متولد شویم!»

شست‌وشوی مغزی سه محور یا روند اصلی دارد، که اکنون دیگر به‌خوبی شناخته شده‌اند. اولی تنش است، که به دنبالش آرامش می‌آید. این روند مثلاً در بازجویی از زندانی‌ها به کار می‌رود، آنگاه که بازجو به تناوب خشن و بامحبت است ـــ یک لحظه قلدری دگرآزار است، لحظه بعد دوستی مهربان. دومی تکرار است ـــ موضوعی را بارها گفتن یا به آواز خواندن. سومی استفاده از شعار است ـــ تقلیل فکرهای پیچیده به مجموعه‌های ساده کلمات

همگی ما، به درجات مختلف، از سوی جامعه‌ای که در آن زندگی می‌کنیم شست‌وشوی مغزی شده‌ایم. زمانی قادر به دیدن آن هستیم که به کشوری دیگر سفر می‌کنیم، و می‌توانیم با چشم‌های بیگانه نگاهی به کشور خود بیندازیم.

اگر عضوی از جامعه‌ای یکپارچه باشید، می‌دانید که مخالفت با اعتقادات آن جامعه ممکن است برایتان به قیمتِ عنصر نامطلوب، جنایتکار، تبهکار قلمداد شدن تمام شود. این روندی کاملاً ناخودآگاه است؛ در چنین شرایطی تقریبا همه ناخودآگاه رفتار می‌کنند. ولی همیشه این اقلیت است که ناخودآگاه رفتار نمی‌کند، و به نظرم آینده ما، آینده همه، به این اقلیت وابسته است. و باید به فکر راه‌هایی برای آموزش فرزندانمان باشیم که این اقلیت را تقویت کند، نه آنکه، مثل اغلبِ ما در این روزها، جمع را گرامی بداریم و ستایش کنیم. تلخ؟ بله، تلخ است. ولی، همان‌طور که همه می‌دانیم، بالغ شدن سخت و دردناک است؛ و آنچه ما درباره‌اش صحبت می‌کنیم بالغ شدنِ خودمان به عنوان حیوانات اجتماعی است. بزرگسال‌هایی که به انواع و اقسام توهمات راحت و افکار دلخوش‌کننده می‌چسبند، نابالغ می‌مانند. همین موضوع در مورد ما به عنوان گروه یا اعضای گروه ـــ حیوانات گروهی ـــ نیز صدق می‌کند.

همگی ما، به درجات مختلف، از سوی جامعه‌ای که در آن زندگی می‌کنیم شست‌وشوی مغزی شده‌ایم. زمانی قادر به دیدن آن هستیم که به کشوری دیگر سفر می‌کنیم، و می‌توانیم با چشم‌های بیگانه نگاهی به کشور خود بیندازیم. در این مورد کار چندانی از دست ما برنمی‌آید غیر از آنکه به یاد داشته باشیم که این‌گونه است.

اگر عضوی از جامعه‌ای یکپارچه باشید، می‌دانید که مخالفت با اعتقادات آن جامعه ممکن است برایتان به قیمتِ عنصر نامطلوب، جنایتکار، تبهکار قلمداد شدن تمام شود. این روندی کاملاً ناخودآگاه است؛ در چنین شرایطی تقریبا همه ناخودآگاه رفتار می‌کنند. ولی همیشه این اقلیت است که ناخودآگاه رفتار نمی‌کند، و به نظرم آینده ما، آینده همه، به این اقلیت وابسته است. و باید به فکر راه‌هایی برای آموزش فرزندانمان باشیم که این اقلیت را تقویت کند، نه آنکه، مثل اغلبِ ما در این روزها، جمع را گرامی بداریم و ستایش کنیم.

آنهایی که در رأس امور اند نمی‌دانند زیر دستشان چه می‌گذرد. گاهی ناگزیریم با بدگمانی فکر کنیم که نمی‌خواهند بدانند... .

عاقلانه‌ترین آرزوی ما برای جوان‌ها در این زمانه پُرخشونت باید این باشد که «امیدواریم دوره غرق شدن شما در جنون جمعی، در خود برحق‌بینیِ جمعی، با دوره‌ای از تاریخ کشورتان مصادف نشود که در آن بتوانید عقاید بی‌رحمانه و ابلهانه خود را به مرحله عمل درآورید.»

عده زیادی از جوانان وقتی به سن فعالیت سیاسی می‌رسند، نظرگاه یا نگرشی اتخاذ می‌کنند که تا حد زیادی جزئی از زمانه ماست. آن هم این است که دموکراسی دروغ و فریبی بیش نیست، صرفا نقابی است برای استثمار، و آنها حاضر نیستند آن را بپذیرند. تقریبا به جایی رسیده‌ایم که اگر کسی برای دموکراسی ارزش قائل باشد، به ارتجاع متهم می‌شود. فکر می‌کنم این یکی از نگرش‌هایی است که برای تاریخ‌نگاران آینده بسیار جذاب خواهد بود. اما جوان‌هایی که این نگرش نسبت به دموکراسی را اشاعه می‌دهند، معمولاً آنهایی هستند که هرگز خلاف آن را تجربه نکرده‌اند: کسانی که زیر یوغ استبداد زندگی کرده‌اند، قدر دموکراسی را می‌دانند.

این سخن گزاف نیست که آنگاه که کلمه خون بر زبان جاری می‌شود، نشانه آن است که عقل و منطق به‌زودی رخت برخواهد بست.

وحشتناکی را در جنگ از سر گذرانده‌اند، و جنگ زندگی‌شان را ویران کرده است. کسانی که جنگ را پشت سر گذاشته‌اند، می‌دانند که با نزدیک شدن جنگ هیجانی در آغاز پنهان، ناشناخته، شروع می‌شود، گویی بر طبلی می‌کوبند که صدایش به‌زحمت به گوش می‌رسد... هیجانی

وقتی می‌گویم باید از آزادی‌هایمان استفاده کنیم، منظورم صرفا شرکت در تظاهرات، احزاب سیاسی و امثال آنها نیست که تنها بخشی از روند دموکراتیک هستند، بلکه بررسی افکار است، از هر منبعی که سرچشمه گرفته باشند، تا بفهمیم چگونه می‌توانند به نحو مؤثر به زندگی ما و جوامعی که در آنها زندگی می‌کنیم کمک کنند.

خواهید آموخت که تاریخ بخوانید، تا بفهمید عمر فکرها چقدر کوتاه است، و مقاومت‌ناپذیرترین و متقاعدکننده‌ترین فکرها ممکن است یک‌شبه نیست و نابود شوند، و می‌شوند.

در طول جنگ کره، این موضوع موجب حیرت دولت آمریکا شده بود که سربازان آمریکایی به انواع و اقسام جنایت‌هایی که مرتکب نشده بودند اعتراف می‌کردند. دلیلش شیوه‌های شست‌وشوی مغزی بود که نیروهای کره شمالی به کار می‌گرفتند.

و این کلمه «خون.» رهبران همواره از آن برای بالا بردن حرارت ما استفاده می‌کنند. «درخت آزادی باید گهگاه با خون وطن‌پرستان و مستبدان جان تازه‌ای بگیرد. این کود طبیعی این درخت است.» این سخن از تامس جفرسن است. «خونی که از سربازان ما بر زمین می‌ریزد، در زمان صلح الهام‌بخش ما خواهد بود.» «فقط با خون است که می‌توانیم دوباره متولد شویم!» «راه آینده پرافتخار از میان خون می‌گذرد.» «خون شهیدان ما الهام‌بخش ما خواهد بود: هرگز خونی را که برای همه ما بر زمین ریخته از یاد نخواهیم برد.»

هرکسی که تاریخ بخواند می‌داند که باورهای پرشور و قدرتمندِ یک قرن معمولاً در قرن بعد پوچ و غیرعادی جلوه می‌کند. هیچ دوره‌ای از تاریخ نیست که در نظر ما همان‌گونه باشد که قاعدتا در نظر مردمی که در آن می‌زیسته‌اند بوده است.

اکنون زمانه‌ای است که زنده بودن هولناک است، زمانه‌ای که فکر کردن به انسان‌ها به عنوان موجوداتی منطقی دشوار است.

در سراسر تاریخ، توسعه از طریق تعامل و تأثیر متقابل ادامه یافته، و حتی تندترین جریان‌های افراطیِ فکری، و رفتاری، در بافت کلی زندگی انسان تنیده می‌شوند و به صورت یکی از مسیرهای آن درمی‌آیند.

به گمان من، رمان‌نویس‌ها کارهای مفید بسیاری برای هم‌نوعان خود انجام می‌دهند، ولی یکی از ارزشمندترین کارهایشان این است: به ما توانایی می‌دهند که خود را آن‌طور ببینیم که دیگران ما را می‌بینند.